Illustratie: Baukje Stamm

Hiske begint trek te krijgen in speculaas en verdiept zich in de historie van kaneel, nootmuskaat en kruidnagel." />

Illustratie: Baukje Stamm

Hiske begint trek te krijgen in speculaas en verdiept zich in de historie van kaneel, nootmuskaat en kruidnagel." />
Asset 14

Speculaas en de VOC-mentaliteit

Hiske begint trek te krijgen in speculaas en verdiept zich in kaneel, nootmuskaat en kruidnagel. Al sinds de oudheid gaan de meest buitenissige verhalen rond over de herkomst en werking van deze exotische zaken. Specerijen verschaffen mooie inzichten over de begeerlijkheid van schaarse producten en je kunt er nog heerlijk mee koken ook. Wat wil een mens nog meer?

Speculaaskruiden
3 el kaneel
1 el kardemom
1 el kruidnagel
1 el gember (droog)
2 tl nootmuskaat
1 tl peper
1 tl anijs
1 tl korianderzaad

Maal alles fijn in een schone vijzel of koffiemolen, en bewaar in een afgesloten pot.
-
Specerijen maken mij gelukkig. Ze ruiken tegelijkertijd naar verre landen en naar de keuken van mijn oma, smaken zowel naar de souk van Fez als naar Kerstmis in Zeeland en ze maken alles lekkerder dan het al was (zie ook kaneel en komijn). Bijna alles wordt spannender, voller van smaak, minder alledaags, pittiger en warmer als je er specerijen aan toevoegt. Als het herfst wordt en ik behoefte heb aan iets extra gelukkigmakends, dan wil ik ze soms allemaal tegelijkertijd. Gelukkig kan dat: dan bak ik speculaas.

Specerijen en kruiden zijn twee wezenlijk verschillende dingen. Waar kruiden de al dan niet gedroogde blaadjes van aromatische planten zijn, maken specerijen de andere delen uit. Het zijn de bijvoorbeeld de wortel (gember), bast (kaneel), vrucht (nootmuskaat), bloem (kruidnagels en foelie) of zaad (peper). Ze zijn bovendien meestal afkomstig van tropische planten, uitzonderingen als karwij of venkelzaad daargelaten. In speculaaskruiden zitten kortom, ondanks de naam, geen kruiden.


Illustratie: Baukje Stamm

Uit het paradijs gespoeld

Specerijen oefenen al vanaf de Klassieke Oudheid een enorme aantrekkingskracht uit. Farao Ramses de Tweede werd begraven met peperkorrels in zijn neus, en zowel de Griekse mythen als de bijbel staan vol verwijzingen naar de zoet geurende verlokkingen van kaneel en kassia. Afstand, schipbreuk, scheurbuik en angst overwinnend voeren koene scheepslui als Columbus de hele wereld over om ze te vinden. Specerijen waren geen souvenirtje dat werd meegenomen uit den vreemde “nu ze er toch waren”, maar een motivatie om überhaupt te gaan, een katalysator voor de grote ontdekkingsreizen. Vanwaar toch die bovenmatige interesse voor zeer moeilijk te verkrijgen, qua voedingswaarde volslagen overbodige producten? Hoe kon zoiets onbeduidends als een smaakmaker zo’n enorme hype in gang zetten?

De specerijenroutes in India en Indonesië zijn al millennia lang in gebruik. Peper uit India werd in het Midden-Oosten rond 2000 jaar voor Christus verhandeld. Tot de vijftiende eeuw kwamen kaneel en kruidnagels dus wel via de duistere wirwar van oostelijke handelsroutes in Europa terecht, maar niemand had een flauw benul van de gevaarlijke wegen die de specerijen hadden gevolgd. Ze werden verhandeld door vreemde volkeren op verre plekken, waar geen christen ooit kwam. Hierdoor kregen ze een mysterieuze, bijna buiten- of bovenaardse uitstraling waarvan we ons in deze geglobaliseerde wereld bijna geen voorstelling kunnen maken. Specerijen, zo dacht men, groeiden waarschijnlijk in Kokanje, luilekkerland. Of anders in het Paradijs, een plek waarvan veel mensen meenden dat die zich gewoon ergens op aarde bevond.

De theorie van Sint Augustinus was dat ze via ondergrondse rivieren uit het Paradijs kwamen gedreven (want ze konden natuurlijk niet dwars door de vlammenhaag waarmee deze was afgeschermd). Daar werden ze door het plaatselijke vreemde volk met grote netten uit het water gevist, waarna ze via via verhandeld werden naar de markten van Alexandrië en verder westwaarts. De Middeleeuwse mens speculeerde over het bestaan van de mysterieuze ‘specerijen-eilanden’, verafgelegen, geheime plekken, waar de nootmuskaat en de kruidnagel zou groeien. De hype werd groter. Er werden allerlei medicinale krachten aan toegeschreven, ze werden verwerkt in doodsbalsems en liefdeselixers. Het branden van specerijen zou je beschermen tegen de pest, je seksleven verbeteren, en tegelijkertijd je contact doen maken met god.

In de Europese landen waren specerijen altijd al vreselijk duur, omdat ze van zo ver kwamen en zo vaak van hand tot hand waren overgedaan. De hoge prijs en de mysterieuze sfeer gaven de producten nog extra allure, vergelijkbaar met die van bijvoorbeeld goud. De adel en hogere burgerij hadden geld te spenderen en wilden luxe en zeldzame producten. Specerijen waren dus niet aantrekkelijk omdat ze nodig waren, maar juist omdat ze niet nodig waren. Ze werden echte statusproducten met een aureool van glamour, avontuur, en winstgevendheid. Hierdoor werden ze nog kostbaarder. Een ware specerijenrace ontstond: Portugese, Engelse en Nederlandse avonturiers gingen naarstig op zoek ging naar die mysterieuze specerijeneilanden. Deze Spice Race wordt wel vergeleken met op de Space Race naar de maan. John Keay zegt in zijn mooie boek The Spice Routes:

“Like the moon, which was visible but could not at first be reached, the spice islands had reached the western Europeans’ mind before they were accessible.”

De eerste multinational

Maar ze bestonden. Aan het begin van de zestiende eeuw, en millennia daarvoor kwam elke kruidnagel en elke muskaatnoot van de wereld van twee piepkleine archipels, niet meer dan groepjes uitstulpingen in de oceaan. De eilandjes maken tegenwoordig deel uit van de Indonesische provincie Malaku: de Molukken. Het opsporen van deze specifieke plekken tussen de ongeveer 25.000 eilanden van de enorme Indische archipel, was zoeken naar een naald in een hooiberg. Maar toen ze eenmaal gevonden waren, was er geen houden meer aan. De in 1602 opgerichte Verenigde Oost-Indische Compagnie zette een ambitieus plan in werking om een volledige monopolie te krijgen op de kostbare kruidnagels en muskaatnoten. Onder deze zeer professionele organisatie werden de logistieke problemen aangepakt waaronder de specerijenhandel eerder gebukt ging. De VOC groeide uit tot de eerste moderne multinational, compleet met aandeelhouders, boekhouding, raden van bestuur en een eigen leger.

Vanuit forten op de oostelijke Molukken vertrokken expedities om concurrerende kruidnagelbomen te vernietigen. Muskaatnoten werden direct na de oogst met ongebluste kalk bewerkt, zodat er nooit meer een boom uit zou kunnen groeien. Jan Pieterszoon Coen, de gouverneur-generaal van de compagnie, vatte het beleid richting de oorspronkelijke bewoners van de Molukken samen: “Deugdzaamheid en fatsoen leveren geen winst op, het is zaak de inlanders met scherpe sporen te berijden.” Hij voegde de daad bij het woord en roeide de inwoners van de Zuid-Molukse Banda-eilanden volledig en systematisch uit. Er wordt gesproken van 30.000 doden. Om de prijs kunstmatig hoog te houden, brandden de Nederlanders regelmatig vuren van overtollige specerijen. In het jaar 1735 werd alleen al in Amsterdam 1.250.000 pond nootmuskaat en bijna net zoveel kaneel verbrand, die tot ver buiten de stad geroken kond worden. Nederland beleefde haar Gouden Eeuw: kruidnagels en muskaatnoten brachten bij de verkoop winsten tot wel 2000 procent op.

VOC-kerrie
Ik vond een recept van Albert Kooy, die een mooi boek over de Nieuwe Nederlandse Keuken schreef. Het is eigenlijk een simpele kerriepasta, waar je van alles mee kunt doen: maak er met kippedijen en kokosmelk een curry van, doe een schep door de groenteschotel of aardappelpuree of gehaktballen, je kunt er zelfs dipsaus van maken. Kooy noemt het ‘Specerijen van de VOC’, maar dat is eigenlijk niet correct. Paprika’s en rode pepers komen uit Amerika. Je kunt het in de koelkast een week bewaren.

2 rode paprika’s
een stuk gember ter grootte van een dikke duim
twee teentjes knoflook
een grote ui
een Spaanse peper
1 el kurkuma (geelwortel)
½ el kardemompoeder
½ el kaneelpoeder
½ el komijnpoeder

Stoof de verse ingrediënten gaar in een beetje olie. Bak de droge specerijen even mee. Pureer ze, zeef ze eventueel en proef.

Mail

Hiske Versprille

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer