Asset 14

Zomergast Floris Alkemade wilde boven alles de goede vrede bewaren

Floris Alkemade trapte het nieuwe seizoen Zomergasten af. Tot al te boude uitspraken liet de Rijksbouwmeester zich niet verleiden, zag Jorne Vriens. Toch heeft de kijker die na een uurtje afhaakte heel wat gemist.

De eerste aflevering van 2021 van Zomergasten was al twee uur onderweg toen pas beeld werd getoond van het prestigieuze Office for Metropolitan Achitecture (OMA) in Rotterdam, het architectenbureau waar gast Floris Alkemade – Rijksbouwmeester en architect – het grootste deel van zijn carrière werkte. Dat de nog beroemdere oprichter Rem Koolhaas in beeld kwam, bleek voor de uitzending een sleutelmoment. Want die Koolhaas, die was niet makkelijk, zo bleek. De man was gebrand op resultaat, en als dat niet aan zijn verwachtingen voldeed schreeuwde hij naar de medewerkers van zijn kantoor.

‘Rem is sociaal niet zo vaardig’, vatte Alkemade de verhalen over een slechte werksfeer samen. Nog nooit had Koolhaas tegen hem geschreeuwd. Alkemade zelf deed dat naar eigen zeggen überhaupt niet, hij was het type leidinggevende dat overwerkende medewerkers aanspoorde weekend te gaan houden. Maar dat inkijkje in de werksfeer bij OMA was voor de kijker geen nieuws meer, die wist na twee uur allang dat Alkemade de verpersoonlijking van kalmte en integriteit was.

Alkemade moet haast met iedereen kunnen samenwerken, in een prettige sfeer

Dat werd al zichtbaar tijdens het tweede fragment, over de renovatie van het Binnenhof waarbij Alkemade als Rijksbouwmeester een belangrijke adviserende rol had. In het fragment vertelt SP-kamerlid Sandra Beckerman druk gesticulerend hoe de kostenoverschrijdingen volgens haar volksverlakkerij waren, terwijl ze niet naliet de plannen af te kraken. Na afloop zette Alkemade uiteen dat de politicus – in mijn woorden – zich dommer voordeed dan ze was en zelf veel invloedrijker was dan ze deed voorkomen. Maar zo zou Alkemade het nooit noemen, die roemde alleen ‘de grote betrokkenheid van Beckerman bij het project’.

Samenwerken, samenwerken, samenwerken

Zo’n houding zal Alkemade in zijn werk ten goede komen. Hij moet haast met iedereen kunnen samenwerken, ook nog in een prettige sfeer. En samenwerken is van levensbelang om de grote problemen van onze tijd aan te pakken (ongelijkheid, de klimaatcrisis) zo werd keer op keer benadrukt. Met zijn keuzefragmenten bewandelde Alkemade veel zijpaden, maar hij leidde die altijd terug naar de grote thema’s.

Alkemades neiging de goede sfeer te bewaren ging ten koste van een zekere realiteitszin

Aan het begin van de uitzending dreigde nog een platgetreden pad: de urgentie was oprecht, maar de problemen overbekend, zonder dat Alkemade hintte naar oplossingen die het abstracte wisten te ontstijgen. Daarbij leek het soms alsof Alkemade de goede sfeer soms wilde behouden, wat ten koste ging van een zekere realiteitszin. Bijvoorbeeld toen hij over de milieubelastende landbouw alleen aangaf ‘dat we veel van de boeren kunnen leren hoe we met de grond om moeten gaan’.

Of de huizenmarkt, die toch volledig op slot zit voor starters en huurders, waarover gezegd werd dat Nederland over het algemeen ‘een voorbeeldige staat van de volkshuisvesting’ kende. Wacht even, dacht de kijker, en presentator Janine Abbring gelukkig ook. Abbring vroeg onophoudelijk naar concrete voorbeelden en probeerde de gast stelling in te laten nemen door wat af te dingen op zijn optimisme (‘De staat van de volkshuisvesting was voorbeeldig!’). Het lag niet aan de interviewer wanneer het verhaal wat in algemeenheden bleef steken.

Omarm de verandering

Dat kun je hem haast niet kwalijk nemen. Het is onmogelijk dat een individu pasklare oplossingen voor wereldproblemen serveert. Daar hebben we de taal (nog) niet voor, zo reflecteerde Alkemade op het aankaarten van deze wereldproblemen. Daarom gaf hij het woord aan enfant terrible Michel Houellebecq door een fragment te kiezen waarin de Franse schrijver heel begeesterd praat over de poëtische mogelijkheid om woorden meer dan hun letterlijke betekenis mee te geven.

