Asset 14

Op het kruispunt van ruimten

Een theatervoorstelling en de openbare ruimte van de stad bestaan allebei uit menselijke interactie. De nomadische voorstelling Pleinvrees van Lotte van den Berg speelt in op de beweeglijkheid van de stad en brengt mensen samen daar waar ze nodig zijn: op het plein.

Je staat in de zon op het Europaplein aan de ingang van station Brussel Centraal. Misschien wacht je op een trein of een bekende, of heb je gewoon wat tijd te doden. Uit een zijstraat komt een man het plein op lopen, maar je schenkt hem geen aandacht. Hij slentert langs de gevel van een hotel en praat zachtjes in zichzelf. Op hetzelfde moment, op hetzelfde plein luister ik naar zijn stem via een telefoonverbinding maar jij ziet mij niet. De man spreekt steeds luider en begint mensen op het plein aan te spreken. Misschien zegt hij ook iets tegen jou. ‘Kijk. Kijk om je heen en wat zie je?’
Misschien zie je hoe de man door een politieagent wordt aangesproken en er een paar mensen omheen komen staan.

Pleinvrees is een tekst van Rob de Graaf, geschreven voor regisseuse Lotte van den Berg en één acteur of actrice. Anders dan de meeste locatietheatervoorstellingen is Pleinvrees niet voor één specifieke plek gemaakt. Sterker nog, de voorstelling speelt uit principe nooit twee keer op hetzelfde plein maar op zoveel mogelijk verschillende pleinen. Inmiddels speelde de voorstelling op ruim 50 verschillende pleinen in 27 steden in Nederland, België, Duitsland, Verenigde Staten, Italië, Frankrijk en werd uitgevoerd door vijf verschillende acteurs. Niet de vaste, fysieke aspecten van een plek zoals de grond, planten en gebouwen bepalen de plaats, maar juist de onvoorspelbare bewegingen van voorbijgangers en weggebruikers. De locatie van Pleinvrees is een plek waar verschillende verhalen elkaar kruisen, waar mensen langslopen, stilstaan, boodschappen doen en elkaar tegenkomen, en daarom is de voorstelling niet voor één locatie gemaakt maar reist ze rond.

Pleinvrees in New York. Foto: Kevin J. Dotson.

‘Het reizen, het zich letterlijk of figuurlijk verplaatsen in een mentale of virtuele ruimte is een van onze belangrijkste praktijken geworden en leidt wellicht tot een nieuwe topografische dramaturgie, een dramaturgie van het onderweg zijn, een dramaturgie omtrent wie of wat we onderweg tegenkomen…’, schreef de onlangs overleden Vlaamse dramaturge Marianne van Kerkhoven al tien jaar geleden. De wereld en de manier waarop wij erin bewegen zijn veranderd, maar wij zijn nog altijd geneigd om over plek, locatie en theater de denken in termen van de vaste grond of het ‘geworteld zijn’. Terwijl juist het beweeglijke en het onverwachte de basis vormen van ons hedendaags leven, in de stedelijke ruimte waar verschillende mensen elkaar kruisen.

De locatie als een kruispunt van verhalen komt terug in het werk van filosoof Michel de Certeau. In zijn bekendste boek, dat werd vertaald als The Practice of Everyday Life uit 1984, maakt De Certeau een onderscheid tussen plek en ruimte. In zijn visie is een plek een ordenend systeem waarin verschillende elementen naast elkaar bestaan, terwijl een ruimte beweeglijker is en meerdere vormen kan aannemen. Zoals één woord met een vaste spelling en grammatica in ontelbare woorden kan veranderen wanneer het wordt uitgesproken, zo kunnen er op één plek oneindig veel verschillende ruimten ontstaan doordat mensen er gebruik van maken. De Certeau beschrijft de openbare ruimte van de stad als een netwerk dat ontstaat doordat de verschillende routes van gebruikers elkaar kruisen. Samen creëren zij een meervoudig geheel, ‘een verhaal waarbij het verschil tussen schrijver en lezer niet meer te ontwaren is.’ Of het verschil tussen een acteur en een toeschouwer. De onvoorspelbaarheid die dan om de hoek komt kijken is precies waar de openbare ruimte lijkt op theater.

Theater is een kunstvorm waarbij de toeschouwer een essentieel onderdeel vormt van het werk; het werk ontstaat precies in het moment waar toeschouwer en speler samenkomen. Zowel de stad als een theatervoorstelling zijn geen vaststaand gegeven, maar een onvoorspelbaar geheel. Bij Pleinvrees betekent dat bijvoorbeeld dat op het Mercatorplein in Amsterdam een voorbijganger begon mee te doen en andere voorbijgangers opriep ook te komen luisteren. Of dat de acteur op de Vrijdagmarkt in Gent al binnen enkele minuten een grote groep mensen om zich heen had die hem volgden en de weg blokkeerden, terwijl in Brussel de acteur tot het einde alleen bleef.

Maar in een ruimte die door verschillende mensen op verschillende manieren wordt gebruikt bestaat ook de kans dat deze mensen slechts langs elkaar heen gaan en zich niets van elkaar aantrekken. Steden kunnen plekken worden waar mensen niet stil staan. maar alleen onderweg zijn en ontheemd raken. Over deze ontheemdheid en leegte gaat Pleinvrees ook en dat begint al bij de titel: de vrees voor een plek waar anderen zijn, de angst om samen met anderen te zijn. ‘Deze plek. Dit plein dat van niemand is. En dus van iedereen. Een plein, dat is georganiseerde leegte.’

Dan wordt plotseling de leegte doorbroken. De stem van de acteur schalt, versterkt door speakers, over het plein. De voorbijgangers kunnen hem niet meer negeren of denken dat het gewoon een zwerver was. De voorstelling dringt zich op aan de voorbijgangers en dwingt ze de toeschouwers letterlijk een standpunt in te nemen ten opzichte van de bestaande openbare orde. Ga je luisteren naar de acteur en verleen je waarde aan zijn woorden door om hem heen te staan? Of laat je hem alleen staan? Vanaf dat moment vormt de voorstelling zelf een kruispunt in een netwerk van bewegingen en ruimten in de stad waar speler, toeschouwer en voorbijganger elkaars pad kruisen en dezelfde ruimte delen.

Roos Euwe schreef voor haar master dramaturgie een scriptie over locatiespecifiek theater in de stedelijke openbare ruimte. Dit is een bewerking van haar conclusie.

Mail

Roos Euwe

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

Marthe van Bronkhorst vraagt zich op 4 mei bij de herdenking af of we wel weten wat oorlog is en waar het begint. Lees meer

Bleekzucht en bloedarmoede

Bleekzucht en bloedarmoede

Menstruatie is stil en onzichtbaar. We kijken weg en gaan door. Maar wat als dat niet langer kan? Wat als het bloed de samenleving binnenstroomt en ons verdrinkt? Esther De Soomer onderzoekt hoe de maatschappij dan reageert. Lees meer

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

HALFNAAKT en Hard//hoofd zoeken acht beeldmakers (fotografie, illustratie, keramiek, textiel, etc.) die samen willen werken aan een publicatie over seksueel consent. Meedoen? Reageer vóór 20 mei. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

In ‘Een anatomie van opa’s dochter’ reconstrueert Bareez Majid de verschillende deeltjes die samen een moeder maken. Een moeder die door een ziekte in de war is, en veel dingen vergeet – soms zelfs haar eigen kinderen. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 9

Dat het was

Hoe ga je om met herinneringen die te pijnlijk zijn om onder ogen te komen? Olivier Herter maakt het publiek getuige van een versnipperd landschap van herinneringen. Vloeiend, stemmig en ogenschijnlijk zonder plot wordt geprobeerd woorden te vinden, waar geen woorden voor te vinden zijn. Dit verhaal werd eerder op toneel gebracht door t Barre Land. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

‘Ik wil geen literatuur van je maken.’ Hoe berg je je moeder in je schrijven, zonder haar essentie te bevriezen? Bareez Majid dicht in woord en beeld over ‘soon-to-be-dead-mothers’ en onderzoekt hoe hun lichamen functioneren als vergankelijk archief. Lees meer

Nog een keer: baas in eigen buik! 1

Nog een keer: baas in eigen buik!

Je zou zeggen dat het abortusrecht in Nederland vanzelfsprekend is, maar is dat eigenlijk wel zo? Een abortus is wettelijk gezien namelijk nog steeds strafbaar. Jihane Chaara neemt je mee in de politieke geschiedenis van het verworven abortusrecht in Nederland, die gepaard gaat met weerstand tegen dit recht op zelfbeschikking, maar ook met veel feministisch verzet en solidariteit. Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

'Ik verlang zo erg naar een inspirerend figuur die logica ontdekt in de willekeur van wat ons allemaal overkomt. Die tegen me zegt: "Marthe, zó is het, en de rest is bullshit".' Lees meer

Auto Draft 7

Moederland

Zelfs in de Italiaanse zon lukt het niet altijd om donkere gedachten op afstand te houden. Roos Sinnige laat ons meedrijven op de ongrijpbare stroom die dan ontstaat. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent! 1

Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent!

Ben je vrij in je verlangen? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken? Reageer vóór 2 juni op de brieven van Yousra Benfquih en Alara Adilow. Lees meer

zonderverdergroet

zonder verdere groet

Rijk Kistemaker doet niet aan groeten. Rijk schrijft gedichten terwijl hij bezig is met andere dingen, zoals het opladen van een gehuurde Kia en huilen. Laat je meevoeren op zijn poëtische gedachtestroom. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer