Asset 14

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers 1

Nu de musea weer open zijn, verheugt Vivian Mac Gillavry zich niet alleen op het weer bezichtigen van kunst maar ook op het bekijken van de bezoekers. Als student aan de kunstacademie probeert ze zich te verplaatsen in het perspectief van de kijker. Want, wie zijn de mensen die misschien ooit naar haar werk zullen kijken, en op welke manier kijken zij naar kunst? Ze schreef zich in voor een kunstexcursie en ging – vlak voor de coronacrisis – undercover.

Allereerst valt het op dat de gemiddelde leeftijd van de deelnemers drastisch naar beneden wordt gehaald door mijn aanwezigheid. De meesten zijn met pensioen. Ze vertellen me dat hun interesse in de kunst altijd aanwezig was, maar nu pas hebben ze de tijd om hier meer mee te doen. Sommige deelnemers droomden zelfs van het kunstenaarschap, iets dat zich vertaalde in boetseercursussen en schilderlessen in het dorp.

De gids wordt onafgebroken aangevuld voor, na, en tijdens, zijn verhaal

Daar waar ik dacht dat vooral jonge generaties de wereld bekijken via hun scherm, blijkt dit inmiddels ook door te zijn gesijpeld naar de oude garde. Zo’n beetje elk werk waar de gids iets over vertelt, wordt direct vastgelegd.

Het feit dat deze kunstliefhebbers veelal ook kenners zijn geworden, is te zien aan hoe graag zij die kennis willen delen. De gids wordt onafgebroken aangevuld voor, na, en tijdens, zijn verhaal. Misschien hadden de deelnemende kunstkenners net het hoofdstuk symboliek gelezen tijdens de cursus kunstgeschiedenis.

Niet alleen de kunstfeitjes, ook persoonlijke meningen en interpretaties worden met plezier gedeeld. Zo hoor ik de klassiekers ‘zachtheid, vrouwelijkheid, dominantie en agressief’ vaak voorbijkomen, waarbij constant wordt verwezen naar symboliek. Om een voorbeeld te geven: een van de werken die wordt besproken is een verzameling grote, vierkanten marmeren blokken. De gids vertelt dat het werk gaat over vrouwen, waarna een discussie ontstaat of grote vierkanten marmeren blokken wel voor vrouwen symbool kunnen staan. Dit mondt even later uit in een nog langere discussie over mannen met macht en vrouwen met invloed en hoe dat moet worden afgebeeld in de kunsten.

Nog nooit heb ik zoveel roddels en weetjes over kunstenaars gehoord als tijdens de wandelingen tussen de tentoonstellingen door

De meeste deelnemers zoeken direct naar herkenningspunten in werk. Hoe conceptueler het werk, hoe meer er wordt gezocht naar een biografische interpretatie of symbolische betekenis. Een behoefte die in een aantal beschrijvingen van de werken wordt bevredigd. Hierdoor ontstaat er een soort quiz-element waarbij een eigen interpretatie wordt gedeeld en daarna getoetst door de intentie van de kunstenaar erbij te pakken.

Gezien het veelvuldig aanhalen, blijkt dat de meesten van de kunstkijkers het NRC lezen.  Waarschijnlijk zijn zij niet geïnteresseerd in bladen zoals de Story of Privé. Echter, de kunstwereld fungeert als een soortgelijk entertainment voor deze groep. Nog nooit heb ik zoveel roddels en weetjes over kunstenaars gehoord als tijdens de wandelingen tussen de tentoonstellingen door. Vele daarvan gaan over de relaties van kunstenaars met elkaar en de hoeveelheid bedpartners. Van Tracy Emin (niet heel sappig want daar is ze vrij open over) tot aan Peggy Guggenheim (al iets interessanter). De kunstenaars worden gezien als celebrities en soms lijkt het leven van de kunstenaar, of de intentie van de kunstenaar interessanter dan het werk zelf.

De vraag ‘wat is goede kunst?’ is niet voor niks eeuwenoud en onbeantwoord

Wat ook opvalt is dat veel van de deelnemers de neiging hebben om de werken aan te raken. Vooral als de gids aan het praten is over de materiaalkeuze. ‘Dit metaal is gecoat waardoor het iets heel zachts (daar is ‘ie weer) en aaibaars krijgt.’ Een opmerking die, mijns inziens, niet per se bedoeld is als een uitnodiging om te checken of het metaal inderdaad zacht is.

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers 2

Wanneer iemand het onderwerp ‘mooie/lelijke kunst’ aanstipt, leidt het gesprek snel richting vragen als: ‘In hoeverre moet de boodschap uit het werk zelf spreken?’ ‘Is het niet wat magertjes voor een kunstbeleving om je te richten op of het mooi is?’ Dat de esthetische waarde van een werk nog steeds als een argument wordt genoemd voor goede kunst verbaast me niet. De vraag ‘wat is goede kunst?’ is niet voor niks eeuwenoud en onbeantwoord.

Ook op de Rietveld heb ik met klasgenoten en docenten gesprekken over de waarde van schoonheid in kunst of wat ‘goede kunst’ is. “Goede kunst gaat altijd ergens over, het zegt altijd iets”, werd in een van die gesprekken aangehaald. Maar wie bepaalt vervolgens of dat onderwerp wel veelzeggend is?

Als kunstacademiestudent probeer ik tijdens het maken niet constant bezig te zijn met betekenisgeving vanuit symbolische systemen. Gedurende het proces maak ik stappen die worden ingegeven vanuit persoonlijke interesse. Ik zie het zelf als een zoektocht. Een duidelijke vorm van (visuele) communicatie met mijn werk is context gebonden en om daar een eventueel (en onbekend) publiek in mee te nemen vind ik soms lastig. Maar, zoals een van mijn docenten ooit omschreef ‘in making art, not everything can be explained – and very often it shouldn’t be’. Voor mij zijn de vragen, verhalen en dialogen rondom het werk belangrijk. Zowel tijdens het maken als het ervaren.

Maak werk dat gebaseerd is op jouw seksuele escapades

Zou ik het als maker dan vervelend vinden als mijn werk anders wordt geïnterpreteerd dan ik had bedoeld? Ik weet het (nog) niet. Misschien geldt ook hier: niet alles kan worden uitgelegd of wordt op dezelfde manier geïnterpreteerd, en dat hoeft ook niet. Maar ik denk wel dat het goed is om als kijker de (symbolische) betekenisgeving een beetje ‘los te laten’, dat opent andere manieren van een werk beschouwen en erover praten.

Wat neem ik mee van mijn geheime operatie? Een tip voor beginnende kunstenaars die willen inspelen op de behoefte van de groep ‘gepensioneerde-semiprofessionele-kunstkennende-kunstexcursie-deelnemer’: maak werk dat gebaseerd is op jouw seksuele escapades. Nog beter zou het zijn als deze escapades hebben plaatsgevonden tussen jou en mede-kunstenaars en dat je dan heel symbolisch jouw mannelijk- dan wel vrouwelijkheid laat zien in het werk dat je hierover maakt. Als je er dan ook nog een bordje bij plaatst dat het werk mag worden betast ben je binnen.

Deze niet aflatende interesse in zowel de werken als de kunstenaar zelf, die zich uitte in de hoge mate van verdieping in de kunstwerken, is een van de meest positieve kanten van de groep kunstkijkers. Wellicht komt die tijd voor vele pas vrij na het pensioen, maar daar waar veel jonge bezoekers van de tentoonstellingen vaak nog geen twee minuten naar een werk kijken, kon deze groep kunstkijkers met gemak een half uur bij één werk staan filosoferen.

Dat de meningen en smaken van de deelnemers veelal verschilden van elkaar bewees maar weer het klassieke oordeel: uiteindelijk ben je als kijker het subject en maak je een eigen interpretatie van een object. En als dat betekent dat jij vindt dat een marmeren blok niet symbool kan staan voor een vrouw, dan mag dat.

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Sophie van Lawick van Pabst

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer