Illustratie: Studio M

Toen kauwgom nog geen synthetische latex was, had het een geneeskrachtige werking. Goed voornemen: mastiek kauwen in plaats van kauwgom?" />

Illustratie: Studio M

Toen kauwgom nog geen synthetische latex was, had het een geneeskrachtige werking. Goed voornemen: mastiek kauwen in plaats van kauwgom?" />
Asset 14

Mastiek

Met een omweg via bibliotheken en Griekse drankjes ontdekte Elon dat kauwgom al een stuk langer bestaat dan vetkuiven en Puch-brommertjes - en in zijn oorspronkelijke vorm zelfs een heilzame werking heeft.

Mijn studietijd heb ik grotendeels doorgebracht in een bibliotheek. Ingebouwd door stapels machtige en indrukwekkende boeken, stond ik zo nu en dan op om in diepe concentratie tussen de rijen kasten door te schuifelen, en in de loop van de jaren vergroeide ik daar met het meubilair, de gedempte geluiden en de traagheid van het bibliotheekse bestaan. De veelheid aan boeken en paperassen die ik over de tafel verspreid had, alsof ik er al jaren was en nog jaren zou blijven, lieten weinig aan de twijfel over: dit was mijn territorium.

Een aantal jaar geleden werd die bibliotheek ook wekelijks bezocht door een man van in de veertig. Hij was kaal en had een rood en balvormig hoofd. Een hoofd als twee geslagen billen. De kauwgomkauwer noemden we hem. Hij ging gewoonlijk zitten met één, twee of drie boeken; geen zware wetenschappelijke literatuur, eerder het materiaal voor de geïnteresseerde leek, en las. Met z’n ellebogen leunend op tafel las hij over Romeinse badhuizen, Griekse oorlogsvoering, of de Etrusken. Vóór het lezen, als hij ging zitten, (en ik heb meerdere malen met open mond zitten toekijken hoe deze routine uitgevoerd werd) haalde hij een pakje kauwgom tevoorschijn om kauwgompje voor kauwgompje uit de strip te drukken en ze, een half pakje per kauwsessie, in z’n mond te stoppen. Nu kon een mond zo vol met kauwgom natuurlijk niet anders dan leiden tot een verschrikkelijk gesmak, en dus restte mij niets anders dan machteloos toe te zien hoe mijn rust verstoord werd.

Uit mijn concentratie gehaald en in mijn territoriale autonomie aangetast heb ik me vaak af zitten vragen waarom een mens toch zoveel kauwgom tegelijk zou kauwen. Hoewel ik op die vraag natuurlijk geen zinnig antwoord had, deed het me wel realiseren dat kauwgom best een vreemd product is. Een stukje gom, vandaag de dag vrijwel altijd synthetische latex, met smaak. Je kunt er op kauwen, maar na een tijdje moet je het weer uitspugen. Gelukkig is het goed voor de mondhygiëne, althans, zo wil de reclame ons doen geloven. Dat zal vast een moderne uitvinding zijn, dacht ik, uit de jaren vijftig of zestig, van verveeld smakkende nozems, van die stoere types met vetkuiven en puch-brommertjes.

Na een dergelijke gedachtegang wist ik me meestal van het gesmak af te sluiten en kon ik weer aan het werk. Pas een aantal maanden na mijn studietijd, tijdens een toevallig verblijf in Athene, kwam het onderwerp via een omweg weer naar de oppervlakte gedreven. Ik zat in een restaurant en aan het eind van de maaltijd werd ons een drankje aangeboden: μαστίχα (masticha). Ik vroeg aan mijn Griekse tafelgenoten wat dit was, waarop ik te horen kreeg dat dit likeur was met de smaak van masticha. Niet uit het veld te slaan probeerde ik nogmaals “Masticha?”, maar anders dan een enthousiast “Yes! Masticha from Chios!” konden ze me niet echt verder helpen. Met die laatste zin nagalmend in mijn hoofd ging ik daarom de volgende dag op pad. Als snel vond ik het beoogde product en kocht zo een doosje met onooglijke witte brokjes: mastiek. Nu had het woord masticha me vanaf het begin doen denken aan het Hebreeuwse woord voor kauwgom, mastiek (מסטיק), en wat bleek: dit was inderdaad de historische voorganger van kauwgom.

Vaak kennen we plaatsnamen toe aan een product, zoals de spaghetti bolognese, Goudse kaas, of pommes parisienne. Dat betekent echter allerminst dat deze producten enkel uit de bewuste plaats afkomstig kunnen zijn. Mastiek daarentegen wordt alleen geproduceerd op het Griekse eiland Chios en nergens anders. Het is de hars van een kleine groene boom, de Pistacia lentiscus, die voorkomt op het zuidwestelijke deel van het eiland. De hars wordt gewonnen door de bast te kerven, waarna de ‘tranen’ zich onder aan de boom verzamelen. De oude dorpjes van deze regio, de Μαστιχοχώρια (Mastichochoria) danken hun relatieve rijkdom, maar ook hun bestaan, aan de winning van mastiek. Ze werden opgebouwd en ommuurd in de 14e eeuw, tijdens de Genese overheersing (door het Italische Genua). Tijdens de slachting die de Ottomaanse troepen in 1822 op het eiland aanrichtten werden de mastiekdorpen gespaard, zodat deze de sultan en zijn harem konden blijven voorzien van mastiek.

Dat mastiek populair was in de Middeleeuwen blijkt uit het feit dat verschillende Arabische kookboeken uit die periode het gebruik van mastiek noemen als specerij en toevoeging in brood; ook in correspondenties tussen handelslieden, bewaard gebleven in de zogenaamde Caïro geniza, wordt mastiek genoemd als product in de Mediterrane handel. Maar mastiek was al langer bekend. In de Late Bronstijd (ca. 1600-1200 v.Chr.) circuleerden vergelijkbare harssoorten, mogelijk bestemd voor de productie van geparfumeerde olie, op grote schaal en over lange afstanden (een voorbeeld is het beroemde schip dat rond 1300 v.Chr. voor de kust van Zuid Turkije bij kaap Uluburun verging met een kostbare lading, waaronder 150 amforen met mastiekachtige hars, terebint, van dezelfde familie als mastiek); ook verschillende antieke schrijvers, zoals de komedieschrijver Aristophanes, de encyclopedist Plinius en de arts Galenus beschrijven mastiek. Het woord mastiek is afkomstig uit het Grieks, waar het woord μάστιχω initieel zoveel betekende als knarsetanden. Echter, door de gelijkenis met het woord μάσημα (kauwen), werd knarsetanden (μάστιχω) een metafoor voor mastiek kauwen. Hier kwam vervolgens het Latijnse masticare en het Engelse masticate (kauwen) natuurlijk weer uit voort.

Illustratie: Studio M

Mastiek dankte zijn populariteit als de eerste kauwgom aan een kenmerkend aroma dat het midden houdt tussen dennen, citroen en terpentine. Dit laatste is overigens niet vreemd: door zijn chemische eigenschappen werd een hars als mastiek lang gebruikt als oplosser voor verf. Hoe het ook zij, mastiek werd in het pre-tandenborstel-tijdperk beschouwd als adequaat middel tegen slechte adem en de Talmoed staat om deze reden dan ook toe dat mastiek ook op de shabbat wordt gekauwd. De stap van slechte adem naar andere medische problemen is snel gemaakt en verschillende schrijvers, zowel in de Oudheid als de Middeleeuwen, vermelden mastiek om zijn geneeskundige krachten: mastiek zou een goed middel zijn tegen buikpijn, helpen in de genezing van wonden, bloedingen tegengaan en het tandvlees gezond maken. Nu blijkt bij de meeste producten waar geneeskundige krachten aan zijn toegekend, zoals sahlab, dat dit geheel ongefundeerd is. Niet bij mastiek.

Hoewel men terecht had geconstateerd dat mastiek soms kon helpen tegen ernstige buikpijn, wist men tot voor kort überhaupt niet waar deze pijnen door werden veroorzaakt. Pas in 1984 ontdekten Barry Marshall en Robin Warren dat maagzweren en maagontstekingen werden veroorzaakt door de zogenaamde Helicobacter pylori. Het bewijs hiervoor werd geleverd toen Barry Marshall een beker met deze bacteriën opdronk en enkele dagen later, kotsend en schijtend, in bed lag met een maagontsteking. Gelukkig was dit het waard, want in 2005 ontvingen beide heren de Nobelprijs voor hun ontdekking. Nu de boosdoener van de buikpijn geïdentificeerd was kon men ook gaan kijken of mastiek hier enige invloed op had, en ja, in 1998 publiceerde de New England Journal of Medicine een artikel genaamd Mastic gum kills Helicobacter pylori.

Ook in andere omstandigheden is van mastiek inmiddels bewezen dat het een antibacteriële werking heeft, zoals bijvoorbeeld in de mond. Het kauwen van mastiek, in vergelijking met een placebo, heeft een remmende werking op plaquevorming en de groei van bacteriën in de mond, en dat verklaart weer waarom mastiek zorgt voor een frisse adem. Hoewel we natuurlijk gewend zijn aan moderne kauwgom is het daarom zo’n gek idee nog niet om een keer de echte mastiek, de natuurlijke kauwgom te kauwen. Waarschijnlijk werkt het beter dan kunstmatige kauwgom en wie weet willen we dan wel nooit meer terug.

P.S. Mastiek wordt vandaag de dag voornamelijk gebruikt als smaakmaker in zoetigheden, desserts of dranken. In het Midden-Oosten is mastiek nog steeds bekend als aroma in verschillende recepten, zoals stoofschotels en puddingen. Of het vandaag de dag echt nog wordt gebruikt is moeilijk te zeggen. Door de kostbaarheid en de beschermde status van het product enerzijds en de erosie van de traditionele gastronomie anderzijds zal dat waarschijnlijk minder en minder worden. Tegelijkertijd komt mastiek, als exotische smaakgever, nu ook langzaam en in kleine hoeveelheden naar Europa. Alhoewel een chique bonbonmaker of banketbakker het mogelijk ook in huis heeft, geef ik je het meeste kans bij de Griekse delicatessenzaak. Of bij een volgend bezoek aan Griekenland.

Mail

Elon Heymans

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer