Asset 14

Zomergast Roxane van Iperen was hard aan het werk

Schrijver en jurist Roxane van Iperen, de tweede Zomergast van 2021, ging radicaal op zoek naar het grijze gebied. Ondanks verwoede pogingen van Janine Abbring wilde ze niet te veel persoonlijks te laten zien. Het paste helemaal in haar boodschap, zag Jozien Wijkhuijs.

‘Zomergasten staat of valt bij het persoonlijke,’ schreef ik drie jaar geleden op deze plek. En hoewel ik weliswaar nog steeds vind dat stukjes persoonlijke informatie over de geïnterviewde welkom zijn in een interview dat drie uur duurt, wil ik hier nu toch een kanttekening bij plaatsen: maar niet koste wat kost. En niet altijd via wegen van pijn, trauma en ‘defensiemechanismen’.

Schrijver en jurist Roxane van Iperen, de tweede Zomergast van 2021, nam zondagavond tot in de puntjes voorbereid plaats tegenover Janine Abbring. Het is kenmerkend voor Van Iperens werkwijze, zo blijkt gedurende het interview: doorwrocht, wegend, maar altijd stellig. En ze spaart de kijker niet. De documentaire Shooting the Mafia (2019), over fotograaf Letizia Battaglia laat talloze beelden zien van doodgeschoten mensen die zijn omgebracht door de Maffia in en rond Palermo. Ze vindt dat de media niet moeten bepalen wat mensen wel en niet te zien krijgen, zegt ze. Dit is wat er is gebeurd. Hier legt ze ook al direct de link naar een open wond: de moord op Peter R. de Vries.

Het kapitalisme is het ultieme machthebbende systeem

Al snel na dit gestrekte been wordt duidelijk waar Van Iperen haar televisieavond omheen heeft gebouwd: macht. En dan vooral de neiging die machtige mensen en instituten hebben om slachtoffers medeplichtig te maken aan hun eigen ondergang en lijden. Shooting the Mafia laat dit zien: de ‘loop’ die macht is, noemt ze het. ‘Als iemand je kind heeft geslagen en de maffia lost dat voor je op, maken ze je ook medeplichtig. Je betaalt, je kijkt weg, je zwijgt.’ Een gijzeling door schuld.

Bevraag elk systeem

Het kapitalisme is het ultieme machthebbende systeem. Van Iperen ziet een gelijkenis met de kerk, en Gerard Reves kritiek daarop gedurende zijn carrière. ‘Als op enig moment systemen niet meer bevraagd mogen worden, dan versterkt dat elkaar. Wat mij betreft bevraag je altijd ieder systeem. Niet het ene wel en het andere niet.’

Maar in de praktijk blijkt dit moeilijk. Vraag maar aan Michelle Obama, laat Van Iperen zien. Waar zij een goedbedoelde campagne begon om bedrijven verantwoordelijk te houden voor het verbeteren van voeding voor kinderen, verschoof de focus in die campagne door invloed van grote bedrijven al snel naar de ouders en de kinderen. De bedrijven zagen de campagne vooral als manier om (nauwelijks gezondere) light-varianten naast hun suikerbommen in de schappen te leggen. Moesten de moeders – ja, de vrouw in de documentaire heeft het alleen over moeders – maar wat beter op de balans gaan letten. En Michelle Obama? Die staat lekker te tafeltennissen als voorbeeld van goed, gezond gedrag.

Echt belerend werd Van Iperen geen moment

De echte macht, stelt Van Iperen, zit bij de bedrijven en de instituten. En bij hen moet dan ook onze focus liggen, niet op het ene stukje vlees in de week dat sommige mensen eten. Het is het eerste moment dat het gesprek wat schuurt; Abbring wil er in eerste instantie weinig van weten. Zo’n systeem bestaat toch uit poppetjes? Nee, niet zolang een vijfde van de EU-subsidies nog naar vleesindustrie gaat en bedrijven ons zo sturen dat we alleen maar bij ongezonde keuzes uit kunnen komen, stelt Van Iperen. ‘Je moet de schotten in het doolhof waarin mensen lopen verplaatsen, waardoor de massa andere keuzes gaat maken.’

Magie

Dit klinkt misschien belerend, maar dat wordt Van Iperen geen moment écht. Eerder misschien iets te beheerst. Lang blijft het gesprek zelfs een gedegen, enorm interessant, maar pittig interview. Gelukkig, blijkt dan, liggen Van Iperens interesse ook bij muziek en bij hiphopdansen. Ze laat een prachtig fragment zien uit de dansvideo WE WILL FIND IT van choreograaf Zoï Tatopoulos Sean, waarin jongeren in uiterst diepe concentratie haast onmogelijke bewegingen maken in wat lijkt op een oude fabriekshal. Het is een fijne verandering van versnelling, die niettemin in de rest van het verhaal past. Want opnieuw blijkt hoe sterk Van Iperen leunt op hard werken. Hoewel de video magie oproept bij de kijker, hebben de dansers dat op het moment van optreden helemaal niet door, zegt ze. ‘Je zal als maker zelf nooit die magie ervaren, want je bent alleen hard aan het werk.’

Via een fragment uit de keuzefilm van vanavond, Das Weisse Band (2009), die wederom laat zien hoe machthebbers hun slachtoffers medeplichtig kunnen maken aan hun pijn, komt het gesprek uit bij Van Iperens eigen verleden. En daar wil ze niets van weten. Na een ongemakkelijk heen-en-weer getrek waarin Abbring het blijft proberen en Van Iperen duidelijk maakt dat ze er niets over wil zeggen, trekt de interviewer het naar het heden. ‘Wat zijn dan je defensiemechanismen nu om met je trauma om te gaan?’ Verbaast kijkt Van Iperen op: ‘Gesteld dat ik een trauma heb’. Uiteindelijk besluit ze een heel klein stukje toe te geven en haar antwoord is kort, maar krachtig: ‘werk’.

In haar rationele benadering dreigt Van Iperen hard te zijn voor mensen

Het is een moment dat niet nodig was geweest en dat Abbring eerder had moeten laten gaan. Het laat wel zien hoe Van Iperen uitvoert wat ze uitdraagt. Ze benoemt dat ze niet wil meedoen aan het systeem waarin vrouwen alleen toegang wordt verleend tot de publieke wereld als ze over hun persoonlijke zaken en verleden spreken. Daar maakt ze zich niet medeplichtig aan. De spanning die er in het tweede uur is opgebouwd zorgt er wel voor dat je blijft kijken, omdat het interview enorm urgent voelt.

Wie schrijft je verhaal

Om te laten zien hoe je de medeplichtigheid niet alleen kan afwijzen, maar ook na een tijdje te hebben meegespeeld terug kan geven, laat ze een hartverscheurend fragment zien uit de show Nanette (2018) van cabaretier Hannah Gadsby. Hierin stelt ze schreeuwend en bijna huilend dat ze weigert om nog langer grappen ten koste van haarzelf te maken, om maar binnen de heteroseksuele, cisgender wereld te passen. Het blijft even stil op de caravan als het fragment is afgelopen. ‘Dit is hoe je zegt tegen het systeem: “ik doe dit niet meer”,’ zegt Van Iperen.

In haar rationele benadering dreigt Van Iperen hard te zijn voor mensen. Dat is het best te zien in haar bespreking van Nanette. Het fragment eindigt als Gadsby zegt: ‘There is nothing stronger than a broken woman who has rebuilt herself’. Dit vindt Van Iperen maar niets. Het komt te dicht bij het in haar ogen te makkelijke what doesn’t kill you makes you stronger. Hier slaat ze de plank enigszins mis. Abbring mompelt instemmend.

Een fragment van cabaretier Louis C.K. kwam als mosterd na de maaltijd

Een van de zwaarste fragmenten van de avond moet dan nog komen. In een documentaire over de ‘Sonderkommando’s’ – Joodse gevangenen die werden gedwongen om nazi-opdrachten uit te voeren – spreekt een man over de gruweldaden die hij heeft gezien en begaan. Was hij medeplichtig? Had hij een keuze? Het zijn belangrijke vragen, maar de kijker hoorde ze niet meer. Die zag alleen maar de doodse ogen van de man en hoorde hem vertellen dat hij niet meer kan huilen, dus geen mens meer is. Direct daarna bespreekt Van Iperen de film Who will write our history (2018) van Roberta Grossman, over Oyneg Shabbos, een groep Joden die de oorlog door de ogen van de Joden documenteerden door alles tot in het kleinste detail vast te leggen. Alles om te voorkomen dat na de oorlog alleen het perspectief van de nazi’s overbleef. ‘Dit is om te laten zien hoe verzet er ook uit kan zien,’ legt Van Iperen uit.

Hier gaat het even over Van Iperens eigen werk als schrijver. Ze kreeg naar aanleiding van haar boek ‘t Hooge Nest (2018) vele brieven en realiseerde zich dat de schrijvers daarvan ook hun eigen verhaal schreven. Ze gaat deze brieven nu – met toestemming van de schrijvers – bundelen in een nieuw boek, Brieven aan ’t Hooge Nest.

Hier is de aflevering eigenlijk rond. Maar er komt nog een fragment van cabaretier Louis C.K., over mensen medeplichtig maken aan een harde grap door ze te laten lachen. Het is een mooi en grappig stukje, maar het voelt als mosterd na de maaltijd. Het was beter geweest om direct naar het echte einde te gaan: de wonderschone muziek van Ibrahim Maalouf, ‘muziek van de ontheemden’ zoals Van Iperen het noemt. Zo sluit ze een boeiend en extreem informatief interview af, dat diep sneed bij de kijker. Het is de vraag of die magie ook door Van Iperen zelf werd ervaren. Zij was namelijk vooral heel hard aan het werk.

Mail

Jozien Wijkhuijs is altijd journalist, schrijver, en radiomaker. Af en toe is ze ook hobbybarvrouw, literatuurwetenschapper, stadsgids en de irritante idealist op je feestje.

Hanneke Rozemuller (1998) is een illustrator die zich bezighoudt met de mysteries van het leven: psychologie, religie, liefde, nostalgie, filosofie. Absurdisme, disconnectie en het terugvinden van jezelf zijn grote interesses. Hier en daar gewapend met een randje humor om volledig opstijgen en wegzweven te voorkomen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

 1

Tijd voor een dekoloniale Indië-herdenking!

Benjamin Caton organiseert jaarlijks op 16 augustus een dekoloniale Indië/Indonesië-Nederland Herdenking, omdat een grote en groeiende groep mensen zich niet gezien voelt door de Nationale Indië-herdenking, een dag ervoor. Lees meer

Nieuws in beeld: Van Trump mag de FBI de pot op

Van Trump mag de FBI de pot op

Elf 'topgeheime' documenten nam de FBI mee van Donald Trumps landgoed. Hij wil ze terug. Lees meer

Nieuws in beeld: Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Sommige loofbomen begonnen vorige maand al hun bladeren af te stoten - veel vroeger dan normaal. Lees meer

Nieuws in beeld: Iedereen voor? Hallo?

Iedereen voor? Hallo?

De weinige Tunesiërs die kwamen opdagen voor het referendum, stemden massaal voor meer macht voor de zittende president. Lees meer

Nieuws in beeld: We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

Hoelang kunnen we nog boven de zelfgegraven afgrond blijven bungelen? Lees meer

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Netflix zet in Inventing Anna een oplichtster op een voetstuk. Emma Stomp zet daar vraagtekens bij. Lees meer

Nieuws in beeld: We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

Om de gasvoorraden te ontzien, mogen de (uiterst vervuilende) kolencentrales jarenlang op volle toeren draaien. Lees meer

Nieuws in beeld: Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Driekwart van de Nederlanders vindt de acties tijdens boerenprotesten te ver gaan. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel