Asset 14

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers 1

Nu de musea weer open zijn, verheugt Vivian Mac Gillavry zich niet alleen op het weer bezichtigen van kunst maar ook op het bekijken van de bezoekers. Als student aan de kunstacademie probeert ze zich te verplaatsen in het perspectief van de kijker. Want, wie zijn de mensen die misschien ooit naar haar werk zullen kijken, en op welke manier kijken zij naar kunst? Ze schreef zich in voor een kunstexcursie en ging – vlak voor de coronacrisis – undercover.

Allereerst valt het op dat de gemiddelde leeftijd van de deelnemers drastisch naar beneden wordt gehaald door mijn aanwezigheid. De meesten zijn met pensioen. Ze vertellen me dat hun interesse in de kunst altijd aanwezig was, maar nu pas hebben ze de tijd om hier meer mee te doen. Sommige deelnemers droomden zelfs van het kunstenaarschap, iets dat zich vertaalde in boetseercursussen en schilderlessen in het dorp.

De gids wordt onafgebroken aangevuld voor, na, en tijdens, zijn verhaal

Daar waar ik dacht dat vooral jonge generaties de wereld bekijken via hun scherm, blijkt dit inmiddels ook door te zijn gesijpeld naar de oude garde. Zo’n beetje elk werk waar de gids iets over vertelt, wordt direct vastgelegd.

Het feit dat deze kunstliefhebbers veelal ook kenners zijn geworden, is te zien aan hoe graag zij die kennis willen delen. De gids wordt onafgebroken aangevuld voor, na, en tijdens, zijn verhaal. Misschien hadden de deelnemende kunstkenners net het hoofdstuk symboliek gelezen tijdens de cursus kunstgeschiedenis.

Niet alleen de kunstfeitjes, ook persoonlijke meningen en interpretaties worden met plezier gedeeld. Zo hoor ik de klassiekers ‘zachtheid, vrouwelijkheid, dominantie en agressief’ vaak voorbijkomen, waarbij constant wordt verwezen naar symboliek. Om een voorbeeld te geven: een van de werken die wordt besproken is een verzameling grote, vierkanten marmeren blokken. De gids vertelt dat het werk gaat over vrouwen, waarna een discussie ontstaat of grote vierkanten marmeren blokken wel voor vrouwen symbool kunnen staan. Dit mondt even later uit in een nog langere discussie over mannen met macht en vrouwen met invloed en hoe dat moet worden afgebeeld in de kunsten.

Nog nooit heb ik zoveel roddels en weetjes over kunstenaars gehoord als tijdens de wandelingen tussen de tentoonstellingen door

De meeste deelnemers zoeken direct naar herkenningspunten in werk. Hoe conceptueler het werk, hoe meer er wordt gezocht naar een biografische interpretatie of symbolische betekenis. Een behoefte die in een aantal beschrijvingen van de werken wordt bevredigd. Hierdoor ontstaat er een soort quiz-element waarbij een eigen interpretatie wordt gedeeld en daarna getoetst door de intentie van de kunstenaar erbij te pakken.

Gezien het veelvuldig aanhalen, blijkt dat de meesten van de kunstkijkers het NRC lezen.  Waarschijnlijk zijn zij niet geïnteresseerd in bladen zoals de Story of Privé. Echter, de kunstwereld fungeert als een soortgelijk entertainment voor deze groep. Nog nooit heb ik zoveel roddels en weetjes over kunstenaars gehoord als tijdens de wandelingen tussen de tentoonstellingen door. Vele daarvan gaan over de relaties van kunstenaars met elkaar en de hoeveelheid bedpartners. Van Tracy Emin (niet heel sappig want daar is ze vrij open over) tot aan Peggy Guggenheim (al iets interessanter). De kunstenaars worden gezien als celebrities en soms lijkt het leven van de kunstenaar, of de intentie van de kunstenaar interessanter dan het werk zelf.

De vraag ‘wat is goede kunst?’ is niet voor niks eeuwenoud en onbeantwoord

Wat ook opvalt is dat veel van de deelnemers de neiging hebben om de werken aan te raken. Vooral als de gids aan het praten is over de materiaalkeuze. ‘Dit metaal is gecoat waardoor het iets heel zachts (daar is ‘ie weer) en aaibaars krijgt.’ Een opmerking die, mijns inziens, niet per se bedoeld is als een uitnodiging om te checken of het metaal inderdaad zacht is.

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers 2

Wanneer iemand het onderwerp ‘mooie/lelijke kunst’ aanstipt, leidt het gesprek snel richting vragen als: ‘In hoeverre moet de boodschap uit het werk zelf spreken?’ ‘Is het niet wat magertjes voor een kunstbeleving om je te richten op of het mooi is?’ Dat de esthetische waarde van een werk nog steeds als een argument wordt genoemd voor goede kunst verbaast me niet. De vraag ‘wat is goede kunst?’ is niet voor niks eeuwenoud en onbeantwoord.

Ook op de Rietveld heb ik met klasgenoten en docenten gesprekken over de waarde van schoonheid in kunst of wat ‘goede kunst’ is. “Goede kunst gaat altijd ergens over, het zegt altijd iets”, werd in een van die gesprekken aangehaald. Maar wie bepaalt vervolgens of dat onderwerp wel veelzeggend is?

Als kunstacademiestudent probeer ik tijdens het maken niet constant bezig te zijn met betekenisgeving vanuit symbolische systemen. Gedurende het proces maak ik stappen die worden ingegeven vanuit persoonlijke interesse. Ik zie het zelf als een zoektocht. Een duidelijke vorm van (visuele) communicatie met mijn werk is context gebonden en om daar een eventueel (en onbekend) publiek in mee te nemen vind ik soms lastig. Maar, zoals een van mijn docenten ooit omschreef ‘in making art, not everything can be explained – and very often it shouldn’t be’. Voor mij zijn de vragen, verhalen en dialogen rondom het werk belangrijk. Zowel tijdens het maken als het ervaren.

Maak werk dat gebaseerd is op jouw seksuele escapades

Zou ik het als maker dan vervelend vinden als mijn werk anders wordt geïnterpreteerd dan ik had bedoeld? Ik weet het (nog) niet. Misschien geldt ook hier: niet alles kan worden uitgelegd of wordt op dezelfde manier geïnterpreteerd, en dat hoeft ook niet. Maar ik denk wel dat het goed is om als kijker de (symbolische) betekenisgeving een beetje ‘los te laten’, dat opent andere manieren van een werk beschouwen en erover praten.

Wat neem ik mee van mijn geheime operatie? Een tip voor beginnende kunstenaars die willen inspelen op de behoefte van de groep ‘gepensioneerde-semiprofessionele-kunstkennende-kunstexcursie-deelnemer’: maak werk dat gebaseerd is op jouw seksuele escapades. Nog beter zou het zijn als deze escapades hebben plaatsgevonden tussen jou en mede-kunstenaars en dat je dan heel symbolisch jouw mannelijk- dan wel vrouwelijkheid laat zien in het werk dat je hierover maakt. Als je er dan ook nog een bordje bij plaatst dat het werk mag worden betast ben je binnen.

Deze niet aflatende interesse in zowel de werken als de kunstenaar zelf, die zich uitte in de hoge mate van verdieping in de kunstwerken, is een van de meest positieve kanten van de groep kunstkijkers. Wellicht komt die tijd voor vele pas vrij na het pensioen, maar daar waar veel jonge bezoekers van de tentoonstellingen vaak nog geen twee minuten naar een werk kijken, kon deze groep kunstkijkers met gemak een half uur bij één werk staan filosoferen.

Dat de meningen en smaken van de deelnemers veelal verschilden van elkaar bewees maar weer het klassieke oordeel: uiteindelijk ben je als kijker het subject en maak je een eigen interpretatie van een object. En als dat betekent dat jij vindt dat een marmeren blok niet symbool kan staan voor een vrouw, dan mag dat.

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Sophie van Lawick van Pabst

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
Lees meer
het laatste
Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

 1

Tijd voor een dekoloniale Indië-herdenking!

Benjamin Caton organiseert jaarlijks op 16 augustus een dekoloniale Indië/Indonesië-Nederland Herdenking, omdat een grote en groeiende groep mensen zich niet gezien voelt door de Nationale Indië-herdenking, een dag ervoor. Lees meer

Nieuws in beeld: Van Trump mag de FBI de pot op

Van Trump mag de FBI de pot op

Elf 'topgeheime' documenten nam de FBI mee van Donald Trumps landgoed. Hij wil ze terug. Lees meer

Nieuws in beeld: Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Sommige loofbomen begonnen vorige maand al hun bladeren af te stoten - veel vroeger dan normaal. Lees meer

Nieuws in beeld: Iedereen voor? Hallo?

Iedereen voor? Hallo?

De weinige Tunesiërs die kwamen opdagen voor het referendum, stemden massaal voor meer macht voor de zittende president. Lees meer

Nieuws in beeld: We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

Hoelang kunnen we nog boven de zelfgegraven afgrond blijven bungelen? Lees meer

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Netflix zet in Inventing Anna een oplichtster op een voetstuk. Emma Stomp zet daar vraagtekens bij. Lees meer

Nieuws in beeld: We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

Om de gasvoorraden te ontzien, mogen de (uiterst vervuilende) kolencentrales jarenlang op volle toeren draaien. Lees meer

Nieuws in beeld: Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Driekwart van de Nederlanders vindt de acties tijdens boerenprotesten te ver gaan. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel