Asset 14

Hallucineer in de Hel van de Middeleeuwen

Bovenaan, om de hoek van het trappenhuis van de kerk, stuit ik op een gruwelijk wezen. Vanuit de zwarte diepte van een levensgrote ridderhelm staren twee gifgele ogen me dreigend aan. Een lange, kromme snavel steekt door de spalken heen. Uit de onderkant van de helm steken twee geknikte kikkerbenen met zwemvliezen. Ik knipper een paar keer met mijn ogen. Dit is geen nachtmerrie – ik ben gewoon wakker.

Ik hervat mijn pas. Een heilige sfeer dringt zich aan me op: gesuis, schaars glas-in-loodlicht, mijn echoënde voetstappen. In de gangen hangen middeleeuwse, donkere schilderijen van taferelen waarvan de mensen een tikje eigenaardig zijn: een bebaarde man met opengesperde ogen en scheve tanden, een goochelaar met bochel. De lijstverlichting laat de grijnzen en het oogwit van de figuren gloeien.

Opeens zie ik in een macabere scene het ridderhelmschepsel van zonet, zwevend tussen honderden andere soortgenoten. In een pikzwarte wereld met brandende gebouwen folteren de figuren talloze mensen op barbaarse wijze. Een gesluierde vrouw met vleermuispoten braadt een man in een pan. Een eekhoorn met mensenlichaam zaagt de arm van zijn slachtoffer met kartelwerktuig af op een timmermansblok. Een hoofdloos schepsel met groene cape en uienring op z’n rug steekt een speer door het hart van zijn slachtoffer. Waar ben ik beland?

‘Dit is de Hel’, zegt een lage stem naast me.

Ik kijk naar rechts. De man met kaki jasje en witte, uitdunnende haardos heeft zijn handen op zijn rug en kijkt me zijlings aan. Zijn zwarte pupillen lijken kraalogen.

‘Hieronymus Bosch, de schilder van dit werk, kreeg van de kerk de opdracht om de Hel uit te beelden’, licht hij toe. ‘Dit gaf hem een vrijbrief om alles wat door de kerk verboden was, op doek te zetten. Het moet de diepgelovige mensen in de Middeleeuwen de stuipen op het lijf gejaagd hebben.’

Er verschijnt een lachje om zijn mond.

‘De mensen die gezondigd hadden, kregen de straf die hen toekwam. Mensen ondergaan hier eeuwige martelingen, vergeleken waarbij de aardse pijnen als een streling aanvoelen.’

Hij wijst naar een dikke man die vastgehouden wordt door de één en onder dwang wordt volgegoten door de ander. Vraatzucht.

Nu snap ik het: deze wezens zijn de duivels. Wezens van het kwaad. En nu dringt ook tot me door waarom ze de middeleeuwers angst aanjoegen. Het zijn niet de folteringen of de afgehakte ledematen die de meeste angst inboezemen. Het is de volstrekt onlogische opbouw van hun lichamen. Bosch schond de wetten van de natuur om de duivel af te kunnen beelden. Fakirhoofden zitten vast aan serpentenstaarten, messen en harnassen zijn rompen voor een vissenkop met menselijke voeten daaronder.

Een uur later loop ik de kerk van het Hieronymus Bosch Art Center in ’s Hertogenbosch uit en sta ik weer buiten. Zonlicht dat onwennig in mijn ogen prikt, warmte, straat, bedaarde voorbijrijdende auto, murmelende voorbijgangers, piepende deur van een cafeetje op de hoek. Wat een contrast met net. Het voelt alsof ik in een ton met zwarte hallucinerende pek was opgezogen, en er nu, naar adem happend, weer uit ben ontsnapt.

De wetten die Hieronymus Bosch in de diepgelovige Middeleeuwen creëerde met zijn schilderijen, zijn blijkbaar universeel. Ons diep ingebakken instinct weet: chaos is het kwaad en leidt tot de dood. Structuur en voorspelbaarheid zijn voorwaarden voor overleving. Je mag ervan uitgaan dat bij het wachten voor een spoorwegovergang de trein in een rechte lijn blijft rijden, en je niet onverwacht in een bocht platrijdt. En dat tijdens het afrekenen van een pak melk je hoofd er niet af gemaaid wordt door een zwevende zwaardvis.

Maar misschien wel het belangrijkste dat Hieronymus Bosch me hier heeft laten ervaren: gekte, hoe gevaarlijk die soms ook is, intrigeert. Zonder verrassing geen kunst. Zonder verwarring geen grappen. Zonder onvoorspelbaarheid geen creativiteit. Terwijl voorspelbaarheid en geborgenheid ons leven veilig maken, hebben we af en toe de ‘Hel’ van de irrationaliteit en chaos nodig om in te zien hoe fascinerend datzelfde leven kan zijn.

Luuk Hijne is 22 jaar en pas afgestudeerd in de sociale psychologie in Utrecht. Luuk wil stadsgids en schrijver worden.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
 1

Een luik naar het verleden

De opa van Emma Stomp vertrok vanuit Curaçao naar Nederland. In haar gedichten observeert ze het gemis dat dat met zich meebrengt. 'Koop een wollen muts tegen de regen en kou, bid tweemaal daags voor je examens, denk aan thuis maar niet te veel, weet dat alles uiteindelijk is voorbestemd.' Lees meer

Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

Kun je, met alles wat er gebeurt in de wereld, nog gelukkig zijn? Marthe van Bronkhorst vindt het antwoord en ontdekt een boel hoopvolle initiatieven Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer