Asset 14

Het hol van de Tijger

Op 11 november 1918 kwam de Eerste Wereldoorlog ten einde. Onder de vredesverklaring stond onder meer de handtekening van Georges Clemenceau, de premier van Frankrijk. Guido van Eijck bezocht zijn voormalige woning in Parijs, nu een museum.

Daar stond hij, op de rand van het Niemandsland. De handen in witte stof gestoken. De een gebald boven het hoofd, de ander om een wandelstok geklemd. Een lange wollen jas om zijn gebogen schouders. De Tijger, Père la Victoire, premier Georges Clemenceau. Hij zou Frankrijk door de Grote Oorlog slepen. Hij schreeuwde naar de Duitse vijand: zuurkoolvreters, Teutoonse horde; samen krijgen we jullie klein!

Zijn hartstocht leek niet te rijmen met zijn spierwitte borstelsnor en melancholische ogen. Maar voor de ingegraven vijand aan de overkant verkende hij graag de grenzen van zijn beschaafde vocabulaire. Als steuntje in de rug van de manschappen: de helden van Frankrijk, die bevend in hun loopgraven wachtten op de volgende charge die van elk oogcontact met vrienden, broers of bevelhebbers het laatste kon maken.

Illustratie: postzegel die door de Engelsen boven Frankrijk gedropt werd in de Tweede Wereldoorlog

Getto voor de rijken

Zo'n groot man verdient een museum. En in Parijs is het er, zoals in Parijs voor alles een museum is.

Het Musée Clemenceau is gevestigd in zijn voormalige woonhuis. Voor ik naar binnen ga, loop ik een rondje door de wijk waar de staatsman woonde. Want die mag er wezen. Het zestiende arrondissement staat onder sommige linkse media wel bekend als "le ghetto des riches", een kenschets die ik bevestigd zie in de etalage van een lokale makelaar: een etage met vier kamers op het zuiden en uitzicht op de Eiffeltoren kost hier 2,65 miljoen euro.

Het had weinig gescheeld of de vastgoedprijzen hadden ook de Tijger verjaagd. Midden jaren 1920 overleed zijn huisbaas en stond de woning plots te koop. De Tijger had niet de middelen om een bod te doen. Na een aantal mislukte journalistieke avonturen had hij het niet breed. Een Amerikaanse bewonderaar – James Stuart Douglas, die zijn geld in de mijnbouw verdiende – kocht het appartement in 1926 en voorkwam dat de Tijger moest verhuizen. Direct na diens dood in november 1929 kocht de mecenas ook de rest van het appartement. Binnen twee jaar was het museum een feit.

Kabinettenvernietiger

Het museum oogt sober. Met minuscuul het woord 'museum' naast de bel en een vol gekriebeld Histoire de Paris informatiebordje op de stoep. Meer aanwijzingen dat hier eens de premier van Frankrijk woonde, krijgt de argeloze bezoeker niet.

Ik bel aan en twee deuren later heet een van de vier medewerkers van het museum mij welkom en overhandigt een audiotour. De vier vertrekken op de eerste verdieping vormen een rariteitenkabinet met persoonlijke parafernalia. De jas, handschoenen en hoed die hij droeg tijdens zijn bezoek aan de soldaten in de loopgraven. Een beeldje "gevonden in een antiekwinkel in Groot-Brittannië". Foto's en karikaturen. Schoolschriftjes. Ondertussen vertelt een vrouwenstem door mijn koptelefoon over het journalistenbestaan van de Tijger. Over zijn tijd als burgemeester van Montmartre en het vooruitstrevend beleid dat hij als minister en later premier voerde. "Social reforms ahead of their time", oordeelt zij. Hij was de linkse luis in de pels van het Franse establishment. De 'kabinettenvernietiger' noemden ze hem in de jaren 1880.

Ook zijn er geinige trivia. Neem de vitrine waarin twee grote handpistolen en een chique koffer liggen. Gedurende zijn leven vocht de Tijger een indrukwekkend aantal van vijftig duels uit: de ene helft met kruit, de andere met het zwaard. Voor negentiende-eeuwse politici was het niet ongebruikelijk om de politieke eer met geweld te redden, ook al was dat al lang niet meer toegestaan. In 1872 draaide de Tijger na afloop van een duel vijftien dagen de cel in.

Illustratie: De Tijger in duel in 1893

In een ander duel, in 1898, nam de Tijger het op tegen de beruchte, antisemitische journalist Édouard Drumont. In die jaren doorkliefde de Dreyfus-affaire de Franse samenleving. De joodse militair Albert Dreyfus zou voor de Duitsers hebben gespioneerd, foeterden rechtse opiniemakers. Volgens de medestanders van Dreyfus bewees die valse aanklacht hoe door en door antisemitisch het negentiende-eeuwse Frankrijk was.

De schrijver Zola, de bekendste aller dreyfusards, was een goede bekende van de Tijger en fel gekant tegen het antisemitisme. In de krant L'Aurore publiceerde hij zijn J'accuse, een open brief aan het Franse volk, waarin hij de overheid van ongebreidelde Jodenhaat betichtte. "Vergeet niet", dicteert mijn audiogids, "dat dit stuk een idee was van Clemenceau, politiek redacteur van die krant."

Op de begane grond neemt een neef van de Tijger de audiotour over. Ik betreed de leef- en werkvertrekken die vrijwel onaangetast bleven sinds hij er eind jaren twintig zijn laatste adem uitblies, en leer over de tics en eigenaardigheden van zijn oom, die steevast om drie uur 's nachts opstond. Waarschijnlijk een erfenis van de Grote Oorlog, toen hij het meestal met een uurtje slaap moest doen. Op de wastafel in de kleine badkamer liggen zeep en een hele grote tandenborstel. De Tijger waste en woog zich dagelijks; hoogst ongebruikelijk voor zijn tijd. De suikervrije chocolade en Engelse biscuits naast zijn bed verraden dat hij leed aan suikerziekte.

De beduidenden

In de woning lijk je even in contact te staan met de grote man zelf. Een intieme gewaarwording. De Nederlandse historicus Johan Huizinga beschreef het gevoel dat de fysieke aanraking van een overblijfsel uit het verleden teweeg kan brengen. "Een historische sensatie" noemde hij dat. Of het nu de muur van een middeleeuwse ruïne of een Romeinse kookpot is: raak het even aan en je waant je een fractie van een seconde een tijdreiziger.

Jammer genoeg laten de historische objecten in het Musée Clemenceau zich niet aanraken. Ze zijn veilig weggeboren achter glas en afscheidingslinten. Niettemin lijkt de Tijger overal aanwezig. Ik scan de boeken in zijn kast, loop over de kiezels in zijn tuin, en kijk de geschiedenis in de ogen.

Alsof ik een begraafplaats bezoek en een paar eeuwen aan stoffelijke overschotten mij nakijkt. Met één verschil: de doden langs de symmetrische paadjes van begraafplaats Montparnasse, de heuveltjes van Père Lachaise, of de vervallen adellijke mausolea van het nabijgelegen Cimetière de Passy zijn gelijk. Hun grootsheid is misschien af te lezen aan de omvang van de steen of de hoeveelheid bloemen die bewonderaars achterlieten, maar daaronder is iedereen even dood.

Nee dan historische musea. Daar wordt geschiedenis geschreven. Daar worden de beduidenden van de onbeduidenden gescheiden. En geen bezoeker van het Musée Clemenceau kan twijfelen aan de beduidendheid van de voormalige bewoner van dit pand (die trouwens 'de Tijger' heette omdat hij zo moedig was).

Voor ik vertrek, loop ik in de tuin achter het appartement een rondje over het grindpad. Niet ver daarachter, aan de Boulevard Delessert, was de Tijger bijna vroegtijdig aan zijn einde gekomen. Toen hij zich in 1919 liet rondchauffeuren, opende een anarchist het vuur. Hij loste zeven schoten en miste er zes. De ene kogel die wel raak was, bleef het hele verdere leven van de Tijger in zijn rug zitten. De dader ontsnapte op een haar na aan lynchpartij door een woedende menigte.

Zijn slachtoffer kende geen wrok. Hij redde de anarchist van de guillotine en zou hem nog vaak belachelijk maken. "We hebben net de vreselijkste oorlog uit de geschiedenis gewonnen, maar deze Fransman mist zes van de zeven schoten van dichtbij", zei hij. De Tijger kreeg je niet klein.

Guido van Eijck (1987) is historicus en freelance journalist. Hij schrijft onder meer voor de Volkskrant en De Groene Amsterdammer. Dit verhaal kwam tot stand dankzij een schrijversresidentie in Parijs, georganiseerd door de Vlaams-Nederlandse culturele organisatie deBuren.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer