Dit jaar werden de Olympische Winterspelen ‘gewoon’ in China gehouden. In het licht van deze – voor mensenrechtenactivisten - verbijsterende keuze door het Internationaal Olympisch Comité maakte de Tibetaanse documentairemaker Dhondrub Wangchen een tournee door Europa.
Op het moment dat hij tot zes jaar gevangenisstraf werd veroordeeld was de eerste keer dat de wereld hoorde over Dhondrub Wangchen. In de aanloop naar de Olympische Spelen in Peking van 2008 had hij een korte documentaire - Leaving Fear Behind - geschoten en vertoond. De film verhaalt over de erbarmelijke omstandigheden waarin de Tibetanen leven in hun land dat in 1951 door de Chinese Volksrepubliek werd geannexeerd. De documentaire ging in première op de dag van de opening van de Olympische Spelen in 2008, op de Nederlandse ambassade in Peking. Onlangs werd de documentaire opnieuw getoond in het bijzijn van de maker in het Amsterdamse Vrijburcht.
Vrijburcht
Wangchen betreedt, met in zijn kielzog zijn tolk, de zaal. Hollandse regenspetters druppelen van zijn lange, zwarte donsjas. Vooral zijn ingetogenheid valt op. Met gevouwen handen begroet hij de gasten en neemt plaats op een klapstoeltje. Wangchen vertelt vooraf over zijn verdwijning van een jaar, na het verschijnen van de film in 2008. Na zes jaar gevangenschap waarin hij verplicht vijftien uur per dag dwangarbeid verrichtte, werd hij, mede door de grote internationale druk, vrijgelaten. Hierna ging hij nog gebukt onder de surveillance die onder de buitengerechtelijke detentie in China valt, waarna hij met hulp van buitenaf het land kon ontvluchten. Momenteel werkt hij aan een nieuwe activistische documentaire.
Zijn boodschap? Veel informatie uit Tibet wordt gecensureerd of is doorspekt met Chinese propaganda. In 2008 beloofde het land verbeteringen van mensenrechten, een van de redenen voor het IOC om hen de Olympische Spelen toe te wijzen. Die belofte werd echter verbroken en de situatie voor de minderheden in China werd er sinds 2008 niet beter op. Het IOC had dan ook de Spelen van 2022 moeten aflasten, aldus Wangchen. De berichten over misstanden die vanuit China het buitenland bereiken komen ‘van sommige dappere mensen’. Of in de woorden van Wangchen: mensen die angst hebben achtergelaten.
Leaving Fear Behind
Uitgangspunt van de documentaire is de vraag hoe de Tibetanen de Spelen van 2008 zien. Is het werkelijk een feest van vrijheid en vrede, zoals het IOC en de Chinese regering wil doen voorkomen? De Chinese regering verkondigt in de aanloop naar de Spelen dat er veel voor de Tibetanen is verbeterd en dat hun godsdienst(en), taal en autonomie worden gerespecteerd. Al snel blijkt uit de interviews dat de Tibetanen het tegenovergestelde ervaren. Het vee van de nomadische boeren kan niet grazen waar het wil, vaak worden stukken land met prikkeldraad afgesloten en aangewezen als no go areas voor de boeren. Andere geïnterviewden verklaren dat de Spelen voedselprijzen doen toenemen, waar veel Tibetaanse burgers onder lijden.
Wangchen bezoekt ook een alternatieve school waar jonge Tibetanen hun landgenoten clandestien onderwijzen in het Tibetaans en in de Tibetaanse cultuur. Wellicht de meest ontroerende scène speelt zich af in een kamer waar een groot aantal, vooral oudere, Tibetanen zich rondom een krakkemikkig televisietoestel hebben geschaard. Op het televisiescherm zijn de beelden te zien van de dalai lama die door George W. Bush de Congressional Gold Medal krijgt opgespeld. De meeste oudjes zijn tot tranen toe geroerd, een dame verklaart dat ze maar één wens heeft: dat de dalai lama terugkeert en dat zij hem kan ontmoeten. En net als de dalai lama pleit ook Wangchen voor de zogenaamde ‘middenweg ’als route naar een oplossing; een compromis tussen onafhankelijkheid en opgaan in China, oftewel betekenisvolle autonomie. Wangchen hoopt dat genoeg Tibetanen zich kunnen verenigen in het volgen van de middenweg, om op die wijze geweldloos de Chinese Communistische Partij (CCP) tot inkeer te laten komen. Aan het einde van de documentaire is duidelijk dat met de komst van de Spelen in 2008, de CCP de restricties en surveillance heeft opgeschroefd, in plaats van de permanente versoepelingen die waren beloofd. Er is geen enkel teken om aan te nemen dat de beloftes in 2022 wel in acht zijn genomen.
In gesprek met het publiek
Terug naar het zaaltje in Vrijburcht, waar de aanwezigen vragen kunnen stellen aan de maker na de vertoning van zijn documentaire. Ten eerste de vraag: hoe heeft Whangchen zijn gevangenschap overleefd? Het gevangenisregime was extreem zwaar, met lange uren dwangarbeid. Het feit dat de internationale gemeenschap over de schouders van de Chinese machthebbers meekeek heeft eraan bijgedragen dat Wangchen tijdens de zes vreselijke jaren gevangenschap net iets beter behandeld werd. Als ik opper dat de Chinese regering er zeker van wilde zijn dat hij levend de gevangenis zou verlaten, beaamt hij dit.
Wat verwacht hij eigenlijk van de regeringsleiders en organisaties die hij op zijn Europese filmtour ontmoet? Wangchen vertelt dat hij al veel steun heeft ervaren van Westerse landen, sinds de tour van start ging. Dat was ook het geval bij zijn ontmoetingen met politici, ambtenaren en medewerkers van NOC-NSF en Amnesty International in Nederland. De regeringen zouden volgens hem hun democratische waarden meer op internationale podia moeten hooghouden, júist voor de mensen die dit niet zelf kunnen, zoals de Tibetanen en Oeigoeren. Sinds 2008 vinden er veel misstanden plaats in Tibet en het lijkt alsof het Westen hier blind voor is, terwijl ze wel zakendoen met China.
Iemand achterin de zaal neemt het woord en verontschuldigt zich van tevoren voor haar slechte Tibetaans. Zowel Wangchen als zijn tolk reageren vertederd op haar woorden en moedigen het meisje van een jaar of zestien aan de vraag vooral toch in het Tibetaans te stellen, wat zij dan ook doet: Hoe wist hij in de gevangenis dat hij in de buitenwereld werd gesteund? Wangchen legt uit dat er ook in gevangenissen een bepaalde hiërarchie heerst. Bepaalde hooggeplaatsten deelden informatie met hem en ook officiële functionarissen die van post wisselden brachten hem nieuws. En zo eindigt de avond onbedoeld met het enige wat de Tibetanen koesteren: hoop op een vrij Tibet, of het nu de bejaarden zijn in een huiskamer in het moederland, of nageslacht van immigranten in een bescheiden zaaltje zo’n kleine 7.000 kilometer verderop.
Philip Fokker (1977) is schrijver in de ruimste zin van het woord. Hij publiceert over uiteenlopende onderwerpen, onder meer in De Groene Amsterdammer, Hard Gras, Museumtijdschrift en Bright. Ook interviewde hij mannen met een mat in hun nek voor de bestseller 'De Matlas van Den Haag'. Daarnaast is hij de bedenker en presentator van de podcast Hoe Maak Je Het?
Daan Timmer Daan Timmer (1990) is al van kleins af aan bezig met illustratie en ontwerp. Hij timmert hard aan de weg als freelance illustrator waar hij zijn eindeloze fascinatie voor lichaamsdelen en de verhalen die erachter schuilgaan probeert bloot te leggen. Deze verhalen spelen samen met zijn gemixte achtergrond een grote rol in zijn werk.
