De controverse zoekt de Iraniër Farhadi niet op, maar eenduidig en eenvoudig is zijn boodschap ook niet. Op meesterlijke wijze toont zijn A Separation de ambiguïteit van de moraal." /> De controverse zoekt de Iraniër Farhadi niet op, maar eenduidig en eenvoudig is zijn boodschap ook niet. Op meesterlijke wijze toont zijn A Separation de ambiguïteit van de moraal." />
Asset 14

Asghar Farhadi

Zijn 'A Seperation' won de Gouden Beer op het filmfestival in Berlijn. Inmiddels draait deze door critici en publiek omarmde film van Iraniër Asghar Farhadi ook in Nederland. "In de klassieke tragedie gaat het tussen goed en kwaad. Dit is de moderne tragedie: de oorlog tussen goed en goed."

Meer Hitchcock dan pamflettisme

In de openingsscène van A Separation kijken Nader en Simin ons recht aan. We blijken neergezet op de stoel van de rechter, die moet beslissen over het door Simin ingediende verzoek tot echtscheiding. Zij vertelt haar kant van het verhaal: ze hebben hemel en aarde bewogen om een visum te krijgen om Iran te verlaten, en nu wil haar man opeens niet meer. Maar als ze weggaan, zo protesteert Nader, wie zorgt er dan voor zijn demente vader? En hun dochter dan, zegt Simin, is haar toekomst niet belangrijker?

Nader en Simin zijn geketend. Hun persoonlijke wensen botsen met de verplichtingen die ze tegenover hun dierbaren voelen, met de eisen die de gemeenschap hen stelt, met de verwachtingen die ze van zichzelf hebben. Het zijn ketenen waar alle personages in A Separation onder gebukt gaan en die door een ongelukkige samenloop van omstandigheden des te zwaarder gaan wegen. Nader wordt vastgezet op verdenking van doodslag. Hij heeft het dienstmeisje na een ruzie de deur uitgeduwd. Ze zegt dat ze daardoor van de trap is gevallen, met een miskraam als gevolg.

Peyman Moaadi en Leila Hatami als Nader en Simin.

Regisseur en scenarist Asghar Farhadi laat de kijker lange tijd in onwetendheid. Spreekt het dienstmeisje de waarheid, of probeert ze met een schadevergoeding uit de zak van de welgestelde Nader te ontsnappen aan uitzichtloze armoede? Door het mysterie heeft A Separation meer te maken met Hitchcock dan met de experimenteerzucht en het pamflettisme dat we van Iraanse cinema gewend zijn. Wellicht daarom wordt de film niet alleen omarmd door critici, maar ook door een breed publiek. Naast de laatste Harry Potter is A Separation de enige film die dit jaar wist door te dringen tot de 250 hoogst gewaardeerde titels ooit onder gebruikers van IMDb.

Goed tegen goed

De 39-jarige Farhadi, die met zijn vijfde film zijn grote doorbraak beleeft, beheerst de kunst om de kijker amper adem te laten halen. Maar voor hem is het mysterie veel meer dan een middel om de spanning vast te houden. Met ieder brokje informatie dat de regisseur prijsgeeft, plaatst hij de gebeurtenissen weer in een ander daglicht. De kijker wordt heen en weer geslingerd en weet op een gegeven moment niet meer aan welke kant hij staat. En dat is precies het resultaat dat Farhadi voor ogen had, vertelt hij op het Amsterdamse kantoor van zijn distributeur. De stoel van de rechter waarin hij de toeschouwer dwingt, blijkt een val.

"In mijn verhalen blijft aanvankelijk altijd een deel van de waarheid verborgen. Zo oordeelt de kijker over de personages zonder zich bewust te zijn van alles wat er gebeurd is. Dat heb je in het normale leven eigenlijk altijd: je ziet maar een deel van de waarheid. Vaak is dat de oorzaak van conflict. Het mysterie geeft mij de mogelijkheid om het perspectief van de toeschouwer tijdens de film te veranderen. Daardoor besef je dat twee ruzieënde mensen allebei op hetzelfde moment gelijk kunnen hebben. In de klassieke tragedie gaat het tussen goed en kwaad. Dit is de moderne tragedie: de oorlog tussen goed en goed."

Om op zo'n manier een verhaal te kunnen vertellen, is het volgens Farhadi essentieel dat de acteurs volledig vergroeien met het perspectief van hun eigen personage. "Ik investeer heel veel tijd in repetities," vertelt hij. "Maar het is niet zo dat we de scènes in het script veel oefenen. Ik vind het belangrijker om de acteurs het verleden van hun personages te laten vinden. Een voorbeeld: de opa is in de gehele film dement. Maar ik vroeg de acteurs die de opa en zijn zoon spelen om scènes tussen die twee personages te improviseren uit de tijd dat de Alzheimer nog niet had toegeslagen."

Aan het einde van iedere repetitiedag zette Farhadi de acteurs tegenover elkaar. Ze moesten het gedrag van hun eigen personage uitleggen en verdedigen, waarna de anderen vanuit hun personages kritiek op die rechtvaardiging mochten leveren. Zelf zorgde Farhadi dat hij buiten die discussies bleef. "Natuurlijk heb ik als privé-persoon wel mijn opvattingen over wie de meeste sympathie verdient. Maar ik eiste van mezelf om die emoties als regisseur te negeren. Ik wilde mijn ideeën niet aan de personages opleggen, dus moest ik strikt neutraal blijven."

Iedere keuze voelt verkeerd

Farhadi's neutraliteit houdt hem uit de wind. Waar verscheidene van zijn collega's gevangen zitten vanwege subversieve thema's in hun films, wordt Farhadi door de autoriteiten getolereerd. Critici zoeken in zijn werk niettemin graag naar politieke stellingnames. Wie dat doet, vindt in A Separation tussen de regels door wel degelijk commentaar op de rol van religie, de plaats van de vrouw en de kloof tussen rijk en arm in de Iraanse samenleving. Toch is maatschappelijke strijd niet het belangrijkste element van de film, zegt Farhadi. "Het interessantste conflict vind ik de strijd die de personages met zichzelf voeren. Ze moeten beslissingen nemen waarbij iedere keuze verkeerd voelt. Hun morele kompas biedt geen houvast meer."

Zonder te veel te verklappen, mag duidelijk zijn dat bij een open film een open einde past. Dat is een kunst apart. Het risico is groot dat het publiek met een onbevredigd gevoel achterblijft. "Ik wist toen ik voor dit einde koos dat het een gevaarlijke beslissing was," zegt Farhadi. "Er bestaat een heel delicaat onderscheid tussen een open einde en een vaag einde. Bij een vaag einde verlaat je de bioscoop in verwarring, waardoor je thuis geen zin meer hebt om over de film na te denken. Bij een open einde is er evenmin een duidelijk antwoord, maar wel een duidelijke vraag. Hopelijk neemt het publiek die vraag dan mee naar huis. Dat is alles wat ik wil: vragen stellen."

--
Dit is een gastbijdrage van Erik Schumacher. Eerder schreef hij onder andere het artikel Blond antisemitisme voor hard//hoofd.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars! 1

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars!

Als dank voor hun steun, ontvangen onze ruim 1.700 kunstverzamelaars in januari een prachtig werk van beeldend kunstenaar Dakota Magdalena Mokhammad. Om welk werk het precies gaat blijft een verrassing, maar in gesprek met onze chef Kunst Jorne Vriens licht Dakota een tipje van de sluier op. Lees meer

Auto Draft 1

Hoe jij politiek je zin weer krijgt: valse dilemma’s, overdrijven en nog drie tactieken die ik leerde van mijn vader

Marthe van Bronkhorst leerde van haar vader dat goed vals niet lelijk is. In deze column legt ze je drie technieken uit om je (politieke) zin te krijgen. "Links, doe nou eens wat mijn vader deed: nooit genoegen nemen met minder." Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer