Steeds meer vrouwen stoppen met de pil terwijl ze niet zwanger willen worden. Wat is er aan de hand? Maartje ging op onderzoek uit.
Ik ben eind twintig, heb tien kinderen bij zeven verschillende mannen en woon als alleenstaande moeder in een Vinexwijk. Als Peter, Tiemen, Eva, Soof, Kelly, Doortje, Abel, Emma, Wouter en Iris slapen, klus ik bij als artistieke webcam-milf.
Zo zou mijn leven eruit hebben gezien als de pil niet had bestaan, en ik nog altijd op mannen met bindingsangst zou vallen. Maar omdat uitvinder Max de Winter en de Vlaamse gynaecoloog Ferdinand Peeters zich meer dan een halve eeuw geleden verdiepten in de wondere wereld van hormonale anticonceptie, kan ik nu zoveel vrijen als ik wil, zonder mij zorgen te maken over nakomelingen.
Eigenlijk willen we allemaal hetzelfde: wel seks, maar geen kinderen. Zwanger worden hoeft (voorlopig nog) niet, of ten minste niet elke keer dat de man klaarkomt en er een eicel in de buurt is. Hoewel geslachtsgemeenschap oorspronkelijk is bedoeld om het voortbestaan van de mensheid te garanderen, hebben wij meestal geen seks omdat we de onbedwingbare drang voelen ons te vermenigvuldigen. Maar, als je denkt dat we dankzij de anticonceptiepil alleen nog maar van seks kunnen genieten, ben je waarschijnlijk een man. Voor jou schrijf ik dit artikel.
Om mij heen zijn steeds meer vrouwen ontevreden met het huidige aanbod van anticonceptiemiddelen. Er is een grote kans dat dit in jouw omgeving ook speelt, al had je dat misschien nog niet door. Een overzichtje: voor vrouwen is er de pil (in verschillende vormen en varianten), de Nuvaring, een koper- of hormoonspiraaltje dat in de baarmoeder zijn werk doet en een implantaat met hormonen dat onder de huid van de bovenarm wordt geschoven. Voor mannen en vrouwen is er sterilisatie en natuurlijk het condoom.
Van wondermiddel naar onderdrukker
De meeste mannen houden niet van condooms. Wanneer vrouwen ook niet meer van hormonale anticonceptie houden, kan dat voor problemen zorgen. Zoals Hadley Freeman ook in dit artikel in The Guardian beschrijft, kiezen steeds meer jonge vrouwen voor onbetrouwbare en ouderwetse methodes van geboortebeperking. Zij sturen hun scharrel vrolijk voor het zingen de kerk uit en nemen het risico op zwangerschap voor lief.
Je vraagt je als man nu wellicht af wat deze vrouwen bezielt. Nederland stond altijd bekend als een pilland, en nog altijd gebruiken relatief veel vrouwen een vorm van anticonceptie. Ongeveer de helft van hen slikt de pil. Toch is dit aantal de afgelopen jaren gedaald, van 36% in 2009 naar 32% in 2012. Deze pilgebruiksters zijn niet massaal in de overgang en willen ook niet allemaal een kind. Zij zijn gestopt omdat de voordelen niet meer opwegen tegen de nadelen. De vraag is wat deze omslag heeft veroorzaakt.
Toen farmaceutisch bedrijf Organon in 1962 de Lyndiolpil op de markt bracht, werd dit gezien als een wondermiddel. Tot dan toe moest men vertrouwen op periodieke onthouding en coitus interruptus. Condooms bestonden wel, maar het gebruik ervan werd op religieuze gronden afgekeurd. Door dagelijks hun temperatuur op te nemen en hun cyclus bij te houden, probeerden vrouwen te achterhalen wanneer zij vruchtbaar waren en dus geen gemeenschap konden hebben. Precies zoals mijn vriendinnen dat nu ook doen, alleen bestonden er toen nog geen apps. Deze methode bleek niet erg betrouwbaar. Gezinnen werden groter en elke nieuwe nakomeling zorgde voor meer armoede. Huisartsen zagen deze ellende van dichtbij en aarzelden daarom niet om de wonderpil voor te schrijven zodra deze in Nederland werd geïntroduceerd. Eindelijk konden we vruchtbaarheid controleren.
In mijn omgeving zeggen vrouwen dat ze zich beperkt voelen door de pil, maar in de jaren zestig werd het wondermiddel door de feministische beweging omarmd omdat het vrouwen zou bevrijden. En toen ik op de middelbare school zat, was de pil zo vanzelfsprekend dat meisjes al om een recept vroegen nog voordat ze wisten door wie ze ontmaagd wilden worden. De hormonen werkten goed tegen puistjes en het gerucht ging dat je er grotere borsten van kreeg. Als je de pil slikte, hoorde je erbij. Tegenwoordig heeft de pil een even slecht imago als frisdrank, roken of ontbijten met croissantjes.
Onlangs kwam een aantal types anticonceptiepillen in het nieuws omdat ze een verhoogde kans op trombose in benen, hart en hersenen zouden veroorzaken. (Hier lees je daar meer over.) Deze bijwerking wordt echter door geen van mijn vriendinnen genoemd als reden om de pil af te zweren. Ze hebben last van stemmingswisselingen, gewichtstoename, een verlaagd libido, misselijkheid, hoofdpijn, pijnlijke borsten. Dit worden ‘zachte bijwerkingen’ genoemd, ongemakkelijk maar geen gevaar voor de gezondheid. Toch slikken steeds meer vrouwen liever af en toe een morning-afterpil dan dat ze hun vruchtbaarheid controleren met hormonen. Word je daar een beetje zenuwachtig van? Lees dan verder.
Wie slikt zal het weten
Een paar maanden geleden moest ik zelf een nieuwe vorm van anticonceptie kiezen. Twee jaar lang was ik best tevreden geweest met mijn Mirena-spiraaltje; een soort plastic ankertje met hormonen dat onder plaatselijke verdoving (die nooit echt helpt) via de baarmoederhals in de baarmoeder geplaatst wordt. Ik had weinig last van bijwerkingen, in tegenstelling tot de periode waarin ik de pil slikte. Hoewel ik toen zorgeloos de liefde kon bedrijven, had ik totaal geen zin in seks. Verder was ik voortdurend misselijk en bij elke ambulance die langsreed moest ik huilen.
Opgewekt informeerde de coassistent of ik nog vakantieplannen had.
Je voelt pas waar je interne organen zitten als ze pijn doen. Afgelopen zomer kon ik vrij nauwkeurig aanwijzen waar mijn baarmoeder zat. Ik had het gevoel dat daar iets stak, maar volgens de gynaecoloog kon het spiraaltje echt niet de boosdoener zijn. Een uitstrijkje, een biopsie (waarbij met een perforator een hapje uit de baarmoedermond wordt genomen) en een echo later, bleek dat het bloedverlies en de zeurende pijn tóch veroorzaakt werden door het spiraaltje dat in de baarmoederwand stak. Terwijl de gynaecoloog met een cameraatje en een soort nijptang in mijn baarmoeder zat te wroeten, ik mijn tranen probeerde te verbijten en de coassistent opgewekt informeerde of ik nog vakantieplannen had, vroeg ik me opeens af waarom dit eigenlijk mijn probleem was.
Voor de introductie van de pil was vruchtbaarheid een ‘probleem’ van de vrouw én de man. Conceptie was een mogelijke consequentie van seks. De pil bracht hierin verandering. Maar behalve meer vrijheid en zelfstandigheid kregen vrouwen daarmee ook de volledige verantwoordelijkheid in de schoot geworpen. De hormonen die hen letterlijk baas in eigen buik maken, zijn voor de man onzichtbaar, net als de bijwerkingen. En het gemak waarmee artsen de pil aan meisjes voorschrijven maakte de pil een vanzelfsprekendheid. Dit brengt vrouwen die geen hormonale anticonceptie willen gebruiken in een lastig parket. De enige reële optie die ze dan hebben is namelijk het condoom, en daarvoor heeft de vrouw toch echt de man nodig. Maar het omdoen van een condoom verstoort de romantiek en veel mannen vinden seks zonder latex lekkerder. Wanneer een meisje voorstelt om condooms te gebruiken, vraagt ze de jongen dus impliciet om met minder genoegen te nemen. Zeg eens eerlijk: wanneer was de laatste keer dat jij zelf voorstelde om een condoom te gebruiken? En als je geen condooms gebruikt, vraag je dan wat voor maatregelen je partner heeft genomen?
Zonder spermatozoïden heb je geen bevruchting, toch wordt anticonceptie in onze maatschappij nog altijd gezien als een vrouwenzaak. Hetzelfde geldt voor bepaalde soa’s. Toen de Gezondheidsraad in 2012 over de HPV-vaccinatie vergaderde, hield Toine Lagro-Janssen (huisarts en hoogleraar aan het Radboud UMC) een betoog om niet alleen meisjes maar ook jongens tegen deze seksueel overdraagbare ziekte te laten inenten. Bij vrouwen kan het HPV-virus baarmoederhalskanker veroorzaken, en hoewel jongens geen last hebben van de ziekte, kunnen zij hem wel overdragen. Toch besloot de raad om de inenting alleen voor meisjes te doen. Een duidelijk signaal dat mannen en jongens zich ook in deze kwestie niet verantwoordelijk hoeven te voelen.
Waar blijft de mannenpil?
De dagen na het spiraaltjedebacle moest ik in bed blijven. Terwijl mijn vriendje me heel lief verzorgde, probeerde ik hem ervan te overtuigen dat sterilisatie niet zo definitief is als het klinkt. Daarnaast struinde ik het internet af op zoek naar de mannenpil. Ik was klaar om de verantwoordelijkheid over te geven, en nam contact op met MSD (voormalig Organon) om te vragen wanneer ik de mannenpil kon verwachten. Een woordvoerder antwoordde dat het bedrijf vanaf 2004 met een klinisch onderzoek had bewezen dat de mannenpil werkt. Het was alleen geen pil, maar twee implantaten die elke 10 weken moesten worden aangevuld met een injectie testosteron om de mannelijke kenmerken van de vrijwillige deelnemers op peil te houden. Helaas lukte het niet om een gebruiksvriendelijke vorm te ontwikkelen, mailde hij. Nadat Organon door MSD werd overgenomen is het onderzoek naar de mannenpil stopgezet. Er lopen wel onderzoeken bij andere farmaceutische bedrijven, maar de komende vijftien jaar zal de mannenpil waarschijnlijk nog niet op de markt zijn.
Bij de vrouw is vruchtbaarheid makkelijker te beïnvloeden dan bij de man. Slechts een keer per maand moet een eisprong voorkomen worden. Mannen daarentegen, produceren dagelijks 70 miljoen spermacellen. (Evenveel als een mannetjescavia.) Maar er wordt ook gezegd dat de farmaceutische industrie geen markt zag voor de mannenpil, en dat we daarom al zo lang wachten. Vrouwen zouden hun partners niet vertrouwen met de verantwoordelijkheid en mannen zouden zich aangetast voelen in hun mannelijkheid.
Durexcondooms hebben een onnatuurlijke vorm die maar weinig mannen goed past.
Mijn vriend en ik moesten ons dus behelpen met condooms. Vol goede moed stapten we de Condomerie binnen. Tussen blozende toeristen werden wij geïnformeerd over de verschillen in formaat en materiaal binnen het uitgebreide assortiment. Durexcondooms, werd ons verteld, hebben een onnatuurlijke vorm, die maar weinig mannen goed past. We gingen naar huis met een tasje vol, en konden niet wachten dit experiment te beginnen. Na een paar weken was er van ons enthousiasme weinig over. Mijn vriend kon door de condooms niet meer genieten en ik had het gevoel dat ik met mijn principes ons seksleven verpestte. Zo kwam het dat ook wij op ouderwetse vormen van geboortebeperking gingen vertrouwen.
Samen aan de pil
Je weet pas echt of je klaar bent voor kinderen als je een keer denkt dat je zwanger bent. Toen ik tien dagen te laat eindelijk ongesteld werd, ben ik toch maar weer met hormonale anticonceptie begonnen. En eerlijk is eerlijk, het leven zonder condooms heeft ook zijn voordelen. Toch zat het me niet lekker. Daarom maakte ik een afspraak met Toine Lagro-Janssen om mijn twijfels aan haar voor te leggen. Al die hormonen die je ziek maken, was het niet beter om op natuurlijke vormen van anticonceptie te vertrouwen?
Nee, daar is Toine duidelijk in. “Een natuurlijke menstruatiecyclus is niet altijd de beste optie. Sommige mensen hebben zelfs last van hun natuur. Als je elke menstruatie stikt van de pijn is dat wel erg ‘natuurlijk’, maar de vraag is of je niet heel blij moet zijn dat er medicijnen zijn die dat kunnen verhelpen.” Hetzelfde geldt voor vruchtbaarheid. Het is een godswonder dat we die zo kunnen controleren, want een ongewenste zwangerschap is niet voor niets ongewenst en van een abortus wordt uiteindelijk niemand blij. Maar dat wil niet zeggen dat we hormonale anticonceptie als vanzelfsprekend moeten beschouwen. Voor vrouwen blijft het kiezen tussen kwaden, aan elke methode kleven nadelen.
Maar als die nadelen er altijd geweest zijn, waarom hebben we er dan nu meer last van? Toine vertelt me dat vooral voor de zachte bijwerkingen van de pil weinig aandacht is geweest; een logisch gevolg van het feit dat veel medisch onderzoek werd uitgevoerd door mannen die zich geen raad wisten met ‘vage klachten’ als hoofdpijn, lusteloosheid en je gewoon niet fit voelen. In de huidige anticonceptiepillen zitten veel minder hormonen dan in de eerste pillen. Toch lijken vrouwen er nu meer last van te hebben; of misschien worden ze gewoon beter gehoord doordat er nu meer vrouwelijke artsen zijn.
Als jongen of man vraag je je nu misschien af waarom ik je dit allemaal vertel. Jij kunt er tenslotte niets aan doen dat er nog geen mannenpil is, of voor vrouwen een alternatief zonder hormonen. En hoe graag je dat misschien zou willen, je kunt ook niet altijd aanvoelen wanneer je vriendin last heeft van de pil. Dat hoeft ook niet. Je kunt er echter wel af en toe naar vragen. Ik denk dat de bijwerkingen van de pil voor veel vrouwen minder zwaar zouden wegen als deze negatieve effecten ook door mannen erkend werden. Seks is iets wat je met zijn tweeën (of meer) doet, anticonceptie zou dat ook moeten zijn. Dus mannen: wees betrokken en neem de verantwoordelijkheid voor je zaad. Sterilisatie is misschien wat drastisch, maar dat jij de pil niet kunt slikken, betekent niet dat je er niet aan kunt meebetalen, op wat voor manier dan ook.
--
Met dank aan Toine Lagro-Janssen voor haar tijd, aandacht en kritische blik.
Maartje Smits Maartje Smits is schrijvend detective en imker. In 2015 verscheen haar dichtbundel Als je een meisje bent bij uitgeverij De Harmonie.
Lisa-Marie van Barneveld is editorial illustrator. Ze houdt van korte deadlines en moeilijke onderwerpen. Haar geheime superkracht is meer verf op haar handen/kleren/tafel/kat krijgen dan op het papier.