Asset 14

Zomergast Floris Alkemade wilde boven alles de goede vrede bewaren

Floris Alkemade trapte het nieuwe seizoen Zomergasten af. Tot al te boude uitspraken liet de Rijksbouwmeester zich niet verleiden, zag Jorne Vriens. Toch heeft de kijker die na een uurtje afhaakte heel wat gemist.

De eerste aflevering van 2021 van Zomergasten was al twee uur onderweg toen pas beeld werd getoond van het prestigieuze Office for Metropolitan Achitecture (OMA) in Rotterdam, het architectenbureau waar gast Floris Alkemade – Rijksbouwmeester en architect – het grootste deel van zijn carrière werkte. Dat de nog beroemdere oprichter Rem Koolhaas in beeld kwam, bleek voor de uitzending een sleutelmoment. Want die Koolhaas, die was niet makkelijk, zo bleek. De man was gebrand op resultaat, en als dat niet aan zijn verwachtingen voldeed schreeuwde hij naar de medewerkers van zijn kantoor.

‘Rem is sociaal niet zo vaardig’, vatte Alkemade de verhalen over een slechte werksfeer samen. Nog nooit had Koolhaas tegen hem geschreeuwd. Alkemade zelf deed dat naar eigen zeggen überhaupt niet, hij was het type leidinggevende dat overwerkende medewerkers aanspoorde weekend te gaan houden. Maar dat inkijkje in de werksfeer bij OMA was voor de kijker geen nieuws meer, die wist na twee uur allang dat Alkemade de verpersoonlijking van kalmte en integriteit was.

Alkemade moet haast met iedereen kunnen samenwerken, in een prettige sfeer

Dat werd al zichtbaar tijdens het tweede fragment, over de renovatie van het Binnenhof waarbij Alkemade als Rijksbouwmeester een belangrijke adviserende rol had. In het fragment vertelt SP-kamerlid Sandra Beckerman druk gesticulerend hoe de kostenoverschrijdingen volgens haar volksverlakkerij waren, terwijl ze niet naliet de plannen af te kraken. Na afloop zette Alkemade uiteen dat de politicus – in mijn woorden – zich dommer voordeed dan ze was en zelf veel invloedrijker was dan ze deed voorkomen. Maar zo zou Alkemade het nooit noemen, die roemde alleen ‘de grote betrokkenheid van Beckerman bij het project’.

Samenwerken, samenwerken, samenwerken

Zo’n houding zal Alkemade in zijn werk ten goede komen. Hij moet haast met iedereen kunnen samenwerken, ook nog in een prettige sfeer. En samenwerken is van levensbelang om de grote problemen van onze tijd aan te pakken (ongelijkheid, de klimaatcrisis) zo werd keer op keer benadrukt. Met zijn keuzefragmenten bewandelde Alkemade veel zijpaden, maar hij leidde die altijd terug naar de grote thema’s.

Alkemades neiging de goede sfeer te bewaren ging ten koste van een zekere realiteitszin

Aan het begin van de uitzending dreigde nog een platgetreden pad: de urgentie was oprecht, maar de problemen overbekend, zonder dat Alkemade hintte naar oplossingen die het abstracte wisten te ontstijgen. Daarbij leek het soms alsof Alkemade de goede sfeer soms wilde behouden, wat ten koste ging van een zekere realiteitszin. Bijvoorbeeld toen hij over de milieubelastende landbouw alleen aangaf ‘dat we veel van de boeren kunnen leren hoe we met de grond om moeten gaan’.

Of de huizenmarkt, die toch volledig op slot zit voor starters en huurders, waarover gezegd werd dat Nederland over het algemeen ‘een voorbeeldige staat van de volkshuisvesting’ kende. Wacht even, dacht de kijker, en presentator Janine Abbring gelukkig ook. Abbring vroeg onophoudelijk naar concrete voorbeelden en probeerde de gast stelling in te laten nemen door wat af te dingen op zijn optimisme (‘De staat van de volkshuisvesting was voorbeeldig!’). Het lag niet aan de interviewer wanneer het verhaal wat in algemeenheden bleef steken.

Omarm de verandering

Dat kun je hem haast niet kwalijk nemen. Het is onmogelijk dat een individu pasklare oplossingen voor wereldproblemen serveert. Daar hebben we de taal (nog) niet voor, zo reflecteerde Alkemade op het aankaarten van deze wereldproblemen. Daarom gaf hij het woord aan enfant terrible Michel Houellebecq door een fragment te kiezen waarin de Franse schrijver heel begeesterd praat over de poëtische mogelijkheid om woorden meer dan hun letterlijke betekenis mee te geven.

En zo liet Alkemade meer van dit soort visionairs aan het woord: Simone de Beauvoir, die even kettingrokend als gedecideerd de noodzaak van vrouwenemancipatie uiteenzet, en kunstenaar Constant Nieuwenhuys, bekend van New Babylon: een gigantische, antikapitalistische stad die Nieuwenhuys in de tweede helft van de vorige eeuw uitdacht als een utopische maar noodzakelijke manier van samenleven in de stad.

Door heel het gesprek heen werd er gehint naar het belang van acceptatie van de revolutionaire veranderingen

Uit deze fragmenten spreekt een idee voor de toekomst; ruim baan voor de eigenwijze eenling die door buitengewone creativiteit een oplossing schetst. Op dat vertrouwen in de kunstenaar, of hoe je deze visionairs ook wilt noemen, valt heel wat af te dingen. Maar dat is in dit geval niet nodig. Door heel het gesprek heen werd er gehint naar het belang van acceptatie van die revolutionaire veranderingen: de geesten van de massa moeten wel eerst rijp zijn om verandering te accepteren.

De dienstbare architect

Verbazingwekkend was het wel, om een architect die als partner bij OMA aan de absolute top heeft gestaan, helemaal niet te horen over de wereldwijd zeer gerenommeerde Nederlandse architectenbureaus. Het succes van de Nederlandse methode is af te lezen aan de hoeveelheid ‘starchitects’ die ons land levert. Er is geen sprake van valse bescheidenheid als Alkemade vertelt over een groot project dat hij deed in Parijs om een enorme loods nieuw leven in te blazen, zonder dat hij het heeft over de schoonheid van het gebouw.

Er zijn architecten denkbaar die zouden ingaan op de bijzondere materialen die gebruikt zijn en die daarmee uitlichten hoe hun ingrijpen ervoor zorgde dat een gebouw dat rijp was voor de sloop met hun toevoegingen er hypermodern bijstaat. Nee, Alkemade vertelt meteen dat hij de samenwerking zocht met een tiental andere architecten die het zeshonderd meter lange gebouw samen met hem nieuwe functies gaf. Het succes meet hij af aan het nut dat die ingrepen hebben voor de gebruikers: functioneren de scholen, de kantoren en de woonruimtes voor hen? Bij Alkemade is de architect een dienstbare vormgever van de eisen en wensen van de gebruiker.

Een streng modernistisch ontwerp kan zijn doel voorbij schieten; praktisch nut is leidend

Dat principe kwam regelmatig terug en werd dan ‘waarachtigheid’ genoemd. In dit geval betekende het dat vorm en inhoud overeenkomen. Maar je zou het net zo goed kunnen hebben over nuchterheid. Een ontwerpdetail dat geen functie heeft, dat is pompeus en dus niet waarachtig: uitgummen maar. Het is een beetje zoals Adolf Loos het negentig jaar geleden stelde in het boekje Ornament en Misdaad, dat evengoed Ornament als Misdaad had kunnen heten, omdat Loos de aanklacht uitte dat frivoliteiten in de architectuur een verspilling van bouwmateriaal en energie zijn. Wie gisteravond Zomergasten zag, zag daar de warmbloedige variant van: het ontwerp hoeft niet streng modernistisch te zijn, dat schiet z’n doel voorbij, maar het praktisch nut is leidend.

Traagheid wordt beloond

Alkemade wist heel vakkundig de architectuur in te bedden in de brede cultuur, door steeds de nadruk te leggen op het belang van verhalen. Op die manier werd het ontwerp verbonden met maatschappelijke problemen: wanneer we overtuigd raken van de noodzaak een probleem op te lossen, dan zullen de inhoudelijke eisen zo veranderen dat er ook kan worden nagedacht over andere vormgeving.

Wie een publiek wil overtuigen van de urgentie van de problemen van onze tijd, moet de verbeelding weten aanspreken

Het onderscheid tussen vorm en inhoud kwam vaak aan bod. Soms verwarrend, want zijn dat wel tegengestelde begrippen? In ieder geval niet waar het verhalen betreft. Wie door verteltechnieken weet te boeien zal de inhoud makkelijker weten over te brengen. Het is een gedachte die vooral opspeelde tijdens het eerste uur van Alkemades Zomergasten-bezoek. Wie een publiek wil overtuigen van de urgentie van de problemen van onze tijd, zal ver weg moeten blijven van beleidstaal en gemeenplaatsen om juist de verbeelding aan te kunnen spreken.

Politici hebben het zelden over de vormgeving van de gebouwde omgeving. Veel verder dan modernistische architectuur lelijk noemen, of het herhalen van het mantra ‘bouwen, bouwen, bouwen’ komen de volksvertegenwoordigers niet. De kijker die van deze Rijksbouwmeester een aantal hot takes verwachtte, is door een gebrek aan oneliners en megalomane oplossingen waarschijnlijk na een uurtje of wat afgehaakt. En heeft daardoor wat gemist. Tegen het einde zei Alkemade over de film Stalker (1979) van Andrej Tarkovski dat ‘traagheid moet worden toegelaten, die wordt uiteindelijk beloond’. Abbring, nog altijd scherp, schreef deze slogan meteen op om het format van Zomergasten te typeren. Nog meer was deze uitspraak van toepassing op de aanpak van Alkemade, als samensteller van fragmenten én als verbindend Rijksbouwmeester.

Mail

Jorne Vriens (Eindhoven 1991, hij/hem) is kunsthistoricus en schrijft graag over kunst. Als je dat ook doet, moet je zeker een mail sturen naar jorne@hardhoofd.com. Ook is hij docent aan de Reinwardt Academie in Amsterdam.

Hanneke Rozemuller (1998) is beeldedacteur bij Hard//Hoofd en illustrator. Met dromerige scenes met veel textuur en een beetje absurdisme wil ze een nieuw esthetisch laagje aan verhalen geven.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer