Asset 14

A room for Joost de Vries

Thijs Kleinpaste las Vechtmemoires, een essayboek van Joost de Vries, en zet zijn gedachten op een rij: ontwapenende anti-ironie die het soms aan echte woede lijkt te ontbreken.

De vraag hoe Vechtmemoires, het derde boek van Joost de Vries, gelezen moet worden heeft geen eenvoudig antwoord. Vechtmemoires zoekt het antwoord op de vraag hoe je in de eenentwintigste eeuw kunt (moet) leven. In zijn recensie in NRC Handelsblad schreef recensent Arnold Heumakers dat De Vries op een ironische manier de ironie terug in zijn hok probeert te dringen. De Vries zelf leek echter, een dag later in De Volkskrant, zonder spoor ironie te betogen: "Ik vind het nobel als mensen duidelijk uitspreken wat ze goed vinden en wat ze slecht vinden. […] Ik ben op zoek gegaan naar waarden. Wat vind ik belangrijk?"

Bij het verschijnen van zijn vorige boek, De Republiek, lazen enkele recensenten verwijzingen en literaire knipogen die De Vries niet maakte. Misschien is Heumakers hetzelfde overkomen. Hij ziet ironie waar die niet is. Bovendien: is het onredelijk om een boek dat probeert af te rekenen met ironie volstrekt niet-ironisch te benaderen?

Op zoek naar het antwoord op de vraag hoe je een man moet zijn in een ironische, feministische wereld schrijft Joost de Vries in Vechtmemoires over collega-schrijvers, over TV-series, boeken, zijn grootvader en reizen die hij maakte, naar Las Vegas en het slagveld van Waterloo. Waar nodig wordt de werkelijkheid gestileerd om de noodzakelijke klap harder uit te kunnen delen.

Vechtmemoires is een poging de allesdoordringende ironie van het heden achter te laten, om ‘dóór de ironie heen’ te breken. De Vries ziet in het heden een cultuur die topzwaar is geworden van ironisch zelfbewustzijn, en daardoor niet meer in staat is waarden te laten zien. De aansporing af te rekenen met ironie vormde ook de kern van De Republiek, zijn tweede roman. Sleutelscène daarin is het moment waarop de hoofdpersoon, een jonge academicus in de Hitler-studies die onderzoek doet naar Hitler in populaire cultuur, in de kelder van een antiquair in Wenen een serieus bedoeld hakenkruis tegenkomt. Het vormt een keerpunt: hoe ironisch hij zelf ook is, de echte wereld is dat meestal niet.

De Vries betoogt dat het de taak is van de literatuur om het leven te tonen, bij voorkeur op een manier die lezers handvatten geeft om hun eigen leven mee aan te kunnen. Ironie is dan uitgesloten: "Als je iets wilt bouwen, kan ironie nooit je materiaal zijn".

Het boek laveert tussen cultuurkritiek en de zoektocht naar de vraag wat het betekent een man te zijn. Die twee raken elkaar — de cultuur is rijp van ironie, feminisme, postmodernisme, en die toestand compliceert de vraag hoe te leven (als man). Dus is De Vries op zoek naar ‘regels’. Naar een manier van leven zonder jezelf steeds ironisch "tussen haakjes te plaatsen".

In een essay over zijn opa beschrijft De Vries een man die regels had. Geen overhemden met borstzakjes; als je moet vechten sla dan eerst: "Hij had regels voor zichzelf, zoals elke volwassen man regels voor zichzelf hoort te hebben." Regels hebben hun eigen logica. Die logica is vaak verborgen — misschien kunnen we haar niet eens begrijpen — maar dat maakt de logica zelf nog niet minder rechtvaardig. Zijn opa wordt gespiegeld in de viriele literatuur van Norman Mailer, Philip Roth en John Updike. Mannen die boeken schreven over wat het betekent een man te zijn.

Vergelijk hen, zegt De Vries, eens met de impotente karakters uit de romans van Maartje Wortel, Daan Heerma van Voss, Jamal Ouarachi, Niña Weijers en Robbert Welagen. Ze willen niets, doen niets, ze zijn zich volkomen van zichzelf bewust, maar leven niet echt. Ze maken niets mee, en als lezer blijf je "eenzaam" achter, omdat je niets van ze zult leren. De Vries constateert zijn eigen generatie vilein met een schrijver als James Salter (schrijver, straaljagerpiloot), in wiens romans de helden ('unapologetically') misschien ten onder gaan, maar hun bestaan tenminste zelfbewust en volgens hun regels vormgeven. Als mannen, echte mannen. Schrijvers van vroeger leerden je over de wereld, maar met de schrijvers van nu "ga je niets meemaken van sociale verschuivingen, ze zullen je geen wijsheid geven over liefde en relaties, ze zullen niets zeggen over maatschappelijke evoluties." (De mogelijkheid dat ook die romans, juist door al die impotente figuren op te voeren, als spiegels voor het leven van nu, iets zeggen over de tijd, lijkt hij uit te sluiten).

Toch is Vechtmemoires geen ‘program’. De zoektocht naar regels is voor De Vries volstrekt egocentrisch. Het enige wat hij verlangt is 'A room for Joost de Vries'.

Illustratie: XF&M

Soms vroeg ik me af of we dezelfde wereld zien. Theodore Twombly (Joaquin Phoenix) uit de film Her (2013) is volgens De Vries de post-feministische, zachte man, volledig dienstbaar aan (en gedomineerd door) zijn computervriendin Samantha:

"Sowieso lijken alle mannen in de film zachtere figuren dan de vrouwen—het buurmeisje […] maakt het uit met haar vriend als die haar niet genoeg steunt. Hij trekt vervolgens naar een boeddhistisch klooster en legt een zwijggelofte af om zich een half jaar te bezinnen op zijn gedrag en liefdesleven. […] Als Her een verhevigde versie van de realiteit laat zien, dan is dat een realiteit waarin de man op de eerste plaats dienstbaar is aan het geluk van de vrouw."

Ging Her meer over de keerzijde van het hedendaagse feminisme dan de onverzoenlijkheid van ‘echt’ leven en kunstmatige intelligentie? De vriend van het buurmeisje die het klooster in trekt — is dat een ultiem bewijs van de onderdanigheid van de vriendjes vis-à-vis hun partners? Ik zag hem zelf vooral als zelfingenomen zak die zelfs na volkomen terecht gedumpt te zijn met een veel te dramatisch gebaar nog steeds probeert de relatie om hem te laten draaien. Kijk mijn toewijding, ik praat een half jaar niet! Wat een grootse manier om mijn berouw uit te drukken!

Maar dat is niet het punt: de mannen zijn zo meelijwekkend, volgens De Vries, omdat het feminisme hun herkenbare, overzichtelijke rol heeft ontfutseld. Hun seksloosheid (in film, literatuur, in populaire TV-series) is er het belangrijkste bewijs van.

Het feminisme heeft bovendien niet alleen mannen van hun rol beroofd. Ook vrouwen zijn onzekerder geworden. De Vries wisselt een essay over Oliver Cromwell en Anne Boleyn in de romans van Hillary Mantel af met een analyse van de TV-serie Girls. De vergelijking tussen Mantels Boleyn en Hannah Horvath (Lena Dunham) is pijnlijk en op geen enkele manier gelijkwaardig. Boleyn is nog harder dan militaire leider Oliver Cromwell, Horvath een meisje die niets anders kan dan met grote ogen toekijken als haar vriend Adam Sackler tijdens de daad op haar klimt, een monoloog afsteekt over hoe ze een elfjarig hoertje is, en vervolgens over haar heen spuit. Girls tegenover de vrouwen die eeuwen voor de uitvinding van het feminisme leefden, maar keiharde ‘players’ waren.

De vrouwen uit Girls zijn seksueel bevrijd door de generaties voor hen, maar weten volstrekt niet wat ze met die vrijheid moeten. Zowel mannen en vrouwen komen in hedendaagse series en romans niet tot dampende, Wolkersiaanse seks. De schuldige? "Noem het ironie, noem het angst, noem het postfeminisme". Het feminisme heeft het seksevraagstuk niet geneutraliseerd, zegt De Vries, maar de beide seksen wederzijds gesteriliseerd.

Als hij schrijft over waarden (en het verlies daarvan) lijkt het alsof Joost de Vries graag reactionair en conservatief wil zijn — nee, dat is nog te sterk: alsof hij graag zou zien dat zijn romantiseren van het verleden wat navolging kreeg, en die gevoelens ook graag wil ‘intellectualiseren’, maar graag zonder écht te beledigen. In een van de essays, in gesprek met een ‘hipsterneger’, zegt De Vries dat hij Nelson Mandela, had het aan hem gelegen, waarschijnlijk tegen de muur zou hebben gezet. Op de een of andere manier is die uitspraak uit de pen van De Vries die volstrekt onschuldig. Zijn agressie is gedoseerd en elegant, ad rem, waardoor het nooit bedreigend wordt. Het ontbreekt aan echte woede, het komt een beetje koddig over; het is allemaal wat nuffige recalcitrantie.

Want de beelden die hij oproept om naar terug te verlangen zijn niets meer dan dat — beelden, historische fantasieën. De geschiedenis die hij wellicht zelf had mee willen maken komt tot hem in boeken en TV-series. Het is niet echt, en dat maakt alles wat hij schrijft ongevaarlijk en acceptabel. "Als ik dictator van Nederland zou zijn, zou ik dit groepje dan tegen de muur zetten?", is een onschuldige, haast gezellige mijmering die je benieuwd maakt naar het antwoord. Niet omdat je het hoopt, maar omdat je het wel een aardige gedachte vindt. Het is niet echt, het is verbeelding. Zelfs als hij over echt bestaande mensen schrijft lijkt hij ze nog te zien als personages, in plaats van als mensen van vlees en bloed. Het is dat egocentrisme dat opvalt.

De Vries is op zijn best als hij de tekortkomingen van ironie, Tiger Woods of collega-schrijvers blootlegt, en wanneer hij schrijft over de aantrekkingskracht van sterven in een nagespeelde veldslag. Het essay over zijn (zelfverkozen) dood op de koele aarde tijdens het naspelen van de Slag bij Waterloo is een van opsmuk vrij verslag over een diepgevoeld verlangen naar waardige heroïek, met ongeveinsde tevredenheid die De Vries overspoelt als hij zich op de afgesproken plek laat vallen, zich concentreert op zijn eigen sterven en liggend in het gras de zwaarte van de wereld voelt terwijl hij opgaat in herinneringen aan gelukkige zomers in Frankrijk. Vechtmemoires rekent af met ironie, en doet dat op een ontwapenende manier. Het is (broodnodig) dóór de ironie heen. Die ironie vervolgens inruilen voor dromerige fantasieën over heroïek in het verleden is echter geen verbetering.

-

DIENSTMEDEDELING: Deze zondag viert hard//hoofd zijn vijfde verjaardag. Kom ook naar HET PROCES!

Mail

Thijs Kleinpaste

XF&M zijn een illustratie duo uit Groningen. Vanuit hun studio/huis werken zij samen aan hun illustraties, laag voor laag, met pen en papier, wat potlood, verf, krijt, inkt, stiften…en misschien nog wat spuitbus…

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer