Illustratie: Job Steggink

De VVD claimt dat de cultuurbezuinigingen bedoeld zijn om deze sector zelfbedruipend te maken. Dat is historisch onjuist." />

Illustratie: Job Steggink

De VVD claimt dat de cultuurbezuinigingen bedoeld zijn om deze sector zelfbedruipend te maken. Dat is historisch onjuist." />
Asset 14

Zijlstra's illusie

De inhoud van de discussies over de kunstsubsidies is op een dwaalspoor geraakt doordat staatssecretaris Zijlstra zijn visie met weinig historisch besef op liberale en idealistische argumenten baseert. De kunstsector is nooit volledig door 'het volk' gefinancierd geweest en zal dat waarschijnlijk ook nooit worden. Het is de retoriek van een regering die nu eenmaal moet bezuinigen.

Staatssecretaris Halbe Zijlstra (Cultuur) formuleert de kunstsubsidies als 'een erfenis van de jaren zestig'. Sindsdien is ‘de cultuursector steeds meer op de overheid gericht geraakt’ en heeft zich zodoende steeds meer vervreemd van het publiek. De VVD zet zich daarom in om de ‘kunst en cultuur terug te geven aan de burger’, zodat Nederland weer 'een gezonde cultuursector’ kan krijgen. De huidige bezuinigingen hebben als doel om vele culturele instellingen zelf hun geld te laten verdienen en dus meer binding met het betalende publiek te laten zoeken. Dit ideaal van de democratisering van de kunsten, waarbij het publiek dat zich aangesproken voelt betaalt voor de productie hiervan, is iets dat zich pas recent (ongeveer tweehonderd jaar terug) heeft ontwikkeld. Voordien waren architecten, schilders, componisten en beeldhouwers vrijwel volledig afhankelijk van opdrachtgevers zoals de Kerk of aristocratie. Deze financierden hun kunst met, inderdaad, collectief geld. Maar vanaf de Franse Revolutie, de meer algemene democratisering van de maatschappij en de toenemende secularisatie, verloren dergelijke instanties de middelen om de kunsten nog langer tegemoet te komen.

Illustratie: Job Steggink

Noodzakelijke steunpilaar

Het publiek werd hierdoor uit pure noodzaak een financiële steunpilaar voor de kunst, maar is er nooit geheel toe in staat gebleken die verantwoordelijkheid op zich te nemen. Uit het boek Overheid en kunst in Nederland (1989) van Emanuel Boekman blijkt bijvoorbeeld dat de overheid zich al in 1870 (en niet in de jaren zestig) genoodzaakt zag een bedrag van 0,1% van de Rijksbegroting te reserveren voor uitgaven voor kunsten. Rond 1900 was dit percentage al uitgegroeid tot 0,25%. Dit geld was in eerste instantie voornamelijk bestemd voor de monumentenzorg en musea. Sinds 1918 worden ook de orkesten gesubsidieerd, en vanaf 1919 werd de ‘Rijkscommissie voor de dramatische Kunst’ ingesteld om toneel en opera financieel tegemoet te komen. Dankzij deze commissie kreeg de Nationale Opera drie jaar op rij ongeveer 20.000 gulden toegekend. Toen dit bedrag in 1923 werd ingetrokken, om de subsidies voor orkesten te kunnen behouden, stortte de Nationale Opera in.

Het is maar goed dat de overheid de kunsten subsidieert, want ze zijn erg duur. Dit geldt in het bijzonder voor de podiumkunsten, waarvoor veel mankracht en ruimte nodig is, terwijl slechts een beperkte omvang aan publiek een uitvoering kan bijwonen. Het rapport ‘Kunst in cijfers’ (januari 2010) geeft hiervan een duidelijk (en vaak schokkend) beeld. Hieruit blijkt dat in de periode 2005-2008 zo'n 127 cultuurproducerende instellingen direct subsidie ontvingen van de overheid, met een totaalbedrag van ongeveer 288 miljoen euro per jaar. Deze musea, concertzalen, orkesten, etc. zijn jaarlijks goed voor ongeveer 10 miljoen bezoeken, waaruit valt af te leiden dat de subsidie per bezoek aan een van deze instellingen ongeveer 30 euro bedraagt. Voor een bezoek aan een dansgezelschap of toneelgezelschap is dit respectievelijk 80 en 70 euro. Voor muziek liggen deze bedragen nog hoger: ongeveer 125 euro voor een bezoek aan een van de tien gesubsidieerde orkesten, en 160 euro voor een operauitvoering. Uitschieters zijn met name de Nationale Reisopera (226,50 euro) en het Holland Symfonia Orkest (339,50 euro).

De vraag is niet wat de taak van de overheid is. Zowel vanuit historisch als economisch perspectief is deze taak duidelijk. Collectief geld wordt al eeuwen ingezet om de kunsten te financieren, want maar weinig mensen zouden 40 euro betalen voor het Rijksmuseum, of 220 euro voor De Nederlandse Opera. Dankzij kunstsubsidies, of een andere vorm van collectief geld, zijn deze instellingen wel voor een groot publiek toegankelijk. De vraag is of de overheid deze taak kan blijven vervullen, gezien de recente economische crisis, de vergrijzing, en personeelstekorten in de zorg en onderwijs.

Geen liberale bezuinigingen

Naar aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen in 2006 was de VVD nog optimistisch en stelde in het verkiezingsprogramma dat een ‘substantieel staatsaandeel in de financiering van kunst goed verdedigbaar is’. Ook in de tegenbegroting van het VVD uit 2008 werden geen concrete bezuinigingen op de cultuursubsidies genoemd. Nu stelt Zijlstra dat de VVD zich al jaren inzet om de kunstsubsidies in te krimpen, omdat 'een gezonde cultuursector zo min mogelijk afhankelijk is van de overheid'. Zelf weet hij ook wel dat de bezuinigingen eenvoudigweg voortkomen uit bittere noodzaak, die zonder de financiële crisis nooit aan de orde zou zijn geweest. Zijn idealistische streven naar een ‘gezonde cultuursector’, waarbij het publiek betaalt en bepaalt, is een illusie en een slap excuus voor onvermijdelijke bezuinigingen. Deze sector is nooit ‘gezond’ geweest, want het publiek is er nooit geheel toe in staat gebleken hem te financieren. Dat er in deze tijden bezuinigd moet worden is duidelijk, en op kunstsubsidies kan eenvoudiger gekort worden dan op de meeste andere lasten. Daarom wordt net als tweehonderd jaar terug een beroep op het publiek gedaan om hieraan een bijdrage te leveren. De liberale standpunten van de VVD hebben daar echter weinig mee te maken.

Dit is een gastbijdrage van Wouter Capitain (25). Na zijn bachelor muziekwetenschappen is hij begonnen aan een master kunstwetenschappen. Hij profiteert met veel plezier van de kunstsubsidies en studentenkortingen bij het Concertgebouw en de Nederlandse Opera. Zijn politieke oriëntatie is, in tegenstelling tot zijn muzieksmaak, wel bij de tijd.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Ik was elf

Ik was elf

In dit verhaal onderzoekt Jochum Veenstra waar de grens tussen fictie en werkelijkheid ligt voor kinderen. En tot welk punt kan je als ouder je zoon beschermen? Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem 1

Kun je liefde delen?

Marthe van Bronkhorst onderzoekt polyamorie: 'Als ik mijn hart versplinterd heb, kan ik het dan minder hard breken?' Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer