Asset 14

Hoe werkt een kunstenaar?

Hoe werkt een kunstenaar? 1

Hoe loopt de wondere weg die een kunstenaar, schrijver of muzikant aflegt om tot nieuw werk te komen? We vroegen het drie makers die een week lang het uitgebreide archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid tot hun beschikking hadden.

In het archief van Beeld en Geluid worden onder andere audiovisuele fragmenten bewaard. Je kunt er een Polygoonjournaal uit 1920 bekijken en nagenoeg alle radio- en televisie fragmenten die sindsdien zijn uitgezonden. Vanzelfsprekend is een week veel te kort om ook maar een fractie van het archief door te spitten. Nieuw werk maken betekent hier: selecteren. Een gesprek over hoe je een monsterlijke hoeveelheid inspiratie vertaalt naar eigen werk.

Mark IJzerman komt meteen met een rake metafoor voor het archief: ‘Het is net een extern brein. Net als bij ons feilbare menselijke brein is in een archief van alles opgeslagen dat soms maar moeilijk aan de oppervlakte komt.’

‘Artificial Intelligence is even slim als het materiaal waarmee je het voedt.’

Mark vertelt hoe hij kunstmatige intelligentie inzet om de mogelijkheden van het menselijk brein uit te breiden. Hij ‘voert’ een computerprogramma een selectie aan beeld of tekst, met de opdracht daar nieuw materiaal uit samen te stellen. Een computerprogramma kan veel meer bronnen tegelijkertijd verwerken, waardoor Mark een manier heeft gevonden om de immense hoeveelheid materiaal in het archief behapbaar te maken.

Mark relativeert de intelligentie van het algoritme: ‘Artificial Intelligence is even slim als het materiaal waarmee je het voedt.’ Hij selecteert daarom de eindproducten die uit zijn computer rollen met iets dat een algoritme niet heeft: intuïtie. Het eindresultaat moet ook nog betekenisvol zijn voor mensen.

Hoe werkt een kunstenaar? 2

De manier waarop Mark vertelt over AI is interessant maar als nitwits in de wereld van AI soms lastig te volgen. Totdat Mark een van zijn werken laat zien. Via zijn gedeelde scherm zien we een zeepok die, zo legt Mark ons uit, uitspraken doet over de mens. “Als mens zijn we zo gewend om uitspraken te doen over natuur en over dieren, maar wat als de natuur terug zou praten?’ Hoe hij het voor elkaar krijgt blijft mysterieus, maar Mark legt uit dat hij het algoritme opdracht kan geven om een tekst op te stellen waarbij het lijkt alsof een zeepok uitspraken doet over de mens. Op die manier geeft hij sprakeloze natuur een stem. In zijn werk probeert Mark de esthetische waarde te behouden terwijl hij ook een zwaar onderwerp als klimaatverandering aansnijdt.

Hoewel de kunstenaars onafhankelijk van elkaar werken tijdens hun residentie van een week, zien we een gedeelde interesse in de verhouding tussen mens en natuur. Ook Joy Slaats probeert de wereld op een andere manier te benaderen dan alleen vanuit het menselijk perspectief. Het is de uitdaging om geloofwaardig te maken dat het noodzakelijk is om ook naar dieren en dingen te luisteren. ‘Er is een dunne lijn tussen iemand willen raken en belerend overkomen.’

Als theatermaker probeert Joy de fragmenten die ze in het archief vindt te vertalen naar scènes. Deze ideeën voor scènes acteert ze voor de camera, om daarna bekijken of deze werken.

De eerste dagen van de residentie is ze druk bezig geweest met verzamelen van materiaal en ideeën. Op een bord dat achter haar hangt zien we een collage van deze verzamelde en uitgeknipte ideeën voor een scène en personages.

‘Hoe kun je als mens überhaupt recht doen aan de geniale complexiteit van de natuur?’

Ze legt uit hoe ze zoekt naar beelden die menselijke activiteit vastlegden, in dit geval de tunnelbouw ten behoeve van de aanleg van de Noord-Zuid lijn, om die af te wisselen met een opname van mieren die ook een tunnel bouwen. Deze specifieke scène bevraagt het idee dat de mens zoveel slimmer is dan dieren en beestjes. Door het snel achter elkaar plakken van de scènes wordt de mier een ingenieur en de mens een mier die zich een weg door de aarde baant. Als het idee van een scène af is, maar ze het benodigde fragment niet heeft gevonden, is dat volgens Joy geen ramp. ‘Desnoods film ik zoiets zelf.’

Hoe werkt een kunstenaar?

Joy vindt het lastig dat ze vanuit een niet-menselijk perspectief probeert te denken maar dat zelfs wanneer je een stem aan niet-menselijke entiteit geeft, deze nog steeds vanuit een menselijk perspectief wordt gevormd. Terwijl ze werkt vraagt ze zich af ‘Hoe kun je als mens überhaupt recht doen aan de geniale complexiteit van de natuur?’

Farida Sedoc koos ervoor om vanuit een van haar grootste passies te werken. Ze wilde het onderwerp voor de residentie vanuit een positieve insteek starten en gebruikt haar interesse voor hiphop als kompas om door het archief heen te gaan. Enigszins nostalgisch vertelt ze hoe ze in 1986 de Nederlandse documentaire ‘Big Fun in the Big Town’ op tv zag en de beelden uit Brooklyn haar voor het eerst in aanraking brachten met hiphop. Dat liet haar niet meer los. Tijdens het interview houdt ze haar scriptie omhoog waarin ze aan de hand van Queen Latifah, Lauryn Hill en Nicki Minaj ontwikkelingen in de hiphop analyseerde. Vrouwelijke artiesten dus, die volgens Farida altijd al aanwezig zijn geweest in de scene. ‘We leefden lang in een maatschappij waarin mannen de dominante rol innamen. Dus ook in hiphop.’

‘Wie gezien wil worden moet zelf de aandacht trekken.’

De residentie bij Beeld & Geluid past binnen haar langlopende onderzoek naar strategieën voor vrouwen om ruimte voor zichzelf op te eisen. Farida legt uit dat vrouwen vaak minder zichtbaar waren maar niet minder actief. ‘Vrouwen eisten altijd al een podium, ik zie vooral dat het publiek daar nu positief op reageert.’  Een voor de hand liggende strategie zou daarom zijn om ook de geschiedenis te herschrijven waardoor de rol van andere vrouwelijke artiesten recht wordt gedaan. Maar dat is niet de les die Farida trekt. ‘Wie gezien wil worden moet zelf de aandacht trekken.’

Farida geeft het goede voorbeeld door een podium op te eisen en zichzelf onderwerp te maken van haar werk. De beelden van haarzelf uit het archief gebruikt zij als samples in haar nieuwe werk. Ze vond beelden van de Amsterdamse zender Multiculturele Televisie Nederland (MTNL), waar ze destijds de Nederlandse hiphopscene van binnenuit liet zien. ‘Het is belangrijk dat jouw verhaal wordt gehoord, ook als kunstenaar,’ zegt Farida. En daarmee vat ze mooi samen hoe alledrie de kunstenaars een groot en onpersoonlijk archief naar hun hand weten te zetten om werk te maken dat met recht eigen kan worden genoemd.

Fotografie: A Small Production Company voor Instituut Beeld en Geluid

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer