Asset 14

Katoen, beeldruis en White Walkers

Zijn jonge beeldend kunstenaars in tijden van Facebooknarcisme alleen bezig met hun particuliere beslommeringen? Ron Vaessen bezoekt de expositie ‘Best of Graduates 2017’ in galerie Ron Mandos in Amsterdam en ziet een nieuwe lichting die zich, bewust of onbewust, verhoudt tot de vragen van deze tijd.

Op een grijs televisietoestel trapt een jonge vrouw een gele basketbal door een stad van lijnen. Lijnen van deurstijlen, verkeerspylonnen, zebrapaden, autowegen en de tegels in voetpaden en muren. Zelf is Pip Passchier (Willem de Kooning Academie, Rotterdam), de kunstenaar, gekleed in stof dat is doorkliefd met dezelfde kleurrijke lijnen als op het werk Offside I dat aan de muur hangt. Een basketbalveld van boven gezien in 2D. Wat zien we? Wat doet ze? Wat betekent het, waarom, waarom?

Het zijn vragen waar je als bezoeker van een expositie al snel over struikelt, waarna je verward de uitgang zoekt. Bij ‘Best of Graduates 2017’ hoef je je niet over te geven aan die impuls. Er is in principe geen inhoudelijke lijn in de werken van de zeventien kunstenaars en dat is niet imponerend, maar juist uitnodigend. Als je iets echt niet begrijpt, loop je gewoon naar het volgende werk.

Thematisch is er wel een lijn, stelt het persbericht. De werken blijven vooral dicht bij de persoonlijke ervaring, emoties en observaties van de kunstenaars. Dit zou de afwezigheid van complexe politieke vraagstukken verklaren.

Ga ik me vergapen aan navelstaarderige kunst of zal ik toch engagement bespeuren? Met deze vragen sluip ik de galerie binnen. Ik wil weten wat jonge kunstenaars, niet veel jonger dan ikzelf, maken. Zijn ze in tijden van Facebooknarcisme en de ‘B.V. IK’ alleen bezig met hun particuliere beslommeringen, zoals jongere generaties wordt verweten? Dat vind ik moeilijk om te geloven: het is ook de tijd van het verzet tegen ongelijke behandeling, de bio- en kledingindustrie. Wat zien we bij jonge kunstenaars terug van de grote en de kleine wereld?

Vytautas Kumža, Lisa, Ink-jet print on Hahnemühle, 50 x 40 cm, 2017

Er is in ieder geval genoeg te zien dat de verbeelding prikkelt. Bij Vytautas Kumža (Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam) bijvoorbeeld, die kleine ongelukjes opriep en zich liet verrassen door de uitkomst. Dit resulteerde in fotografische beelden waar mensen in elkaar overvloeien of elkaar afsnijden. We zien niet één keer een ‘heel’ mens maar delen van verschillende mensen. Een hand en een hoofd, een lichaam en een onderlichaam.

Het langst kijk ik naar een man in rode trui met zwarte haren, van opzij gefotografeerd. Hij heeft wel een rechteroor maar geen gezicht. De foto is uitgesneden in de vorm van een vrouwenlichaam dat is afgezet tegen een andere achtergrondfoto. Zijn haardos lijkt een andere kant uit te kijken dan het lichaam. Het werk representeert volgens Kumža de clichés in de commerciële fotografie en mij doet het onmiddellijk denken aan de theorie van Arthur Schopenhauer over het menselijk karakter. We kennen onszelf slecht en daardoor zijn we, laat dit beeld zien, maar delen van mensen. Hoe erg is dat en in hoeverre kan je als mens nog groeien, letterlijk groeien? Het zijn vragen die ik zelf oproep en mag beantwoorden.

Arthur Boer & Boris Smeenk, Epoch - Decoding Meaning, Deep Learning Computer in plexiglas huls op tegel, 45 x 40 cm , 2017

Esmeé van den Akker (ArtEZ, Arnhem) propt een zwarte sok in haar mond, die eerder nog om haar arm was gewikkeld. Het filmpje maakte ze om een persoonlijke kwestie af te sluiten – ze zegt er niet bij welke – en ze mijmert in de catalogus van de tentoonstelling dat haar arm in die sok een leven van zichzelf lijkt te hebben. Daarmee werpt ze een interessante vraag op. Er wordt ons al zo lang verteld dat wij onze hersenen zijn, is de tijd niet eens gekomen om de rol van onze handen te overwegen? Het zijn die krachtige kootjes die ons in de wereld bestendigen als grote (her)vormers van de materie.

Er zitten hedendaagse en persoonlijke kwesties, van kunstenaar én toeschouwer, verborgen in de werken. EGO van Joris Strouken (AKI ArtEZ, Enschede) belichaamt dat nog het meest. Op veelkleurig gelijnd katoen zien we een naakt, gedrongen mannetje. Het drie-letterige titelwoord is in het katoen gekrast, over het hoofd heen. De roze lijn die over de voeten loopt vervormt tot een slipper, wat niets minder lijkt dan een metafoor voor het verstrikt zijn in de katoen die hij maakt voor ons, welgeklede Westeriosi.

Toch wel een onthutsende realisatie, als ik me heb ontworsteld aan die indringende ervaring: Strouken gebruikt gewoon vaker katoen als ondergrond voor werken. EGO zag hij als zelfportret waarin hij experimenteerde met een lichaam dat zowel oud als jong kan zijn. Maar zelfs als hij bewust of onbewust geen tel bezig was met kinderarbeiders – ik zie het, het is er ook.

De beeldruis van Arthur Boer & Boris Smeenk. Titel: Textile 1, Textiel, inkt, 300 x 90 cm, 2017

Het persbericht schrijft de politieke onderwerpen in deze kunstwerken af, toch durf ik te beweren dat de grote vragen van onze tijd hier worden aangepakt. Ik noemde al het doek van Strouken, maar veel duidelijker nog is dit in de werken van Sam Hersbach en het kunstenaarsduo Arthur Boer en Boris Smeenk.

Sam Hersbach (HKU, Utrecht) toont ons de primitieve mens die zichzelf in oorverdovende stilte leert kennen in de oerwouden van de geschiedenis. Wat is er politieker dan de opkomst van de mens en de daarmee gepaard gaande vernietiging van de rest? In een werk toont hij een man met twee paar stippen op het lijf. De titel –tijdelijk zonder titel-2 resoneert door Hersbach’ andere werken heen: doen geweld en ontdekkingen van onze vroegste voorouders ertoe, telt een ervaring als je er nog geen woord voor hebt? Wanneer zijn ogen ogen en tepels tepels, in plaats van gewoon stippen op het lijf? Misschien stelde hij deze vragen niet maar hij schrijft nota bene zelf: 'I do not desire to be a total thought dictator. The one to one relation between the viewer and the painting is upmost important, and my view on the painting is not the absolute truth'.

Martin Brandt, Untitled 3, gemengde techniek, 2017

Lekker actueel is het werk van Arthur Boer en Boris Smeenk (Willem de Kooning Academie, Rotterdam). Zij stellen big data en Artificiële Intelligentie aan de kaak. Het kunstenaarsduo bouwde een supercomputer en voerde die plaatjes van Instagram, via onder andere de hashtags #beauty en #selfie. Wat ziet zo’n computer eigenlijk? Aan de muur hangt in drie lange stroken het beeld dat dit wonder van de moderne technologie van onze tijd heeft: een vaag allegaartje van uitgesmeerde beeldruis, af en toe een schim van een menselijk gezicht en op één doek steeds hetzelfde paar ogen. Als je ergens nog hoopte dat zo’n intelligentie rekening met ons gaat houden, dat computers onze levens nog meer gaan verbeteren, dan is je hoop bij dezen uitgeveegd. Zelfs een goedwillende superintelligentie kan alleen maar fouten maken, als die als een zeer slechtziende zonder wandelstok overal tegenop botst.

Fascinerend is dat ze de computer zelf hebben neergezet in plexiglas, waarvoor je het beste even door de hurken gaat. Het concrete en materiele overheerst. De ventilatoren, de gekleurde draadjes en componenten van plastic en ijzer. Je kan het ding zo optillen. Is dit het grote gevaar dat de mensheid gaat overvleugelen? En als wij onze hersenen zijn, is een computer dan zijn chips en als het zelfbewust wordt, heeft het dan een ziel waarmee het kan ontsnappen aan silicium en USB 3.1, terwijl wijzelf zijn vastgeklonken aan de aloude bouwstenen van bot en vlees?

Martin Brandt, Untitled 5, gemengde techniek, 180 x 100 x 40 cm, 2017

Nog ééntje dan. Op weg naar de uitgang loop je op tegen het apocalyptische werk van Martin Brandt (Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam). Er staan fusten op de grond met vervuild water met spierwitte konijntjes eromheen en er ligt een paar zwarte slippers. Mooi is het zilveren vlies aan de muur getiteld Untitled 5, met een thermometer ervoor op 80 Fahrenheit. 26,5 Celsius. We zien hier dus klimaatverandering, wat toevallig ook de metafoor schijnt te zijn die de White Walkers in HBO’s Game of Thrones vertegenwoordigen. Hoewel, is het toeval? Kijk er eens goed naar: Brandts werk is niet alleen een hoge muur van verwilderd ijs, het is tegelijkertijd een monster van kou dat ons met zijn blauwe gloed door de kieren heen aangaapt als The Night King dat al zeven seizoenen doet. En wij, karakters en kijkers, ondertussen maar hopen dat onze al te menselijke verlangens worden vervuld. Draken, kastelen. Wraak!

Wat is deze expositie een feestje van de associatie. Als je niets van een werk begrijpt kan je het navragen bij de gastvrouw. Vooral moet je zelf durven kijken, denken en ervaren. Wie beweert dat jonge kunstenaars zich niet bezighouden met complexe politieke vraagstukken kijkt mogelijk goed volgens het boekje, maar ziet niet het hele plaatje. Zelfs als ze het zelf niet doorhebben, verhouden deze kunstenaars zich tot de wereld. Dat stemt, in tegenstelling tot de wanhoop die uit sommige werken oprijst als een spookbeeld, hoopvol.

De expositie ‘Best of Graduates 2017’ is nog tot en met 2 september te zien in galerie Ron Mandos, Amsterdam, geopend van woensdag t/m zaterdag van 12.00 tot 18.00u. www.ronmandos.nl

Mail

Ron Vaessen (1987) is wetenschapsjournalist en zint op een debuutnovelle.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
De sofaconstante

De sofaconstante

Uschi Cop schreef een claustrofobische verhalenbundel over zes levens die getekend zijn door een verlangen naar zingeving. De sofaconstante is een voorpublicatie van een van die verhalen uit haar bundel 'Zwaktebod'. Lees meer

Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik toch een mannenhater?’ 6

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik dan toch een mannenhater?’

Puck Lingbeek's vader stelt dat haar boosheid richting mannen haar interpretaties van kunst beïnvloedt. Puck is het daar niet mee eens, maar het zet het haar wel aan het denken. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Voesten

Voesten

"Misschien is dat man zijn hier: hetzelfde bewegen als de anderen." Voesten van Werner de Valk is een kort verhaal over een eiland met een duistere traditie en over het moeten bewijzen van mannelijkheid. Lees meer

Muze

Muze

Loren Snel schreef een roman over hoe samen te zijn met een ander en intussen trouw te blijven aan jezelf. Haar debuut verschijnt 25 oktober bij uitgeverij Prometheus. Hier lees je een voorpublicatie. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Jari

Jari

Dave Boomkens schreef een verhaal over troosteloosheid, onmacht en opgroeien. Over hoe je in een treurig flatgebouw, tussen de nieuwsprogrammering en sportwedstrijden door, een vriend kunt vinden en verliezen. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Geef de dag een naam

Geef de dag een naam

Op een hete zomerdag wordt Felipe zwetend wakker. Deze dag, die heet en broeierig is, brengt hem uit evenwicht, tot hij uiteindelijk doet wat hij gezworen had nooit te doen: hij begint te drinken. Een fragment uit de afstudeernovelle van Tiemen Hageman over het verleden proberen los te laten, het leven ruimte geven en adolescent worden. Lees meer

Aaah, het launchfeest!

Aaah, het launchfeest!

Na de lancering van ons derde papieren tijdschrift willen we onze lezers, schrijvers en makers graag uitnodigen om dit grote succes samen met Hard//hoofd te vieren op 26 oktober in Amsterdam. Lees meer

Tussen de randen van een aquarium

Tussen de randen van een aquarium

Wie ben je als je alles kunt zijn? In het fragmentarische afstudeerwerk van Ettie Edens veranderen mensen onder andere in een hoopje, een steen, een natuurkundedocent, water, iemand die limonade drinkt en een lantaarnpaal. Lees meer

Automatische concepten 71

We hebben een probleem met de derde helft

Een voetbalwedstrijd stopt officieel misschien op het veld, maar Marthe van Bronkhorst merkt in de trein dat het slinkse spel doorgaat. Lees meer

Mycelium

Mycelium

Wat als schimmelsporen zich met iedere adem dieper in je longen graven? Met ‘Mycelium’ won Olga Ponjee de juryprijs van Het Rode Oor 2023, de erotische schrijfwedstrijd van Vlaams-Nederlands huis deBuren. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer