Asset 14

Zomergast Floris Alkemade wilde boven alles de goede vrede bewaren

Floris Alkemade trapte het nieuwe seizoen Zomergasten af. Tot al te boude uitspraken liet de Rijksbouwmeester zich niet verleiden, zag Jorne Vriens. Toch heeft de kijker die na een uurtje afhaakte heel wat gemist.

De eerste aflevering van 2021 van Zomergasten was al twee uur onderweg toen pas beeld werd getoond van het prestigieuze Office for Metropolitan Achitecture (OMA) in Rotterdam, het architectenbureau waar gast Floris Alkemade – Rijksbouwmeester en architect – het grootste deel van zijn carrière werkte. Dat de nog beroemdere oprichter Rem Koolhaas in beeld kwam, bleek voor de uitzending een sleutelmoment. Want die Koolhaas, die was niet makkelijk, zo bleek. De man was gebrand op resultaat, en als dat niet aan zijn verwachtingen voldeed schreeuwde hij naar de medewerkers van zijn kantoor.

‘Rem is sociaal niet zo vaardig’, vatte Alkemade de verhalen over een slechte werksfeer samen. Nog nooit had Koolhaas tegen hem geschreeuwd. Alkemade zelf deed dat naar eigen zeggen überhaupt niet, hij was het type leidinggevende dat overwerkende medewerkers aanspoorde weekend te gaan houden. Maar dat inkijkje in de werksfeer bij OMA was voor de kijker geen nieuws meer, die wist na twee uur allang dat Alkemade de verpersoonlijking van kalmte en integriteit was.

Alkemade moet haast met iedereen kunnen samenwerken, in een prettige sfeer

Dat werd al zichtbaar tijdens het tweede fragment, over de renovatie van het Binnenhof waarbij Alkemade als Rijksbouwmeester een belangrijke adviserende rol had. In het fragment vertelt SP-kamerlid Sandra Beckerman druk gesticulerend hoe de kostenoverschrijdingen volgens haar volksverlakkerij waren, terwijl ze niet naliet de plannen af te kraken. Na afloop zette Alkemade uiteen dat de politicus – in mijn woorden – zich dommer voordeed dan ze was en zelf veel invloedrijker was dan ze deed voorkomen. Maar zo zou Alkemade het nooit noemen, die roemde alleen ‘de grote betrokkenheid van Beckerman bij het project’.

Samenwerken, samenwerken, samenwerken

Zo’n houding zal Alkemade in zijn werk ten goede komen. Hij moet haast met iedereen kunnen samenwerken, ook nog in een prettige sfeer. En samenwerken is van levensbelang om de grote problemen van onze tijd aan te pakken (ongelijkheid, de klimaatcrisis) zo werd keer op keer benadrukt. Met zijn keuzefragmenten bewandelde Alkemade veel zijpaden, maar hij leidde die altijd terug naar de grote thema’s.

Alkemades neiging de goede sfeer te bewaren ging ten koste van een zekere realiteitszin

Aan het begin van de uitzending dreigde nog een platgetreden pad: de urgentie was oprecht, maar de problemen overbekend, zonder dat Alkemade hintte naar oplossingen die het abstracte wisten te ontstijgen. Daarbij leek het soms alsof Alkemade de goede sfeer soms wilde behouden, wat ten koste ging van een zekere realiteitszin. Bijvoorbeeld toen hij over de milieubelastende landbouw alleen aangaf ‘dat we veel van de boeren kunnen leren hoe we met de grond om moeten gaan’.

Of de huizenmarkt, die toch volledig op slot zit voor starters en huurders, waarover gezegd werd dat Nederland over het algemeen ‘een voorbeeldige staat van de volkshuisvesting’ kende. Wacht even, dacht de kijker, en presentator Janine Abbring gelukkig ook. Abbring vroeg onophoudelijk naar concrete voorbeelden en probeerde de gast stelling in te laten nemen door wat af te dingen op zijn optimisme (‘De staat van de volkshuisvesting was voorbeeldig!’). Het lag niet aan de interviewer wanneer het verhaal wat in algemeenheden bleef steken.

Omarm de verandering

Dat kun je hem haast niet kwalijk nemen. Het is onmogelijk dat een individu pasklare oplossingen voor wereldproblemen serveert. Daar hebben we de taal (nog) niet voor, zo reflecteerde Alkemade op het aankaarten van deze wereldproblemen. Daarom gaf hij het woord aan enfant terrible Michel Houellebecq door een fragment te kiezen waarin de Franse schrijver heel begeesterd praat over de poëtische mogelijkheid om woorden meer dan hun letterlijke betekenis mee te geven.

En zo liet Alkemade meer van dit soort visionairs aan het woord: Simone de Beauvoir, die even kettingrokend als gedecideerd de noodzaak van vrouwenemancipatie uiteenzet, en kunstenaar Constant Nieuwenhuys, bekend van New Babylon: een gigantische, antikapitalistische stad die Nieuwenhuys in de tweede helft van de vorige eeuw uitdacht als een utopische maar noodzakelijke manier van samenleven in de stad.

Door heel het gesprek heen werd er gehint naar het belang van acceptatie van de revolutionaire veranderingen

Uit deze fragmenten spreekt een idee voor de toekomst; ruim baan voor de eigenwijze eenling die door buitengewone creativiteit een oplossing schetst. Op dat vertrouwen in de kunstenaar, of hoe je deze visionairs ook wilt noemen, valt heel wat af te dingen. Maar dat is in dit geval niet nodig. Door heel het gesprek heen werd er gehint naar het belang van acceptatie van die revolutionaire veranderingen: de geesten van de massa moeten wel eerst rijp zijn om verandering te accepteren.

De dienstbare architect

Verbazingwekkend was het wel, om een architect die als partner bij OMA aan de absolute top heeft gestaan, helemaal niet te horen over de wereldwijd zeer gerenommeerde Nederlandse architectenbureaus. Het succes van de Nederlandse methode is af te lezen aan de hoeveelheid ‘starchitects’ die ons land levert. Er is geen sprake van valse bescheidenheid als Alkemade vertelt over een groot project dat hij deed in Parijs om een enorme loods nieuw leven in te blazen, zonder dat hij het heeft over de schoonheid van het gebouw.

Er zijn architecten denkbaar die zouden ingaan op de bijzondere materialen die gebruikt zijn en die daarmee uitlichten hoe hun ingrijpen ervoor zorgde dat een gebouw dat rijp was voor de sloop met hun toevoegingen er hypermodern bijstaat. Nee, Alkemade vertelt meteen dat hij de samenwerking zocht met een tiental andere architecten die het zeshonderd meter lange gebouw samen met hem nieuwe functies gaf. Het succes meet hij af aan het nut dat die ingrepen hebben voor de gebruikers: functioneren de scholen, de kantoren en de woonruimtes voor hen? Bij Alkemade is de architect een dienstbare vormgever van de eisen en wensen van de gebruiker.

Een streng modernistisch ontwerp kan zijn doel voorbij schieten; praktisch nut is leidend

Dat principe kwam regelmatig terug en werd dan ‘waarachtigheid’ genoemd. In dit geval betekende het dat vorm en inhoud overeenkomen. Maar je zou het net zo goed kunnen hebben over nuchterheid. Een ontwerpdetail dat geen functie heeft, dat is pompeus en dus niet waarachtig: uitgummen maar. Het is een beetje zoals Adolf Loos het negentig jaar geleden stelde in het boekje Ornament en Misdaad, dat evengoed Ornament als Misdaad had kunnen heten, omdat Loos de aanklacht uitte dat frivoliteiten in de architectuur een verspilling van bouwmateriaal en energie zijn. Wie gisteravond Zomergasten zag, zag daar de warmbloedige variant van: het ontwerp hoeft niet streng modernistisch te zijn, dat schiet z’n doel voorbij, maar het praktisch nut is leidend.

Traagheid wordt beloond

Alkemade wist heel vakkundig de architectuur in te bedden in de brede cultuur, door steeds de nadruk te leggen op het belang van verhalen. Op die manier werd het ontwerp verbonden met maatschappelijke problemen: wanneer we overtuigd raken van de noodzaak een probleem op te lossen, dan zullen de inhoudelijke eisen zo veranderen dat er ook kan worden nagedacht over andere vormgeving.

Wie een publiek wil overtuigen van de urgentie van de problemen van onze tijd, moet de verbeelding weten aanspreken

Het onderscheid tussen vorm en inhoud kwam vaak aan bod. Soms verwarrend, want zijn dat wel tegengestelde begrippen? In ieder geval niet waar het verhalen betreft. Wie door verteltechnieken weet te boeien zal de inhoud makkelijker weten over te brengen. Het is een gedachte die vooral opspeelde tijdens het eerste uur van Alkemades Zomergasten-bezoek. Wie een publiek wil overtuigen van de urgentie van de problemen van onze tijd, zal ver weg moeten blijven van beleidstaal en gemeenplaatsen om juist de verbeelding aan te kunnen spreken.

Politici hebben het zelden over de vormgeving van de gebouwde omgeving. Veel verder dan modernistische architectuur lelijk noemen, of het herhalen van het mantra ‘bouwen, bouwen, bouwen’ komen de volksvertegenwoordigers niet. De kijker die van deze Rijksbouwmeester een aantal hot takes verwachtte, is door een gebrek aan oneliners en megalomane oplossingen waarschijnlijk na een uurtje of wat afgehaakt. En heeft daardoor wat gemist. Tegen het einde zei Alkemade over de film Stalker (1979) van Andrej Tarkovski dat ‘traagheid moet worden toegelaten, die wordt uiteindelijk beloond’. Abbring, nog altijd scherp, schreef deze slogan meteen op om het format van Zomergasten te typeren. Nog meer was deze uitspraak van toepassing op de aanpak van Alkemade, als samensteller van fragmenten én als verbindend Rijksbouwmeester.

Mail

Jorne Vriens (Eindhoven 1991, hij/hem) is kunsthistoricus en schrijft graag over kunst. Als je dat ook doet, moet je zeker een mail sturen naar jorne@hardhoofd.com. Ook is hij docent aan de Reinwardt Academie in Amsterdam.

Hanneke Rozemuller (1998) is beeldedacteur bij Hard//Hoofd en illustrator. Met dromerige scenes met veel textuur en een beetje absurdisme wil ze een nieuw esthetisch laagje aan verhalen geven.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
De verdwenen kosmonaut

De verdwenen kosmonaut

Duizenden kilometers van de kosmonaut vandaan zit Igor, uitkijkend over de stad, terwijl hij luistert naar de ruis op de tv, naar de beukende eurodance plaat die nog naklinkt in zijn oren en naar een stem die hem probeert te overtuigen terug te komen. In De verdwenen kosmonaut van Thijs van der Heijden raakt een... Lees meer

Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer