Asset 14

Zelfmoordzaad?

Wat is er eigenlijk mis met een Europees rassenregister, bestaat er zoiets als zelfmoordzaad en waarom liep Maartje weg bij de demonstratie tegen Monsanto?

Op de middelbare school was biologie mijn favoriete vak, en niet vanwege de seksuele voorlichting. Als dochter van een imker was ik vooral geïntrigeerd door de bloemetjes en de bijtjes. Ik was zo'n meisje dat ter voorbereiding van een proefwerk bloemen ging ontleden op zoek naar stampers en meeldraden. Appels vallen doorgaans niet ver van de boom, planten vermenigvuldigen zich via hun bloemen en vruchten. Mijn moeder droogde ieder jaar zaden in de plantenkas om die in het voorjaar opnieuw te zaaien. Boeren deden hetzelfde, maar dan op grotere schaal. Dacht ik... Ik was een beetje naïef.

Zaden zijn namelijk big business. Tien grote agrochemische bedrijven zijn samen verantwoordelijk voor driekwart van de mondiale zadenmarkt. Afgelopen zaterdag werd er wereldwijd gedemonstreerd tegen de grootste van deze reuzen, Monsanto. Dit Amerikaanse biotechnische bedrijf produceert zaden, grondstoffen en bestrijdingsmiddelen, maar was vroeger gespecialiseerd in chemie. Er bestaat enige controverse over de rol die het bedrijf in de Vietnamoorlog heeft gespeeld. Het Amerikaanse leger spoot namelijk tussen 1962 en 1971 zeker 76.000.000 liter ontbladeringsmiddel over Vietnam, Oost-Laos en delen van Cambodja. Dit Agent Orange, ontwikkeld door Monsanto, beroofde guerrillastrijders van hun schuilplaatsen. Maar ook gewone burgers kwamen met het ontbladeringsmiddel in contact. Volgens een schatting van het Rode Kruis raakten zeker een miljoen mensen gehandicapt. De demonstratie van afgelopen zaterdag ging echter niet over chemische wapens, maar over zelfmoordzaden.

Ik ging naar de demonstratie omdat ik de manier waarop Monsanto met de natuur omgaat, gevaarlijk vond. Horrorverhalen over sojavelden waar geen insect meer te bekennen is, en genetisch gemanipuleerde fluorescerende druiven spookten door mijn hoofd. Op geen enkele manier kon ik dit rijmen met mijn beeld van bloemen en bijtjes. Planten hebben een natuurlijke manier om zich voort te planten, hoe kon een groot bedrijf dit zomaar claimen en manipuleren? Maar toen ik met boze vega-anarchisten en lieve hippies op de Dam stond, realiseerde ik me dat ik tussen de verkeerde spandoeken stond te dralen.

We kunnen niet allemaal duur en biologisch eten

Hugh Grant (niet de acteur, maar de CEO van Monsanto) reageerde in een interview met Bloomberg News op de betogingen. Hij vond de demonstranten elitair. Met een wereldbevolking die zo hard groeit moeten we landbouwgrond intensiever gebruiken om iedereen van voedsel te voorzien. We kunnen niet allemaal duur en biologisch eten, aldus Grant. Monsanto helpt boeren om de opbrengst van hun land te vergroten. Het bedrijf heeft een onderzoeksbudget van $1.5 miljoen om haar zaden te verbeteren. De Roundup Ready gewassen bijvoorbeeld. Deze zaden zijn genetisch gemanipuleerd en daardoor resistent tegen de Roundup pesticiden die verder al het onkruid doden. Soja of bijvoorbeeld katoen kan hierdoor dichter op elkaar geplant worden en dat levert meer op. Zo had ik het nog niet bekeken.

Groot, groter, grootst

Stel: ik ben een productdesigner, in een land waar het veel regent. Mensen schuilen onder grote bladeren of stukken karton. Ik zie een duidelijke behoefte, dus ontwerp ik een mooi regenscherm en ik noem het 'paraplu' (de meisjesnaam van mijn dierbare grootmoeder). Paraplu’s worden populair in mijn stad, maar ik moet er veel meer verkopen om mijn bedrijf rendabel te houden. Dus ga ik op zoek naar plekken waar dezelfde behoefte bestaat. Mijn atelier wordt een kleine fabriek, en al snel staan mijn vestigingen niet alleen in Nederland maar ook in Engeland, Bangladesh, Scandinavië en andere regenachtige landen. De concurrentie met andere regenschermbouwers zorgt ervoor dat mijn prijs laag blijft en de kwaliteit hoog.

In ons economisch systeem kan een groter bedrijf, goedkoper produceren en dus meer winst maken. Monsanto besteedt een deel van die winst aan biotechnisch onderzoek. Het bedrijf opereert op wereldschaal, maar door de enorme omvang is het ook minder wendbaar. Het is een logge machine, een tank die niet zomaar te stoppen is, of zelfs maar kan worden bijgestuurd. Consumenten en boeren staan ver van CEO's als Hugh Grant. Als duizenden Indiase boeren zelfmoord plegen omdat de oogst van hun dure GM-zaden mislukt, is dat voor Monsanto niet meer dan een klein ongeluk onderweg. Wat er precies onder de rupsbanden terecht komt, is onzichtbaar voor degene die het vaartuig bestuurt. Een deel van de redenen waarom er afgelopen zaterdag tegen Monsanto gedemonstreerd werd, is een logisch gevolg van de schaalvergroting van het bedrijf.

Monopolie en zelfmoordzaden

Het is opvallend hoe weinig we weten van een multinational die verantwoordelijk is voor zo’n groot deel van ons dagelijks (vee)voedsel. Dit komt voornamelijk door de monopoliepositie die Monsanto verworven heeft. Het bedrijf is zo groot dat het zich niet meer hoeft te verantwoorden en dat ook niet meer wil. Hugh Grant heeft ergens wel gelijk: ik kan helemaal niet nadenken over voedsel en zaden op wereldschaal. Dat is veel te complex. Daarom moet ik vertrouwen op de wijsheid van het concern. Dat heeft er zelf immers ook baat bij als gewassen veilig en gezond geproduceerd kunnen worden, toch?

Monsanto en iTunes zijn niet van mij afhankelijk, maar ik van hen

Dit doet me denken aan de licentieovereenkomsten van iTunes. De tekst is zo ingewikkeld dat ik niet weet waar ik mee in moet stemmen. Maar er is geen aantrekkelijk alternatief, en ik kan niet zonder muziek. Dus vertrouw ik erop dat dit bedrijf het beste met mij voor heeft, ik ben tenslotte de klant. Bij elke update klik ik schaapachtig op ‘agree’. De verhouding met de klant verandert wanneer een bedrijf een monopoliepositie krijgt. Monsanto en iTunes zijn niet van mij afhankelijk, maar ik van hen. Omdat dit geen prettige gedachte is hullen advocaten en lobbyisten de bedrijven in nevelen. Zaden en mijn persoonlijke muziekbibliotheek zijn vanzelfsprekend, ik denk er niet eens meer over na. Monsanto is onzichtbaar, en daarom kon ik zo lang geloven dat boeren hun zaden elk jaar bewaren.

Illustratie: Gemma Pauwels

Peter Brabeck, bestuursvoorzitter van Nestlé, verklaarde in 2005 dat water geprivatiseerd moest worden. In 2013 kwam dit opnieuw in het nieuws en werd hij overspoeld met verontwaardigde reacties. Zijn uitspraak werd later door de communicatieafdeling van Nestlé genuanceerd; Brabeck bedoelde alleen het water waarmee je je auto wast of je zwembad vult. Wanneer een eerste levensbehoefte zomaar door een bedrijf geclaimd dreigt te worden, voelen we ons aangetast in onze autonomie. Toch gebeurt op dit moment precies hetzelfde met zaden. Bedrijven als Monsanto verkopen zogenaamde zelfmoordzaden. Deze zaden zijn genetisch zo ontworpen dat ze niet langer dan een jaar mee gaan. De natuurlijke eigenschap van planten wordt volledig tenietgedaan en boeren moeten elk jaar nieuw zaadgoed te kopen. Opeens klinken de woorden van topman Hugh Grant cynisch. Demonstranten zijn elitair omdat ze anderen geen goedkoop voedsel gunnen? De voedselprijs is in de EU de afgelopen jaren flink gestegen, dit komt onder andere door de zelfmoordzaden en de patenten die agrochemische bedrijven aanvragen op hun zaadgoed. Zaden zijn big business.

Een Europees rassenregister

Valt het Monsanto te verwijten dat het meegaat in een systeem waarin bedrijven moeten groeien om te overleven? Toen de financiële bubbel barstte, kregen de banken hiervan de schuld, maar waren zij eigenlijk ook geen pionnen in een systeem dat zichzelf in stand hield? Natuurlijk wil Monsanto haar monopoliepositie behouden en versterken, de vraag is hoe waarom we dit laten gebeuren.

Een paar weken geleden stonden de kranten vol met alarmerende berichten. De Europese Commissie zou op het punt staan alle natuurlijke zaden te verbieden. Het zou niet lang meer duren of de zadenpolitie zou inval doen bij volkstuintjes. De reden voor deze ophef was het nieuwe voorstel voor Europese Zadenverordening dat inmiddels voor goedkeuring bij het Parlement en de Raad van Ministers ligt. Het voorstel moet de twaalf bestaande richtlijnen vervangen en is vooral “eenvoudiger, transparanter en veiliger”, aldus de verantwoordelijke eurocommissaris Tonio Borg. Kort samengevat komt het erop neer dat het Europees Bureau voor plantenrassen al het teeltmateriaal (zaden dus) dat door professionele telers verhandeld wordt, zal registreren. Hiervoor moeten zadentelers registratierechten betalen die kunnen oplopen tot 10.000 euro. Particulieren en bedrijven met minder dan tien werknemers worden echter vrijgesteld van deze wet, dus wat dat betreft was de ophef niet terecht.

Men spreekt, even poëtisch als apocalyptisch, van genetische erosie.

Mijn zaaipraktijk beperkt zich tot de zonnebloemen van de HEMA die in mijn vensterbank tegen het glas leunen. Toch heeft de nieuwe zadenwet waarschijnlijk grote gevolgen voor mij, en ook voor jou. Een rassenregister klinkt eng, maar is eigenlijk best praktisch. Het probleem ligt eerder bij de registratierechten. Voor een groot bedrijf is dit een slok op een borrel, maar voor kleine telers worden hierdoor klein gehouden. Europarlementariërs Bart Staes (Groen) en Bas Eickhout (GroenLinks) vrezen dat grote multinationals door de nieuwe wetgeving nog meer macht zullen krijgen. Dit betekent waarschijnlijk hogere prijzen, maar vooral ook meer zelfmoordzaden en minder diversiteit. Men spreekt, even poëtisch als apocalyptisch, van genetische erosie. De meningen zijn sterk verdeeld over de schadelijkheid van genetisch gemanipuleerd voedsel, maar wanneer de producenten hiervan het aanbod in de mondiale markt bepalen is dat sowieso een kwalijke zaak.

Kommetjes olijfolie, kromme komkommers en de doomsday vault

Het is geen geheim dat de grote agrochemische bedrijven een sterke lobby hebben binnen de EU. Onlangs wisten deze bedrijven een verbod op giftige pesticiden nog tot een minimum te beperken. Dit is precies waarom een demonstratie tegen Monsanto volgens mij heel weinig zin heeft. Het bedrijf is zo groot en onaantastbaar dat kritiek van haar afglijdt, als waterdruppels van een poncho. In veel opzichten is de Europese Commissie een even ondoordringbaar en ambigu orgaan. De 152 pagina’s tellende Zaden Verordening is een mooi voorbeeld. De tekst is openbaar, maar het is erg lastig om te begrijpen wat er daadwerkelijk staat. Protesten richten zich daarom op tastbare (maar onware) voorbeelden als zadenpolitie en volkstuintjes. Gelukkig heeft die ophef bij de EC ook daadwerkelijk effect.

Wanneer de EC olijfolie in kannetjes zonder etiketten wil verbieden in de horeca, of voorschrijft hoe krom Europese komkommers mogen zijn, springen we op. Net als bij Nestlé voelen we ons aangetast in onze keuzevrijheid. De protesten doen denken aan de kritiek op Monsanto, ook hier houden we krampachtig vast aan de menselijke schaal. Maar net als de commotie rond de nieuwe zadenwet zijn de protesten tegen Monsanto vaak op halve waarheden gebaseerd. Want, door onder andere de slechte weersomstandigheden waren Indiase boeren al langer suïcidaal, daar hadden de GM-gewassen niet zoveel mee te maken. En zelfmoordzaden? Wel door Monsanto ontwikkeld, maar nooit op de markt gebracht. Hybride zaden, dat wel, maar zeker niet alleen door Monsanto. Mythes als deze kunnen keer op keer de kop op steken omdat het bedrijf zo ver van ons afstaat. De zadenmarkt is, net als de Europese politiek, een doolhof. Het is onduidelijk waar we ons bevinden en wat ons te wachten staat. De hysterie rond Monsanto, olijfolie, water en kromme komkommers illustreert dat we eigenlijk geen idee hebben van wat er daadwerkelijk speelt.

Een paar duizend man op de Dam zijn echt geen partij voor Monsanto. Protesten tegen de nieuwe Zaden Verordening hadden echter wel (een klein beetje) effect. De vraag is of onze stemmen kunnen opwegen tegen de lobby van multinationals. In plaats van zich te laten bespelen zou de Europese Commissie zich moeten opstellen als een tegenspeler voor Monsanto. Ik hoop dat dit voldoende gebeurt. In ieder geval lijkt het mij niet handig om voor een eerste levensbehoeftes op één (genetisch gemodificeerd) paard te wedden, maar misschien zie ik inderdaad niet het juiste grote geheel? Mocht het ooit fout gaan, is er op het Noorse eiland Spitsbergen in ieder geval nog de doomsday vault: een enorme vrieskluis met daarin de laatste originele zaden. Deze apocalypse-kluis wordt mede gefinancierd door Monsanto. Een hele geruststelling.

In een eerdere versie van dit artikel stonden enkele feitelijke onjuistheden (Indiase boeren pleegden geen zelfmoord door GM-gewassen van Monsanto, en zelfmoordzaden zijn nooit op de markt gebracht). Nadat hierop gewezen werd, is het artikel aangepast.

Mail

Maartje Smits Maartje Smits is schrijvend detective en imker. In 2015 verscheen haar dichtbundel Als je een meisje bent bij uitgeverij De Harmonie.

Gemma Pauwels is freelance illustrator en woont in Amsterdam.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Witte tranen

Witte tranen

Vaak kan geconfronteerd worden met een racistische misstap veel losmaken in witte vrouwen. Waar komt dat door? Fleur den Boer onderzocht het perfectionisme van witte vrouwen en hoe zogeheten 'witte tranen' racisme in de hand werken. Lees meer

Stieren en vrouwen hebben iets gemeen

Stieren en vrouwen hebben iets gemeen

Wat hebben stieren en vrouwen gemeen? In dit essay ziet Barbara Haenen tijdens het bezoeken van een stierengevecht gelijkenissen met haar eigen ervaringen. Lees meer

Links, wees niet zo bang om hypocriet te zijn 1

Links, wees niet zo bang om hypocriet te zijn

Marthe van Bronkhorst bekijkt hypocrisie als spectrum: hoe hypocriet ben jij op een schaal van Frans Bauer tot Johan Derksen? Lees meer

Bijsturen 1

Bijsturen

In dit essay legt Belle de Rode de vinger op de zere plek. Ze beschrijft hoe zij de rol van bijsturende kapitein op zich moet nemen omwille van haar zieke vader, terwijl ze juist afscheid had willen nemen van de kritische kapitein die in haar huisde. Lees meer

In je eentje achterblijven

In je eentje achterblijven

Als vriendin K. op een date gaat, denkt Eva van den Boogaard na over hun onuitgesproken pact. Zo lang ze beiden ongelukkig in de liefde zijn, hebben ze elkaar. Maar wat als er iemand dat pact uitstapt? Lees meer

Gelukkig zien jonge mensen het verband tussen toen en nu

Durf te leren van het verleden

Op Dag 150 van de wrede vergeldingsactie van Israël is een eind van de ‘slachting’ van Palestijnen nog niet in zicht. Schrijver Marte Hoogenboom vestigt haar hoop op activisten en journalisten die het verband tussen ‘toen’ en ‘nu’ durven zien. Lees meer

Fatma Shanan: de lichtelijke melancholie van het zomerse alleen zijn 1

Fatma Shanan | De lichtelijke melancholie van het zomerse alleen zijn

Een oase van rust midden in Berlijn. De kleine geschilderde landschappen en zelfportretten in de natuur van Fatma Shanan (1986, Israël) komen goed tot hun recht in de expositieruimte van Dittriech en Schlechtriem. De tentoonstelling ‘The Inn River’ bestaat uit een bescheiden aantal van negen schilderijen. Aucke Paulusma laat zien dat een aandachtige observatie loont, maar dat de schilderijen laten niet per se een vrolijke indruk achterlaten. Lees meer

Reden tot paniek

Reden tot paniek

In dit droomachtige en persoonlijke essay blikt Wouter Degreve terug op zijn jeugd, en hij onderzoekt de effecten daarvan op het heden. Want 'de kracht van de plek waar je bent opgegroeid mag je nooit onderschatten.' Lees meer

Geld lenen

Geld lenen

‘Het spijt me,’ zeg ik. ‘Voor dit alles.’ Ik gebaar om me heen. ‘Voor Nederland.’ In deze column van Anne Schepers ontmoeten twee vrouwen, die uitkijken naar hun avond in een wijnbar, een man die een treinkaartje naar Ter Apel bij elkaar probeert te sprokkelen. Lees meer

Vijftig jaar vrijheid van beweging

Vijftig jaar vrijheid van beweging

Tom Kniesmeijer leerde dansen op de remixes van discopionier Tom Moulton. Nu zijn eerste kennismaking met de muziek van deze sterproducent bijna vijftig jaar geleden is, blikt hij terug en komt hij tot een inzicht over onze tijd. Lees meer

Kür op muziek

Kür op muziek

”Onlangs las ik over wezentjes die alleen bestaan in de droom van een slapende vrouw.” Nelson Morus schreef een kort verhaal over geforceerde gezelligheid, chatbotgesprekken over lievelingsgerechten, hectiek en de alledaagse sleur. Lees meer

Als je wordt uitgenodigd voor een euthanasiefeest, dan ga je

Als je wordt uitgenodigd voor een euthanasiefeest, dan ga je

'Als je je psycholoog écht een brevet van onkunde wil geven, moet je haar uitnodigen voor je euthanasiefeest.' Lees meer

Neoliberaal Lang Covid 2

Neoliberaal Lang Covid

Voor ons 'Aaah'-magazine, schreef Harriët Bergman een essay over hoe long covid-patiënten vallen tussen pech en onrecht. "Er is iets grondig mis met hoe we in Nederland omgaan met mensen met een beperking en chronisch zieke mensen." Lees meer

Zo het begon 1

Zo het begon

Nele Peeters schreef een ontroerend verhaal, vol treffende zinnen en beelden. Het is dromerig verhaal, over eenzaamheid, hoop, zorgzaamheid en zwaarte. Lees meer

Ik ook op jou

Ik ook op jou

Op een avond zegt iemand tegen Eva dat hij verliefd op haar is. Terwijl hij wacht op een antwoord, denkt Eva na over wat verliefd zijn eigenlijk is. Lees meer

 1

Het model

De hoofdpersoon in dit verhaal van Feico Sobel poseert op een doordeweekse avond naakt voor een schilderklasje in Spijkenisse. De sessie ontaardt in een bizarre erotische nachtmerrie waarin onze verteller zich totaal verliest. Lees meer

Waarom het over mij gaat als het over trans literatuur gaat

Waarom het over mij gaat als het over trans literatuur gaat

In dit persoonlijke essay reflecteert Tom Kniesmeijer op queer activisme en literatuur, oftewel: de reden dat we strijden en schrijven. Lees meer

:Oproep: nieuwe Chef Illustratie en Beeldredacteur online

Oproep: nieuwe Chef Illustratie en Beeldredacteur online

Hard//hoofd zoekt twee getalenteerde, assertieve, breed onderlegde beelddenker (x/v/m) die de beeldredactie willen komen versterken! Lees meer

Herhaalrecept

Herhaalrecept

Op een ochtend wordt Aisha Mansaray wakker in een parelmoeren bubbel. Ze onderzoekt hoe ze met haar depressie op de randen van de realiteit kan leven, zonder de grip erop te verliezen. ‘Mijn aandoening was een zuigend ding geweest dat zich om mij heen had gewikkeld, lelijk, en meer levend dan ik.’ Lees meer

Stop met het onderschatten van de gevolgen van het slavernijverleden

Stop met het onderschatten van de gevolgen van het slavernijverleden

Zelfs 150 jaar na de afschaffing van de slavernij, zijn de gevolgen daarvan nog steeds voelbaar. Veel Nederlanders zien helaas niet in hoe de koloniale geschiedenis het heden heeft vormgegeven. Pas als je de bloedrode draad door de Nederlandse geschiedenis begrijpt, kun je de huidige ontwikkelingen echt begrijpen stelt Jazz Komproe. ‘Een onzichtbare wond laat zich immers moeilijk genezen.’ Lees meer

Word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Meld je aan als abonnee voor slechts €2,50 per maand en ontvang ons papieren magazine twee keer per jaar in de bus. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer