Asset 14

Hoe werkt een kunstenaar?

Hoe werkt een kunstenaar? 1

Hoe loopt de wondere weg die een kunstenaar, schrijver of muzikant aflegt om tot nieuw werk te komen? We vroegen het drie makers die een week lang het uitgebreide archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid tot hun beschikking hadden.

In het archief van Beeld en Geluid worden onder andere audiovisuele fragmenten bewaard. Je kunt er een Polygoonjournaal uit 1920 bekijken en nagenoeg alle radio- en televisie fragmenten die sindsdien zijn uitgezonden. Vanzelfsprekend is een week veel te kort om ook maar een fractie van het archief door te spitten. Nieuw werk maken betekent hier: selecteren. Een gesprek over hoe je een monsterlijke hoeveelheid inspiratie vertaalt naar eigen werk.

Mark IJzerman komt meteen met een rake metafoor voor het archief: ‘Het is net een extern brein. Net als bij ons feilbare menselijke brein is in een archief van alles opgeslagen dat soms maar moeilijk aan de oppervlakte komt.’

‘Artificial Intelligence is even slim als het materiaal waarmee je het voedt.’

Mark vertelt hoe hij kunstmatige intelligentie inzet om de mogelijkheden van het menselijk brein uit te breiden. Hij ‘voert’ een computerprogramma een selectie aan beeld of tekst, met de opdracht daar nieuw materiaal uit samen te stellen. Een computerprogramma kan veel meer bronnen tegelijkertijd verwerken, waardoor Mark een manier heeft gevonden om de immense hoeveelheid materiaal in het archief behapbaar te maken.

Mark relativeert de intelligentie van het algoritme: ‘Artificial Intelligence is even slim als het materiaal waarmee je het voedt.’ Hij selecteert daarom de eindproducten die uit zijn computer rollen met iets dat een algoritme niet heeft: intuïtie. Het eindresultaat moet ook nog betekenisvol zijn voor mensen.

Hoe werkt een kunstenaar? 2

De manier waarop Mark vertelt over AI is interessant maar als nitwits in de wereld van AI soms lastig te volgen. Totdat Mark een van zijn werken laat zien. Via zijn gedeelde scherm zien we een zeepok die, zo legt Mark ons uit, uitspraken doet over de mens. “Als mens zijn we zo gewend om uitspraken te doen over natuur en over dieren, maar wat als de natuur terug zou praten?’ Hoe hij het voor elkaar krijgt blijft mysterieus, maar Mark legt uit dat hij het algoritme opdracht kan geven om een tekst op te stellen waarbij het lijkt alsof een zeepok uitspraken doet over de mens. Op die manier geeft hij sprakeloze natuur een stem. In zijn werk probeert Mark de esthetische waarde te behouden terwijl hij ook een zwaar onderwerp als klimaatverandering aansnijdt.

Hoewel de kunstenaars onafhankelijk van elkaar werken tijdens hun residentie van een week, zien we een gedeelde interesse in de verhouding tussen mens en natuur. Ook Joy Slaats probeert de wereld op een andere manier te benaderen dan alleen vanuit het menselijk perspectief. Het is de uitdaging om geloofwaardig te maken dat het noodzakelijk is om ook naar dieren en dingen te luisteren. ‘Er is een dunne lijn tussen iemand willen raken en belerend overkomen.’

Als theatermaker probeert Joy de fragmenten die ze in het archief vindt te vertalen naar scènes. Deze ideeën voor scènes acteert ze voor de camera, om daarna bekijken of deze werken.

De eerste dagen van de residentie is ze druk bezig geweest met verzamelen van materiaal en ideeën. Op een bord dat achter haar hangt zien we een collage van deze verzamelde en uitgeknipte ideeën voor een scène en personages.

‘Hoe kun je als mens überhaupt recht doen aan de geniale complexiteit van de natuur?’

Ze legt uit hoe ze zoekt naar beelden die menselijke activiteit vastlegden, in dit geval de tunnelbouw ten behoeve van de aanleg van de Noord-Zuid lijn, om die af te wisselen met een opname van mieren die ook een tunnel bouwen. Deze specifieke scène bevraagt het idee dat de mens zoveel slimmer is dan dieren en beestjes. Door het snel achter elkaar plakken van de scènes wordt de mier een ingenieur en de mens een mier die zich een weg door de aarde baant. Als het idee van een scène af is, maar ze het benodigde fragment niet heeft gevonden, is dat volgens Joy geen ramp. ‘Desnoods film ik zoiets zelf.’

Hoe werkt een kunstenaar?

Joy vindt het lastig dat ze vanuit een niet-menselijk perspectief probeert te denken maar dat zelfs wanneer je een stem aan niet-menselijke entiteit geeft, deze nog steeds vanuit een menselijk perspectief wordt gevormd. Terwijl ze werkt vraagt ze zich af ‘Hoe kun je als mens überhaupt recht doen aan de geniale complexiteit van de natuur?’

Farida Sedoc koos ervoor om vanuit een van haar grootste passies te werken. Ze wilde het onderwerp voor de residentie vanuit een positieve insteek starten en gebruikt haar interesse voor hiphop als kompas om door het archief heen te gaan. Enigszins nostalgisch vertelt ze hoe ze in 1986 de Nederlandse documentaire ‘Big Fun in the Big Town’ op tv zag en de beelden uit Brooklyn haar voor het eerst in aanraking brachten met hiphop. Dat liet haar niet meer los. Tijdens het interview houdt ze haar scriptie omhoog waarin ze aan de hand van Queen Latifah, Lauryn Hill en Nicki Minaj ontwikkelingen in de hiphop analyseerde. Vrouwelijke artiesten dus, die volgens Farida altijd al aanwezig zijn geweest in de scene. ‘We leefden lang in een maatschappij waarin mannen de dominante rol innamen. Dus ook in hiphop.’

‘Wie gezien wil worden moet zelf de aandacht trekken.’

De residentie bij Beeld & Geluid past binnen haar langlopende onderzoek naar strategieën voor vrouwen om ruimte voor zichzelf op te eisen. Farida legt uit dat vrouwen vaak minder zichtbaar waren maar niet minder actief. ‘Vrouwen eisten altijd al een podium, ik zie vooral dat het publiek daar nu positief op reageert.’  Een voor de hand liggende strategie zou daarom zijn om ook de geschiedenis te herschrijven waardoor de rol van andere vrouwelijke artiesten recht wordt gedaan. Maar dat is niet de les die Farida trekt. ‘Wie gezien wil worden moet zelf de aandacht trekken.’

Farida geeft het goede voorbeeld door een podium op te eisen en zichzelf onderwerp te maken van haar werk. De beelden van haarzelf uit het archief gebruikt zij als samples in haar nieuwe werk. Ze vond beelden van de Amsterdamse zender Multiculturele Televisie Nederland (MTNL), waar ze destijds de Nederlandse hiphopscene van binnenuit liet zien. ‘Het is belangrijk dat jouw verhaal wordt gehoord, ook als kunstenaar,’ zegt Farida. En daarmee vat ze mooi samen hoe alledrie de kunstenaars een groot en onpersoonlijk archief naar hun hand weten te zetten om werk te maken dat met recht eigen kan worden genoemd.

Fotografie: A Small Production Company voor Instituut Beeld en Geluid

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer