Asset 14

Hallucineer in de Hel van de Middeleeuwen

Bovenaan, om de hoek van het trappenhuis van de kerk, stuit ik op een gruwelijk wezen. Vanuit de zwarte diepte van een levensgrote ridderhelm staren twee gifgele ogen me dreigend aan. Een lange, kromme snavel steekt door de spalken heen. Uit de onderkant van de helm steken twee geknikte kikkerbenen met zwemvliezen. Ik knipper een paar keer met mijn ogen. Dit is geen nachtmerrie – ik ben gewoon wakker.

Ik hervat mijn pas. Een heilige sfeer dringt zich aan me op: gesuis, schaars glas-in-loodlicht, mijn echoënde voetstappen. In de gangen hangen middeleeuwse, donkere schilderijen van taferelen waarvan de mensen een tikje eigenaardig zijn: een bebaarde man met opengesperde ogen en scheve tanden, een goochelaar met bochel. De lijstverlichting laat de grijnzen en het oogwit van de figuren gloeien.

Opeens zie ik in een macabere scene het ridderhelmschepsel van zonet, zwevend tussen honderden andere soortgenoten. In een pikzwarte wereld met brandende gebouwen folteren de figuren talloze mensen op barbaarse wijze. Een gesluierde vrouw met vleermuispoten braadt een man in een pan. Een eekhoorn met mensenlichaam zaagt de arm van zijn slachtoffer met kartelwerktuig af op een timmermansblok. Een hoofdloos schepsel met groene cape en uienring op z’n rug steekt een speer door het hart van zijn slachtoffer. Waar ben ik beland?

‘Dit is de Hel’, zegt een lage stem naast me.

Ik kijk naar rechts. De man met kaki jasje en witte, uitdunnende haardos heeft zijn handen op zijn rug en kijkt me zijlings aan. Zijn zwarte pupillen lijken kraalogen.

‘Hieronymus Bosch, de schilder van dit werk, kreeg van de kerk de opdracht om de Hel uit te beelden’, licht hij toe. ‘Dit gaf hem een vrijbrief om alles wat door de kerk verboden was, op doek te zetten. Het moet de diepgelovige mensen in de Middeleeuwen de stuipen op het lijf gejaagd hebben.’

Er verschijnt een lachje om zijn mond.

‘De mensen die gezondigd hadden, kregen de straf die hen toekwam. Mensen ondergaan hier eeuwige martelingen, vergeleken waarbij de aardse pijnen als een streling aanvoelen.’

Hij wijst naar een dikke man die vastgehouden wordt door de één en onder dwang wordt volgegoten door de ander. Vraatzucht.

Nu snap ik het: deze wezens zijn de duivels. Wezens van het kwaad. En nu dringt ook tot me door waarom ze de middeleeuwers angst aanjoegen. Het zijn niet de folteringen of de afgehakte ledematen die de meeste angst inboezemen. Het is de volstrekt onlogische opbouw van hun lichamen. Bosch schond de wetten van de natuur om de duivel af te kunnen beelden. Fakirhoofden zitten vast aan serpentenstaarten, messen en harnassen zijn rompen voor een vissenkop met menselijke voeten daaronder.

Een uur later loop ik de kerk van het Hieronymus Bosch Art Center in ’s Hertogenbosch uit en sta ik weer buiten. Zonlicht dat onwennig in mijn ogen prikt, warmte, straat, bedaarde voorbijrijdende auto, murmelende voorbijgangers, piepende deur van een cafeetje op de hoek. Wat een contrast met net. Het voelt alsof ik in een ton met zwarte hallucinerende pek was opgezogen, en er nu, naar adem happend, weer uit ben ontsnapt.

De wetten die Hieronymus Bosch in de diepgelovige Middeleeuwen creëerde met zijn schilderijen, zijn blijkbaar universeel. Ons diep ingebakken instinct weet: chaos is het kwaad en leidt tot de dood. Structuur en voorspelbaarheid zijn voorwaarden voor overleving. Je mag ervan uitgaan dat bij het wachten voor een spoorwegovergang de trein in een rechte lijn blijft rijden, en je niet onverwacht in een bocht platrijdt. En dat tijdens het afrekenen van een pak melk je hoofd er niet af gemaaid wordt door een zwevende zwaardvis.

Maar misschien wel het belangrijkste dat Hieronymus Bosch me hier heeft laten ervaren: gekte, hoe gevaarlijk die soms ook is, intrigeert. Zonder verrassing geen kunst. Zonder verwarring geen grappen. Zonder onvoorspelbaarheid geen creativiteit. Terwijl voorspelbaarheid en geborgenheid ons leven veilig maken, hebben we af en toe de ‘Hel’ van de irrationaliteit en chaos nodig om in te zien hoe fascinerend datzelfde leven kan zijn.

Luuk Hijne is 22 jaar en pas afgestudeerd in de sociale psychologie in Utrecht. Luuk wil stadsgids en schrijver worden.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Zo rood als een kreeft

Zo rood als een kreeft

Wanneer twee Spaanse vrienden Ferenz Jacobs uitnodigen voor een protestmars tegen toerisme in Barcelona, voelt hij zich voor het eerst weer een 'outsider'. In dit essay richt hij zich op de gevolgen van massatoerisme op de permanente bewoners. Is er een ander soort toerisme mogelijk, buiten de logica van onderdanigheid, kolonialisme en uitbuiting om? Lees meer

Ik was elf

Ik was elf

In dit verhaal onderzoekt Jochum Veenstra waar de grens tussen fictie en werkelijkheid ligt voor kinderen. En tot welk punt kan je als ouder je zoon beschermen? Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem 1

Kun je liefde delen?

Marthe van Bronkhorst onderzoekt polyamorie: 'Als ik mijn hart versplinterd heb, kan ik het dan minder hard breken?' Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

[deadline verstreken] Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

[deadline verstreken] Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer