Asset 14

Zomergast Roxane van Iperen was hard aan het werk

Schrijver en jurist Roxane van Iperen, de tweede Zomergast van 2021, ging radicaal op zoek naar het grijze gebied. Ondanks verwoede pogingen van Janine Abbring wilde ze niet te veel persoonlijks te laten zien. Het paste helemaal in haar boodschap, zag Jozien Wijkhuijs.

‘Zomergasten staat of valt bij het persoonlijke,’ schreef ik drie jaar geleden op deze plek. En hoewel ik weliswaar nog steeds vind dat stukjes persoonlijke informatie over de geïnterviewde welkom zijn in een interview dat drie uur duurt, wil ik hier nu toch een kanttekening bij plaatsen: maar niet koste wat kost. En niet altijd via wegen van pijn, trauma en ‘defensiemechanismen’.

Schrijver en jurist Roxane van Iperen, de tweede Zomergast van 2021, nam zondagavond tot in de puntjes voorbereid plaats tegenover Janine Abbring. Het is kenmerkend voor Van Iperens werkwijze, zo blijkt gedurende het interview: doorwrocht, wegend, maar altijd stellig. En ze spaart de kijker niet. De documentaire Shooting the Mafia (2019), over fotograaf Letizia Battaglia laat talloze beelden zien van doodgeschoten mensen die zijn omgebracht door de Maffia in en rond Palermo. Ze vindt dat de media niet moeten bepalen wat mensen wel en niet te zien krijgen, zegt ze. Dit is wat er is gebeurd. Hier legt ze ook al direct de link naar een open wond: de moord op Peter R. de Vries.

Het kapitalisme is het ultieme machthebbende systeem

Al snel na dit gestrekte been wordt duidelijk waar Van Iperen haar televisieavond omheen heeft gebouwd: macht. En dan vooral de neiging die machtige mensen en instituten hebben om slachtoffers medeplichtig te maken aan hun eigen ondergang en lijden. Shooting the Mafia laat dit zien: de ‘loop’ die macht is, noemt ze het. ‘Als iemand je kind heeft geslagen en de maffia lost dat voor je op, maken ze je ook medeplichtig. Je betaalt, je kijkt weg, je zwijgt.’ Een gijzeling door schuld.

Bevraag elk systeem

Het kapitalisme is het ultieme machthebbende systeem. Van Iperen ziet een gelijkenis met de kerk, en Gerard Reves kritiek daarop gedurende zijn carrière. ‘Als op enig moment systemen niet meer bevraagd mogen worden, dan versterkt dat elkaar. Wat mij betreft bevraag je altijd ieder systeem. Niet het ene wel en het andere niet.’

Maar in de praktijk blijkt dit moeilijk. Vraag maar aan Michelle Obama, laat Van Iperen zien. Waar zij een goedbedoelde campagne begon om bedrijven verantwoordelijk te houden voor het verbeteren van voeding voor kinderen, verschoof de focus in die campagne door invloed van grote bedrijven al snel naar de ouders en de kinderen. De bedrijven zagen de campagne vooral als manier om (nauwelijks gezondere) light-varianten naast hun suikerbommen in de schappen te leggen. Moesten de moeders – ja, de vrouw in de documentaire heeft het alleen over moeders – maar wat beter op de balans gaan letten. En Michelle Obama? Die staat lekker te tafeltennissen als voorbeeld van goed, gezond gedrag.

Echt belerend werd Van Iperen geen moment

De echte macht, stelt Van Iperen, zit bij de bedrijven en de instituten. En bij hen moet dan ook onze focus liggen, niet op het ene stukje vlees in de week dat sommige mensen eten. Het is het eerste moment dat het gesprek wat schuurt; Abbring wil er in eerste instantie weinig van weten. Zo’n systeem bestaat toch uit poppetjes? Nee, niet zolang een vijfde van de EU-subsidies nog naar vleesindustrie gaat en bedrijven ons zo sturen dat we alleen maar bij ongezonde keuzes uit kunnen komen, stelt Van Iperen. ‘Je moet de schotten in het doolhof waarin mensen lopen verplaatsen, waardoor de massa andere keuzes gaat maken.’

Magie

Dit klinkt misschien belerend, maar dat wordt Van Iperen geen moment écht. Eerder misschien iets te beheerst. Lang blijft het gesprek zelfs een gedegen, enorm interessant, maar pittig interview. Gelukkig, blijkt dan, liggen Van Iperens interesse ook bij muziek en bij hiphopdansen. Ze laat een prachtig fragment zien uit de dansvideo WE WILL FIND IT van choreograaf Zoï Tatopoulos Sean, waarin jongeren in uiterst diepe concentratie haast onmogelijke bewegingen maken in wat lijkt op een oude fabriekshal. Het is een fijne verandering van versnelling, die niettemin in de rest van het verhaal past. Want opnieuw blijkt hoe sterk Van Iperen leunt op hard werken. Hoewel de video magie oproept bij de kijker, hebben de dansers dat op het moment van optreden helemaal niet door, zegt ze. ‘Je zal als maker zelf nooit die magie ervaren, want je bent alleen hard aan het werk.’

Via een fragment uit de keuzefilm van vanavond, Das Weisse Band (2009), die wederom laat zien hoe machthebbers hun slachtoffers medeplichtig kunnen maken aan hun pijn, komt het gesprek uit bij Van Iperens eigen verleden. En daar wil ze niets van weten. Na een ongemakkelijk heen-en-weer getrek waarin Abbring het blijft proberen en Van Iperen duidelijk maakt dat ze er niets over wil zeggen, trekt de interviewer het naar het heden. ‘Wat zijn dan je defensiemechanismen nu om met je trauma om te gaan?’ Verbaast kijkt Van Iperen op: ‘Gesteld dat ik een trauma heb’. Uiteindelijk besluit ze een heel klein stukje toe te geven en haar antwoord is kort, maar krachtig: ‘werk’.

In haar rationele benadering dreigt Van Iperen hard te zijn voor mensen

Het is een moment dat niet nodig was geweest en dat Abbring eerder had moeten laten gaan. Het laat wel zien hoe Van Iperen uitvoert wat ze uitdraagt. Ze benoemt dat ze niet wil meedoen aan het systeem waarin vrouwen alleen toegang wordt verleend tot de publieke wereld als ze over hun persoonlijke zaken en verleden spreken. Daar maakt ze zich niet medeplichtig aan. De spanning die er in het tweede uur is opgebouwd zorgt er wel voor dat je blijft kijken, omdat het interview enorm urgent voelt.

Wie schrijft je verhaal

Om te laten zien hoe je de medeplichtigheid niet alleen kan afwijzen, maar ook na een tijdje te hebben meegespeeld terug kan geven, laat ze een hartverscheurend fragment zien uit de show Nanette (2018) van cabaretier Hannah Gadsby. Hierin stelt ze schreeuwend en bijna huilend dat ze weigert om nog langer grappen ten koste van haarzelf te maken, om maar binnen de heteroseksuele, cisgender wereld te passen. Het blijft even stil op de caravan als het fragment is afgelopen. ‘Dit is hoe je zegt tegen het systeem: “ik doe dit niet meer”,’ zegt Van Iperen.

In haar rationele benadering dreigt Van Iperen hard te zijn voor mensen. Dat is het best te zien in haar bespreking van Nanette. Het fragment eindigt als Gadsby zegt: ‘There is nothing stronger than a broken woman who has rebuilt herself’. Dit vindt Van Iperen maar niets. Het komt te dicht bij het in haar ogen te makkelijke what doesn’t kill you makes you stronger. Hier slaat ze de plank enigszins mis. Abbring mompelt instemmend.

Een fragment van cabaretier Louis C.K. kwam als mosterd na de maaltijd

Een van de zwaarste fragmenten van de avond moet dan nog komen. In een documentaire over de ‘Sonderkommando’s’ – Joodse gevangenen die werden gedwongen om nazi-opdrachten uit te voeren – spreekt een man over de gruweldaden die hij heeft gezien en begaan. Was hij medeplichtig? Had hij een keuze? Het zijn belangrijke vragen, maar de kijker hoorde ze niet meer. Die zag alleen maar de doodse ogen van de man en hoorde hem vertellen dat hij niet meer kan huilen, dus geen mens meer is. Direct daarna bespreekt Van Iperen de film Who will write our history (2018) van Roberta Grossman, over Oyneg Shabbos, een groep Joden die de oorlog door de ogen van de Joden documenteerden door alles tot in het kleinste detail vast te leggen. Alles om te voorkomen dat na de oorlog alleen het perspectief van de nazi’s overbleef. ‘Dit is om te laten zien hoe verzet er ook uit kan zien,’ legt Van Iperen uit.

Hier gaat het even over Van Iperens eigen werk als schrijver. Ze kreeg naar aanleiding van haar boek ‘t Hooge Nest (2018) vele brieven en realiseerde zich dat de schrijvers daarvan ook hun eigen verhaal schreven. Ze gaat deze brieven nu – met toestemming van de schrijvers – bundelen in een nieuw boek, Brieven aan ’t Hooge Nest.

Hier is de aflevering eigenlijk rond. Maar er komt nog een fragment van cabaretier Louis C.K., over mensen medeplichtig maken aan een harde grap door ze te laten lachen. Het is een mooi en grappig stukje, maar het voelt als mosterd na de maaltijd. Het was beter geweest om direct naar het echte einde te gaan: de wonderschone muziek van Ibrahim Maalouf, ‘muziek van de ontheemden’ zoals Van Iperen het noemt. Zo sluit ze een boeiend en extreem informatief interview af, dat diep sneed bij de kijker. Het is de vraag of die magie ook door Van Iperen zelf werd ervaren. Zij was namelijk vooral heel hard aan het werk.

Mail

Jozien Wijkhuijs is altijd journalist, schrijver, en radiomaker. Af en toe is ze ook hobbybarvrouw, literatuurwetenschapper, stadsgids en de irritante idealist op je feestje.

Hanneke Rozemuller (1998) is beeldedacteur bij Hard//Hoofd en illustrator. Met dromerige scenes met veel textuur en een beetje absurdisme wil ze een nieuw esthetisch laagje aan verhalen geven.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Zo rood als een kreeft

Zo rood als een kreeft

Wanneer twee Spaanse vrienden Ferenz Jacobs uitnodigen voor een protestmars tegen toerisme in Barcelona, voelt hij zich voor het eerst weer een 'outsider'. In dit essay richt hij zich op de gevolgen van massatoerisme op de permanente bewoners. Is er een ander soort toerisme mogelijk, buiten de logica van onderdanigheid, kolonialisme en uitbuiting om? Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer