Asset 14

Falen in is de kunst*

Er was een grote kans dat je dit niet had kunnen lezen. Dat dit stuk niet bestond. In de schoenen gezonken moed en mislukte halve zinnen maakten dit artikel kortgeleden tot niet meer dan een halfslachtige poging. Deze zin, bijvoorbeeld, bestaat grotendeels uit weggelaten woorden. Meestal faal ik, en dat is niets bijzonders.

In de kunsten zijn er vele voorbeelden van glansrijk falen, die de moed weer uit de schoenen omhoog trekt. De video Pieces I Never Did (1979) van David Critchley, bijvoorbeeld, is tamelijk saai. In vijfendertig lange minuten omschrijft hij uitgebreid zeventien werken die hij niet gemaakt heeft, waaronder iets met appels.

De meeste werken lijken niet bijzonder goed. De pretentieloze toon waarmee hij van achter zijn bureau vertelt maakt zijn video wel interessant. Hier zit geen getroubleerde kunstenaar, we horen geen brok in zijn keel, zien geen vruchteloze worstelingen, krijgen geen medelijden. Het lukte gewoon niet, lijkt Critchley te zeggen.

Hoewel er in de kunsten meestal meer aandacht is voor de meesterwerken, is falen er eerder regel dan uitzondering. In de publicatie Failure van de Londense Whitechapel Gallery schrijft redacteur en curator Lisa Le Feuvre dat het in de stap tussen het bedenken en uitvoeren van een kunstwerk bijna onvermijdelijk is om niet te falen, simpelweg door het streven naar perfectie. Dat is ook waar Critchley haperde met zijn appels: “I don’t know how I would translate that written work into sound and vision. Things don’t often work”. Perfectie stemt misschien tot tevredenheid, maar enkel door te falen ontstaat er de drijfveer om verder te gaan of iets nieuws te maken. Le Feuvre citeert beeldend kunstenaar John Baldessari die zijn studenten bemoedigend toespreekt om niet te wachten op het meesterwerk. “Art comes out of failure. You have to try things out. You can’t sit around, terrified of being incorrect, saying ‘I won’t do anything until I do a masterpiece’.”

Zijn advies is zo simpel dat het irritant wordt, zeker uit de mond van een behoorlijk succesvol kunstenaar. Blijven proberen is makkelijker gezegd dan gedaan. Maar wanneer we zijn eerste zin nog eens lezen, kunnen we ook bedenken dat er pas kunst kan ontstaan wanneer er wordt gefaald. Want meestal falen we, en dat is niets bijzonders. Het is misschien wel het meest dagelijkse, het meest menselijke. Als we het zo bekijken gaan eigenlijk de oudste toneelteksten en de meeste theatervoorstellingen over het menselijk falen. Als we goddelijke, perfecte wezens zouden zijn die probleemloos alles bereiken en begrijpen, blijft er immers maar weinig over om te verbeelden.

Hoe bijzonder mooi dat kan zijn toont de Nederlandse kunstenaar Bas Jan Ader. In zijn video I’m too sad to tell you (1971) zien we de pogende mens in al zijn kwetsbaarheid en onhandigheid.

Juist in de kunsten kan er gefaald worden omdat falen niet gelijk staat aan mislukken. Maar dat idee staat in schril contrast met de huidige realiteit waarin succes in duidelijke resultaten en harde cijfers moet worden weergegeven. Verkoop, bezoekersaantallen en prijzen worden als maatstaven gebruikt om te kunnen concluderen of een kunstwerk succesvol is - en de subsidies wel goed besteed.

Dat de acteurs van De Warme Winkel vorig jaar hun voorstelling over de economische crisis begonnen met “Het is mislukt” was een ijzersterk statement. San Francisco was bovendien één van de beste voorstellingen van het vorig seizoen. Terwijl de volle tribune hen verwachtingsvol aankeek, gaven Vincent Rietveld en Mara van Vlijmen een dozijn aan redenen waarom de voorstelling mislukt zou zijn. Omdat de lat wel heel hoog lag na het succes van hun vorige voorstellingen. Omdat ze te druk waren geweest met subsidieaanvragen. Omdat de kinderoppas niet kwam en er dus nog minder repetitietijd was. Pas toen dat allemaal gezegd was en de mislukking een feit, konden ze beginnen met spelen, pogen, proberen, mislukken, falen en beter falen. Ze vertelden tot in de kleinste details over de prachtige scène die ze hadden kunnen maken, met honderden figuranten en een compleet dorp als decor. Of een scène met muziek van Schubert, of over een danseres, of met grote groene flessen. Tegen die tijd waren we allang vergeten wat er ook al weer mislukt was.

San Francisco door De Warme Winkel. Foto: Sanne Peper.

In feite falen we dus continu. Je kan daar moedeloos van worden, je schouders ophalen of depressief worden, maar je kan er ook mee beginnen. Dankzij het falen kan je continu blijven pogen. “Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better.” In het korte verhaal Worstward Ho (1983) beschreef Samuel Beckett in meedogenloos scherpe woorden de poging. Waarom enkel deze regel zo beroemd is geworden begrijp ik niet, want de gehele tekst is prachtig. Alsof je in het hoofd van iemand bent gekropen die zijn uiterste best doet om... om wat eigenlijk? Te denken, te verwoorden, te voelen, een voet op te tillen. Pagina’s lang gaat het door, schijnbaar zonder ontwikkeling want het idee van succes of een einddoel zijn we dan al ver uit het oog verloren. Beckett, die Worstward Ho aan het einde van zijn leven schreef, was zich altijd pijnlijk bewust van de ontoereikendheid van de taal. Woorden, die altijd maar betekenen, zijn nooit in staat te zeggen waar het wezenlijk om gaat. Dat maakt de tekst een oprechte ode aan de poging zelf en een verwoede poging het onzegbare toch in taal te vatten.

Hoe pogen een werkwoord kan zijn, zag ik kortgeleden op het toneel meesterlijk vertolkt door Jan Joris Lamers met Annette Kouwenhoven in the very faculties of eyes and ears van Discordia. Terwijl Kouwenhoven vastbesloten over het toneel beende, een stoel verplaatste of een uitspraak deed, bleef Lamers twijfelen. “Weet je dat wel zeker?” Terwijl hij wilde gaan zitten, haperde zijn beweging en bleef hij staan. Een nieuwe vraag werd toch maar ingeslikt. Hij zou alles kunnen doen, alles kunnen vragen, maar in plaats daarvan dacht hij nog even na. Hoe minder hij deed, hoe fascinerender hij was. Zou hij toch...? Een voet ... een hand ... een besluit ... Alles kon nog gebeuren.

Sometimes making something leads to nothing, om met kunstenaar Francis Alÿs te spreken. Soms ook wel. Maar dat maakt dan al niet meer uit.

-

* Het woordje 'in' in de titel van dit artikel moest worden doorgestreept, helaas slaagden we er niet in een werkende html- of css-code te vinden.

Dit artikel verscheen in het kader van onze faalweek

Mail

Roos Euwe

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Roku City/heterotopie/spiegels

Roku City/heterotopie/spiegels

Alles wat je moet weten is: Roku is een streamingdienst die in de VS ontstaan is. In 2017 bracht Roku een screen saver uit, die je zag als je niets aan het kijken was op hun service. Zoals de stuiterende DVD-screen saver van vroeger. Roku City noemden Roku de plaats die je zag in de... Lees meer

De sofaconstante

De sofaconstante

Uschi Cop schreef een claustrofobische verhalenbundel over zes levens die getekend zijn door een verlangen naar zingeving. De sofaconstante is een voorpublicatie van een van die verhalen uit haar bundel 'Zwaktebod'. Lees meer

Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik toch een mannenhater?’ 6

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik dan toch een mannenhater?’

Puck Lingbeek's vader stelt dat haar boosheid richting mannen haar interpretaties van kunst beïnvloedt. Puck is het daar niet mee eens, maar het zet het haar wel aan het denken. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Voesten

Voesten

"Misschien is dat man zijn hier: hetzelfde bewegen als de anderen." Voesten van Werner de Valk is een kort verhaal over een eiland met een duistere traditie en over het moeten bewijzen van mannelijkheid. Lees meer

Muze

Muze

Loren Snel schreef een roman over hoe samen te zijn met een ander en intussen trouw te blijven aan jezelf. Haar debuut verschijnt 25 oktober bij uitgeverij Prometheus. Hier lees je een voorpublicatie. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Jari

Jari

Dave Boomkens schreef een verhaal over troosteloosheid, onmacht en opgroeien. Over hoe je in een treurig flatgebouw, tussen de nieuwsprogrammering en sportwedstrijden door, een vriend kunt vinden en verliezen. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Geef de dag een naam

Geef de dag een naam

Op een hete zomerdag wordt Felipe zwetend wakker. Deze dag, die heet en broeierig is, brengt hem uit evenwicht, tot hij uiteindelijk doet wat hij gezworen had nooit te doen: hij begint te drinken. Een fragment uit de afstudeernovelle van Tiemen Hageman over het verleden proberen los te laten, het leven ruimte geven en adolescent worden. Lees meer

Aaah, het launchfeest!

Aaah, het launchfeest!

Na de lancering van ons derde papieren tijdschrift willen we onze lezers, schrijvers en makers graag uitnodigen om dit grote succes samen met Hard//hoofd te vieren op 26 oktober in Amsterdam. Lees meer

Tussen de randen van een aquarium

Tussen de randen van een aquarium

Wie ben je als je alles kunt zijn? In het fragmentarische afstudeerwerk van Ettie Edens veranderen mensen onder andere in een hoopje, een steen, een natuurkundedocent, water, iemand die limonade drinkt en een lantaarnpaal. Lees meer

Automatische concepten 71

We hebben een probleem met de derde helft

Een voetbalwedstrijd stopt officieel misschien op het veld, maar Marthe van Bronkhorst merkt in de trein dat het slinkse spel doorgaat. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer