Het voetbalseizoen nadert de ontknoping; de spanning bereikt vandaag een hoogtepunt. Sportpsycholoog in spe Vincent Siderius schrijft de komende weken aan een penaltygids. Hierin gaat hij in op de mentale aspecten van het nemen van een strafschop, opdat we allemaal leren presteren onder enorme druk. Dit is deel I.
Het leek een futiele exercitie. De laatste wedstrijd van het tweeluik in de halve finale van de Champions League kon haast schriftelijk worden afgedaan. Real Madrid had in eigen huis met 3-0 gewonnen van stadsgenoot Atlético Madrid. De kans dat een team met de kwaliteiten van Real Madrid de overwinning nog uit handen gaat geven is nagenoeg nihil. Alleen een klein wonder kan Atlético nog redden.
Atlético Madrid scoort een vroege goal en krijgt gelijk daarna ook nog een penalty. Binnen een kwartier kan het vanzelfsprekende air van de tegenstander omslaan naar onverwachte zenuwen. Antoine Griezmann gaat achter de bal staan. Hij kan het gedroomde scenario werkelijkheid maken. Griezmann neemt een aanloop, zet zijn rechterbeen naast de bal neer en glijdt half weg. Hierdoor schiet hij de bal tegen zijn eigen voet aan, waardoor die een hele vreemde spin meekrijgt. Hij scoort. De bal caramboleert met een gelukje over de hand van de keeper heen, en het staat 2-0.
Griezmann komt hier ongelooflijk goed weg, want in principe faalt hij. Ten eerste omdat de penalty helemaal niet goedgekeurd had mogen worden: de Franse voetballer raakt de bal twee keer en dat is tegen de regels. Ten tweede — en dit is veel belangrijker — omdat de uitvoering van zijn penalty in geen velden of wegen overeenkomt met wat hij voor ogen had. De wereld zal het anders zien. De bal ging er toch in? Maar een slecht proces is niet heilig omdat de uitkomst toevallig goed is. Dat is alsof iemand die de loterij heeft gewonnen tegen je zegt dat je meteen al je spaargeld moet opnemen en staatsloten moet kopen, omdat dat dé manier is om snel rijk te worden.
Ervaren druk zorgt ervoor dat je zelfbewustzijn groeit en je angstniveau omhoog gaat, waardoor je uiteindelijk zou kunnen ‘choken’
Je zou van Antoine Griezmann mogen verwachten dat hij een penalty kan nemen zonder over zijn eigen voeten te struikelen. Hij werd in 2016 immers genomineerd als beste voetballer van de wereld (samen met Cristiano Ronaldo en Lionel Messi). Het verschil tussen een penalty tijdens de training en een penalty op een cruciaal moment is de immense druk die de speler ervaart. Ervaren druk zorgt ervoor dat je zelfbewustzijn groeit en je angstniveau omhoog gaat, waardoor je uiteindelijk zou kunnen ‘choken’. Dit betekent simpelweg dat je slechter presteert dan van je verwacht wordt op basis van jouw vaardigheden, zoals een van de beste voetballers van de wereld die struikelt op het moment dat het ertoe doet.
‘Toeval’ zullen sommige mensen zeggen. Maar het is wel erg ‘toevallig’ dat zo’n simpele handeling vaak mislukt op het moment dat er veel druk op een voetballer staat. Betekent dat dan dat spelers die dag in dag uit trainen niet over de vaardigheden beschikken om een penalty in te schieten? Natuurlijk niet. Er doet zich hier anders voor, maar wat?
Wat gebeurt er allemaal met een speler wanneer hij achter de bal gaat staan onder toeziend oog van duizenden toeschouwers? Wat gebeurt er precies tijdens het choken? Waar gaat de aandacht van de speler op zo’n moment naartoe? En misschien het belangrijkste: hoe kan het falen vanaf elf meter voorkomen worden? In de komende weken zal ik de mentale kant van het nemen van een penalty belichten. Het mooie is dat alle mentale aspecten die belangrijk zijn voor profvoetballers van het niveau Griezmann ook gelden voor jou en mij als we onze eigen sport beoefenen op ons eigen niveau. Aan de hand van een analyse van de penalty kan je de komende weken dus leren om beter om te gaan met druk op doorslaggevende momenten. Zodat je niet — letterlijk of figuurlijk — op je plaat gaat als iedereen jou aanstaart.
Vincent Siderius is prestatiepsycholoog en helpt sporters door te kijken wat ze nodig hebben om op het juiste moment al hun vaardigheden ten volste te benutten.
Nastia Cistakova is een illustrator. Ze is boos op de wereld dus probeert ze met een hoge dosis humor, absurditeit en brutale uitspraken mensen wat langer stil te laten staan bij diverse onderwerpen. Haar hart gaat sneller kloppen van t-shirtteksten, mensen in scootmobielen, knalblauw en de ‘shhh-oorlog’ in de stiltecoupé.
