De vorige bespreking van Zomergasten sloten we af met de voor ons uit hollende technologie in Oppenheimer en de liefde in Interstellar. Laat het nu net zo zijn dat de volgende Zomergast de cinematograaf is van deze films. Hoyte van Hoytema vertelde openhartig over wat er nou echt belangrijk is achter de camera en Vincent van der Borg deelt dit en meer hier met jullie.
Seymour Washington werd geboren op 12 juli 1896. Seymour ‘The Walking Blacksmith’ Washington is een man van wijsheden als: ‘Always keep doing something. If it ain't much do a little.’ In een van de door onze Zomergast zorgvuldig gekozen fragmenten zingt Townes van Zandt een liedje voor hem, voor Uncle Seymour Washington, net 79 jaar oud geworden. Een traan.
Hoyte van Hoytema heeft altijd oog gehouden voor wat ertoe doet in zijn werk, richt daar steeds maar weer de camera op en legt het vast. Het liefst op IMAX 70mm film. Hij wil ‘meedogenloos emotie kiezen boven effect.’ En Van Hoytema – cameraman, cinematograaf, Director of Photography, Theo Maassen mag hem noemen hoe hij wil – had die focus eenvoudig kunnen verliezen in de circussen waar hij onderdeel van uitmaakt. Van Her tot Interstellar en van Spectre tot Oppenheimer, we hebben het hier over Hollywood in optima forma.
‘Je voelt al heel gauw aan: deze man heeft genoeg punk in zijn lijf dat je leuke dingen kan doen.’
Als je een cinematograaf van wereldklasse uitnodigt voor een programma waarin beeldfragmenten centraal staan, weet je dat je verwend gaat worden. Van een paar heerlijke minuten Miami Vice – een cabriolet met open kap zoevend over een lege snelweg in de nacht – tot een schitterend aapje dat van tak naar tak slingert. Het is een zwart aapje met witte voetjes en handjes, als handschoentjes en sokjes.
‘Kun je grapjes maken met elkaar?' […] ‘Je voelt al heel gauw aan: deze man heeft genoeg punk in zijn lijf dat je leuke dingen kan doen.’ Van Hoytema gaat graag samen op zoek naar 'puurheid en simpelheid', of anders gezegd: 'de ziel van dingen'. Op de set, maar ook in gesprek met Maassen. Van Hoytema is een fijne gesprekspartner. Hij probeert niet slim te zijn of leuk te doen en voelt zich niet te groot om mee te gaan in Maassens beeld van een jonge, net-niet afgestudeerde cinematograaf die vijf jaar lang in zijn onderbroek op de bank zat, wachtend op werk. Wanneer we kijken naar de knulligheid van een haperende camera terwijl een speciaal gebouwd huis wegbrandt op de set van een iconische Tarkovski-film, geniet hij. Hij herkent iets in de kinderlijke vrolijkheid van astronauten op de maan. Ongemakkelijke momenten met Maassen lijkt hij goed aan te kunnen, misschien floreert hij dan juist. Het contrast tussen grote ambitie en menselijke klunzigheid is het mooiste.
Hoewel Van Hoytema aan het begin van het gesprek zegt dat zijn wapen 'beeldelijke communicatie' is en hij het op die manier over gevoelens kan hebben, gaat het hem met woorden toch ook niet slecht af. 'De juiste dingen vinden, heeft heel erg met zoeken te maken,' zegt hij. Of met beschrijvingen als: 'een kerk van een film' en 'sfeertjesmaker.'
‘Het geeft je het gevoel dat je iets ziet, wat je niet mag zien.’
Van Hoytema houdt van knutselen. Zo worden er continu lenzen gebouwd en maakt hij zelf rails om camera’s op te zetten. Hij kan uren op YouTube kijken naar mensen die schilderen. Over zijn werk zegt hij: 'Je bent altijd hele pragmatische, technische problemen aan het oplossen voor dingen die ontzettend vaag en poëtisch zijn. Dat is een mooie combinatie, vind ik.' Uit hoe hij de verbinding tussen gevoel en techniek legt, klinkt het vakmanschap. Als Maassen bijvoorbeeld na het kijken naar A Swedish Love Story zegt dat hij zich een beetje een voyeur voelt, linkt Van Hoytema het aan de techniek: 'Hij is op telelenzen gedraaid, hetzelfde als hier in de studio. De camera staat heel ver weg, maar is heel ver ingezoomd. Het geeft je het gevoel dat je iets ziet, wat je niet mag zien.'
In Oppenheimer is dan weer juist gekozen voor wijde lenzen, met de camera dichtbij. Zo krijg je het gevoel dat je er middenin zit. Het zijn mooie momenten als Van Hoytema met een gebogen hand om zijn rechteroog een viewfinder nabootst en vertelt wat hij doet als hij door de lens kijkt, wanneer hij aan het filmen is. 'Als je daar doorheen kijkt, wil je de hele wereld vergeten. […] Ik voel me vaak heel erg verwend.'
Als ik Van Hoytema tot nu toe heb laten overkomen als een hoogdravende kunstenaar, doe ik hem te kort. Het valt juist op dat hij zichzelf niet al te serieus neemt. Daarvoor werd misschien de basis gelegd tijdens zijn jeugd in het Brabantse Dinteloord. Pa was architect en kocht een oud graanfabriekje om tot woning om te bouwen. De Dinteloorders vonden dat vooral apart. Maassen grapt met een aangezet Brabants accent: “Wâh is er mis met een gewoon huis?”
‘In de intimiteit van zo’n omgeving durf je moediger te zijn.’
Arrogantie is uit den boze. Voor Oppenheimer, het laatste wapenfeit, werd van tevoren geen enkel beeld uitgetekend. Veel hangt af van de energie en dynamiek van de acteurs. Dat niet toelaten en alles van tevoren vastleggen is een uiting van arrogantie volgens Van Hoytema. In plaats van op te scheppen over de enorme Oppenheimer-productie, gaat Van Hoytema er juist prat op dat werken met regisseur Christopher Nolan voelt alsof ze op de set van een van de grootste studentenfilms ter wereld staan. In de intimiteit van zo’n omgeving durf je moediger te zijn. Ik heb Van Hoytema tijdens Zomergasten leren kennen als een bescheiden man. Dat was een verademing. Nu ben ik benieuwd naar zijn moedige kant, rijk aan bravoure.
We hoeven in ieder geval geen grotesk, megalomaan project te verwachten van Van Hoytema. Hij heeft namelijk geen idee wat hij zou doen met alle vrijheid, carte blanche: 'Ik vind het juist heel leuk om vanuit limieten te werken.' Ook happy endings zijn niet aan hem besteed. Een verhaal met een happy end geeft namelijk antwoord. Liever stelt Van Hoytema met iets duisters een vraag. Als beeldmaker kun je dan op zoek naar verwoordingen, met de wil om het beter te begrijpen.
Dit gesprek eindigt echter wel vrolijk, met het slingerende aapje.
Net als andere zomers bespreken we ook dit jaar de grootmoedige, strijdbare en soms stroeve gesprekken die in Zomergasten worden gevoerd. Lees hier alle besprekingen.
Vincent van der Borg (hij/hem, 1999) is een ondernemende econoom en jurist in wording. Hij schrijft een nieuwsbrief over de economie van de toekomst genaamd Lehman Sisters.
Niek van Ooijen is stripmaker en illustrator. Zowel Nieks werk als zijn vrije tijd kenmerken zich door een voorliefde voor en interesse in de natuur en de mens in alle soorten en maten. Een goeie film en een speciaalbiertje op zijn tijd zijn ook niet mis.