En zo liet Alkemade meer van dit soort visionairs aan het woord: Simone de Beauvoir, die even kettingrokend als gedecideerd de noodzaak van vrouwenemancipatie uiteenzet, en kunstenaar Constant Nieuwenhuys, bekend van New Babylon: een gigantische, antikapitalistische stad die Nieuwenhuys in de tweede helft van de vorige eeuw uitdacht als een utopische maar noodzakelijke manier van samenleven in de stad.

Door heel het gesprek heen werd er gehint naar het belang van acceptatie van de revolutionaire veranderingen

Uit deze fragmenten spreekt een idee voor de toekomst; ruim baan voor de eigenwijze eenling die door buitengewone creativiteit een oplossing schetst. Op dat vertrouwen in de kunstenaar, of hoe je deze visionairs ook wilt noemen, valt heel wat af te dingen. Maar dat is in dit geval niet nodig. Door heel het gesprek heen werd er gehint naar het belang van acceptatie van die revolutionaire veranderingen: de geesten van de massa moeten wel eerst rijp zijn om verandering te accepteren.

De dienstbare architect

Verbazingwekkend was het wel, om een architect die als partner bij OMA aan de absolute top heeft gestaan, helemaal niet te horen over de wereldwijd zeer gerenommeerde Nederlandse architectenbureaus. Het succes van de Nederlandse methode is af te lezen aan de hoeveelheid ‘starchitects’ die ons land levert. Er is geen sprake van valse bescheidenheid als Alkemade vertelt over een groot project dat hij deed in Parijs om een enorme loods nieuw leven in te blazen, zonder dat hij het heeft over de schoonheid van het gebouw.

Er zijn architecten denkbaar die zouden ingaan op de bijzondere materialen die gebruikt zijn en die daarmee uitlichten hoe hun ingrijpen ervoor zorgde dat een gebouw dat rijp was voor de sloop met hun toevoegingen er hypermodern bijstaat. Nee, Alkemade vertelt meteen dat hij de samenwerking zocht met een tiental andere architecten die het zeshonderd meter lange gebouw samen met hem nieuwe functies gaf. Het succes meet hij af aan het nut dat die ingrepen hebben voor de gebruikers: functioneren de scholen, de kantoren en de woonruimtes voor hen? Bij Alkemade is de architect een dienstbare vormgever van de eisen en wensen van de gebruiker.

Een streng modernistisch ontwerp kan zijn doel voorbij schieten; praktisch nut is leidend

Dat principe kwam regelmatig terug en werd dan ‘waarachtigheid’ genoemd. In dit geval betekende het dat vorm en inhoud overeenkomen. Maar je zou het net zo goed kunnen hebben over nuchterheid. Een ontwerpdetail dat geen functie heeft, dat is pompeus en dus niet waarachtig: uitgummen maar. Het is een beetje zoals Adolf Loos het negentig jaar geleden stelde in het boekje Ornament en Misdaad, dat evengoed Ornament als Misdaad had kunnen heten, omdat Loos de aanklacht uitte dat frivoliteiten in de architectuur een verspilling van bouwmateriaal en energie zijn. Wie gisteravond Zomergasten zag, zag daar de warmbloedige variant van: het ontwerp hoeft niet streng modernistisch te zijn, dat schiet z’n doel voorbij, maar het praktisch nut is leidend.

Traagheid wordt beloond

Alkemade wist heel vakkundig de architectuur in te bedden in de brede cultuur, door steeds de nadruk te leggen op het belang van verhalen. Op die manier werd het ontwerp verbonden met maatschappelijke problemen: wanneer we overtuigd raken van de noodzaak een probleem op te lossen, dan zullen de inhoudelijke eisen zo veranderen dat er ook kan worden nagedacht over andere vormgeving.

Wie een publiek wil overtuigen van de urgentie van de problemen van onze tijd, moet de verbeelding weten aanspreken

Het onderscheid tussen vorm en inhoud kwam vaak aan bod. Soms verwarrend, want zijn dat wel tegengestelde begrippen? In ieder geval niet waar het verhalen betreft. Wie door verteltechnieken weet te boeien zal de inhoud makkelijker weten over te brengen. Het is een gedachte die vooral opspeelde tijdens het eerste uur van Alkemades Zomergasten-bezoek. Wie een publiek wil overtuigen van de urgentie van de problemen van onze tijd, zal ver weg moeten blijven van beleidstaal en gemeenplaatsen om juist de verbeelding aan te kunnen spreken.

Politici hebben het zelden over de vormgeving van de gebouwde omgeving. Veel verder dan modernistische architectuur lelijk noemen, of het herhalen van het mantra ‘bouwen, bouwen, bouwen’ komen de volksvertegenwoordigers niet. De kijker die van deze Rijksbouwmeester een aantal hot takes verwachtte, is door een gebrek aan oneliners en megalomane oplossingen waarschijnlijk na een uurtje of wat afgehaakt. En heeft daardoor wat gemist. Tegen het einde zei Alkemade over de film Stalker (1979) van Andrej Tarkovski dat ‘traagheid moet worden toegelaten, die wordt uiteindelijk beloond’. Abbring, nog altijd scherp, schreef deze slogan meteen op om het format van Zomergasten te typeren. Nog meer was deze uitspraak van toepassing op de aanpak van Alkemade, als samensteller van fragmenten én als verbindend Rijksbouwmeester.

Mail

Jorne Vriens (Eindhoven 1991, hij/hem) is kunsthistoricus en schrijft graag over kunst. Als je dat ook doet, moet je zeker een mail sturen naar jorne@hardhoofd.com. Ook is hij docent aan de Reinwardt Academie in Amsterdam.

Hanneke Rozemuller (1998) is beeldedacteur bij Hard//Hoofd en illustrator. Met dromerige scenes met veel textuur en een beetje absurdisme wil ze een nieuw esthetisch laagje aan verhalen geven.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

Marthe van Bronkhorst vraagt zich op 4 mei bij de herdenking af of we wel weten wat oorlog is en waar het begint. Lees meer

Bleekzucht en bloedarmoede

Bleekzucht en bloedarmoede

Menstruatie is stil en onzichtbaar. We kijken weg en gaan door. Maar wat als dat niet langer kan? Wat als het bloed de samenleving binnenstroomt en ons verdrinkt? Esther De Soomer onderzoekt hoe de maatschappij dan reageert. Lees meer

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

HALFNAAKT en Hard//hoofd zoeken acht beeldmakers (fotografie, illustratie, keramiek, textiel, etc.) die samen willen werken aan een publicatie over seksueel consent. Meedoen? Reageer vóór 20 mei. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

In ‘Een anatomie van opa’s dochter’ reconstrueert Bareez Majid de verschillende deeltjes die samen een moeder maken. Een moeder die door een ziekte in de war is, en veel dingen vergeet – soms zelfs haar eigen kinderen. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 9

Dat het was

Hoe ga je om met herinneringen die te pijnlijk zijn om onder ogen te komen? Olivier Herter maakt het publiek getuige van een versnipperd landschap van herinneringen. Vloeiend, stemmig en ogenschijnlijk zonder plot wordt geprobeerd woorden te vinden, waar geen woorden voor te vinden zijn. Dit verhaal werd eerder op toneel gebracht door t Barre Land. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

‘Ik wil geen literatuur van je maken.’ Hoe berg je je moeder in je schrijven, zonder haar essentie te bevriezen? Bareez Majid dicht in woord en beeld over ‘soon-to-be-dead-mothers’ en onderzoekt hoe hun lichamen functioneren als vergankelijk archief. Lees meer

Nog een keer: baas in eigen buik! 1

Nog een keer: baas in eigen buik!

Je zou zeggen dat het abortusrecht in Nederland vanzelfsprekend is, maar is dat eigenlijk wel zo? Een abortus is wettelijk gezien namelijk nog steeds strafbaar. Jihane Chaara neemt je mee in de politieke geschiedenis van het verworven abortusrecht in Nederland, die gepaard gaat met weerstand tegen dit recht op zelfbeschikking, maar ook met veel feministisch verzet en solidariteit. Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

'Ik verlang zo erg naar een inspirerend figuur die logica ontdekt in de willekeur van wat ons allemaal overkomt. Die tegen me zegt: "Marthe, zó is het, en de rest is bullshit".' Lees meer

Auto Draft 7

Moederland

Zelfs in de Italiaanse zon lukt het niet altijd om donkere gedachten op afstand te houden. Roos Sinnige laat ons meedrijven op de ongrijpbare stroom die dan ontstaat. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent! 1

Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent!

Ben je vrij in je verlangen? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken? Reageer vóór 2 juni op de brieven van Yousra Benfquih en Alara Adilow. Lees meer

zonderverdergroet

zonder verdere groet

Rijk Kistemaker doet niet aan groeten. Rijk schrijft gedichten terwijl hij bezig is met andere dingen, zoals het opladen van een gehuurde Kia en huilen. Laat je meevoeren op zijn poëtische gedachtestroom. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer