Asset 14

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers 1

Nu de musea weer open zijn, verheugt Vivian Mac Gillavry zich niet alleen op het weer bezichtigen van kunst maar ook op het bekijken van de bezoekers. Als student aan de kunstacademie probeert ze zich te verplaatsen in het perspectief van de kijker. Want, wie zijn de mensen die misschien ooit naar haar werk zullen kijken, en op welke manier kijken zij naar kunst? Ze schreef zich in voor een kunstexcursie en ging – vlak voor de coronacrisis – undercover.

Allereerst valt het op dat de gemiddelde leeftijd van de deelnemers drastisch naar beneden wordt gehaald door mijn aanwezigheid. De meesten zijn met pensioen. Ze vertellen me dat hun interesse in de kunst altijd aanwezig was, maar nu pas hebben ze de tijd om hier meer mee te doen. Sommige deelnemers droomden zelfs van het kunstenaarschap, iets dat zich vertaalde in boetseercursussen en schilderlessen in het dorp.

De gids wordt onafgebroken aangevuld voor, na, en tijdens, zijn verhaal

Daar waar ik dacht dat vooral jonge generaties de wereld bekijken via hun scherm, blijkt dit inmiddels ook door te zijn gesijpeld naar de oude garde. Zo’n beetje elk werk waar de gids iets over vertelt, wordt direct vastgelegd.

Het feit dat deze kunstliefhebbers veelal ook kenners zijn geworden, is te zien aan hoe graag zij die kennis willen delen. De gids wordt onafgebroken aangevuld voor, na, en tijdens, zijn verhaal. Misschien hadden de deelnemende kunstkenners net het hoofdstuk symboliek gelezen tijdens de cursus kunstgeschiedenis.

Niet alleen de kunstfeitjes, ook persoonlijke meningen en interpretaties worden met plezier gedeeld. Zo hoor ik de klassiekers ‘zachtheid, vrouwelijkheid, dominantie en agressief’ vaak voorbijkomen, waarbij constant wordt verwezen naar symboliek. Om een voorbeeld te geven: een van de werken die wordt besproken is een verzameling grote, vierkanten marmeren blokken. De gids vertelt dat het werk gaat over vrouwen, waarna een discussie ontstaat of grote vierkanten marmeren blokken wel voor vrouwen symbool kunnen staan. Dit mondt even later uit in een nog langere discussie over mannen met macht en vrouwen met invloed en hoe dat moet worden afgebeeld in de kunsten.

Nog nooit heb ik zoveel roddels en weetjes over kunstenaars gehoord als tijdens de wandelingen tussen de tentoonstellingen door

De meeste deelnemers zoeken direct naar herkenningspunten in werk. Hoe conceptueler het werk, hoe meer er wordt gezocht naar een biografische interpretatie of symbolische betekenis. Een behoefte die in een aantal beschrijvingen van de werken wordt bevredigd. Hierdoor ontstaat er een soort quiz-element waarbij een eigen interpretatie wordt gedeeld en daarna getoetst door de intentie van de kunstenaar erbij te pakken.

Gezien het veelvuldig aanhalen, blijkt dat de meesten van de kunstkijkers het NRC lezen.  Waarschijnlijk zijn zij niet geïnteresseerd in bladen zoals de Story of Privé. Echter, de kunstwereld fungeert als een soortgelijk entertainment voor deze groep. Nog nooit heb ik zoveel roddels en weetjes over kunstenaars gehoord als tijdens de wandelingen tussen de tentoonstellingen door. Vele daarvan gaan over de relaties van kunstenaars met elkaar en de hoeveelheid bedpartners. Van Tracy Emin (niet heel sappig want daar is ze vrij open over) tot aan Peggy Guggenheim (al iets interessanter). De kunstenaars worden gezien als celebrities en soms lijkt het leven van de kunstenaar, of de intentie van de kunstenaar interessanter dan het werk zelf.

De vraag ‘wat is goede kunst?’ is niet voor niks eeuwenoud en onbeantwoord

Wat ook opvalt is dat veel van de deelnemers de neiging hebben om de werken aan te raken. Vooral als de gids aan het praten is over de materiaalkeuze. ‘Dit metaal is gecoat waardoor het iets heel zachts (daar is ‘ie weer) en aaibaars krijgt.’ Een opmerking die, mijns inziens, niet per se bedoeld is als een uitnodiging om te checken of het metaal inderdaad zacht is.

De rollen omgedraaid - kijken naar kunstkijkers 2

Wanneer iemand het onderwerp ‘mooie/lelijke kunst’ aanstipt, leidt het gesprek snel richting vragen als: ‘In hoeverre moet de boodschap uit het werk zelf spreken?’ ‘Is het niet wat magertjes voor een kunstbeleving om je te richten op of het mooi is?’ Dat de esthetische waarde van een werk nog steeds als een argument wordt genoemd voor goede kunst verbaast me niet. De vraag ‘wat is goede kunst?’ is niet voor niks eeuwenoud en onbeantwoord.

Ook op de Rietveld heb ik met klasgenoten en docenten gesprekken over de waarde van schoonheid in kunst of wat ‘goede kunst’ is. “Goede kunst gaat altijd ergens over, het zegt altijd iets”, werd in een van die gesprekken aangehaald. Maar wie bepaalt vervolgens of dat onderwerp wel veelzeggend is?

Als kunstacademiestudent probeer ik tijdens het maken niet constant bezig te zijn met betekenisgeving vanuit symbolische systemen. Gedurende het proces maak ik stappen die worden ingegeven vanuit persoonlijke interesse. Ik zie het zelf als een zoektocht. Een duidelijke vorm van (visuele) communicatie met mijn werk is context gebonden en om daar een eventueel (en onbekend) publiek in mee te nemen vind ik soms lastig. Maar, zoals een van mijn docenten ooit omschreef ‘in making art, not everything can be explained – and very often it shouldn’t be’. Voor mij zijn de vragen, verhalen en dialogen rondom het werk belangrijk. Zowel tijdens het maken als het ervaren.

Maak werk dat gebaseerd is op jouw seksuele escapades

Zou ik het als maker dan vervelend vinden als mijn werk anders wordt geïnterpreteerd dan ik had bedoeld? Ik weet het (nog) niet. Misschien geldt ook hier: niet alles kan worden uitgelegd of wordt op dezelfde manier geïnterpreteerd, en dat hoeft ook niet. Maar ik denk wel dat het goed is om als kijker de (symbolische) betekenisgeving een beetje ‘los te laten’, dat opent andere manieren van een werk beschouwen en erover praten.

Wat neem ik mee van mijn geheime operatie? Een tip voor beginnende kunstenaars die willen inspelen op de behoefte van de groep ‘gepensioneerde-semiprofessionele-kunstkennende-kunstexcursie-deelnemer’: maak werk dat gebaseerd is op jouw seksuele escapades. Nog beter zou het zijn als deze escapades hebben plaatsgevonden tussen jou en mede-kunstenaars en dat je dan heel symbolisch jouw mannelijk- dan wel vrouwelijkheid laat zien in het werk dat je hierover maakt. Als je er dan ook nog een bordje bij plaatst dat het werk mag worden betast ben je binnen.

Deze niet aflatende interesse in zowel de werken als de kunstenaar zelf, die zich uitte in de hoge mate van verdieping in de kunstwerken, is een van de meest positieve kanten van de groep kunstkijkers. Wellicht komt die tijd voor vele pas vrij na het pensioen, maar daar waar veel jonge bezoekers van de tentoonstellingen vaak nog geen twee minuten naar een werk kijken, kon deze groep kunstkijkers met gemak een half uur bij één werk staan filosoferen.

Dat de meningen en smaken van de deelnemers veelal verschilden van elkaar bewees maar weer het klassieke oordeel: uiteindelijk ben je als kijker het subject en maak je een eigen interpretatie van een object. En als dat betekent dat jij vindt dat een marmeren blok niet symbool kan staan voor een vrouw, dan mag dat.

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Sophie van Lawick van Pabst

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie 2

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie

Insecten hebben een slecht imago. We houden ze het liefst ver uit de buurt, maar dat is onterecht, vindt Jitte. Met dit artikel bewijst hij je graag van het tegendeel en vertelt hij hoe sluipwespen lieveheersbeestjes inschakelen als lijfwacht voor haar larven, over de indrukwekkende hersenen van de Darwinwesp, en hoe je een mierenkolonie opzet met één koningin. Lees meer

Composthoop

Een symfonie van het kleine leven

Jesse Van den Eynden neemt je mee in de symfonie van het kleine leven dat zich afspeelt in de duisternis van de composthoop. In dit liefdevolle essay beschrijft hij hoe zijn leven steeds meer overgenomen wordt door de rottende en levende massa in zijn tuin, en hoe het slurpen, klikken en kraken van de aarde en haar bewoners een meditatieve ervaring worden. Lees meer

Eiland zonder eilandjes

Eiland zonder eilandjes

Bram de Ridder is vervangend psychiater op Bonaire. Maar hoe moet hij zich als witte zorgprofessional verhouden tot de mensen van het eiland? Lees meer

Huizen, omhulsels

Huizen, omhulsels

Anne Schepers had nooit gedacht dat ze een huis kon kopen. Tijdens de verbouwing denkt ze na over huizen als politiek middel, hoe het is om als sociale klimmer ruimte in te nemen en waarom dromen over een fantasiehuis een privilege is. Lees meer

:Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent is complex in een wereld gevormd door koloniaal geweld. Yousra Benfquih vraagt zich in haar eerste brief aan Alara Adilow af hoe consent een instrument kan worden van verzet. Lees meer

Iemand die in je gelooft

Iemand die in je gelooft

Jam van der Aa ontdekte pas laat dat ze autisme heeft. Toen ze jong was herkende jeugdzorg bovendien niet de rol van autisme in de onveilige situatie bij haar thuis. Ze was gedreven en nieuwsgierig, maar lange tijd op zichzelf aangewezen. Dit essay is een pleidooi voor betere jeugdzorg en gaat over veerkracht en jezelf leren begrijpen en vertrouwen. Lees meer

Automatische concepten 87

Van mijn spreekkamer tot aan Afghanistan

In haar behandelkamer zit Jihane Chaara als forensisch psycholoog niet alleen tegenover slachtoffers, maar ook tegenover daders van dwingende controle, een vorm van huiselijk geweld. Wat is het verband tussen deze psychologische, onderdrukkende machtstructuur van een individidu als meneer X in haar spreekkamer, en het regime van de Taliban in Afghanistan? Een essay over de verbinding tussen daderschap, ontkenning, grotere structuren van vrouwenonderdrukking en verzet. Lees meer

Einde Schooldag

Einde Schooldag

Leerlingen zijn als tijdelijke passanten van wie je een hoop weet, maar nooit hoe het met ze af zal lopen. 'Ze zijn open eindes', zo schrijft Engels docente Charlotte Knoors in dit persoonlijke essay over de raadselachtige verhouding tussen docent en student. Lees meer

Zo rood als een kreeft

Zo rood als een kreeft

Wanneer twee Spaanse vrienden Ferenz Jacobs uitnodigen voor een protestmars tegen toerisme in Barcelona, voelt hij zich voor het eerst weer een 'outsider'. In dit essay richt hij zich op de gevolgen van massatoerisme op de permanente bewoners. Is er een ander soort toerisme mogelijk, buiten de logica van onderdanigheid, kolonialisme en uitbuiting om? Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer