Illustratie: Baukje Stamm

Over dwangvoeding, empathie, braakreflexen en de drie verschillen tussen Giel Beelen en Gijs Gans. Met recept!" />

Illustratie: Baukje Stamm

Over dwangvoeding, empathie, braakreflexen en de drie verschillen tussen Giel Beelen en Gijs Gans. Met recept!" />
Asset 14

Eet je dat nog op?

Foie gras. Er is waarschijnlijk geen product in Europa dat tegelijkertijd zo wordt verheerlijkt en verguisd. Om de buitenaards lekkere en zeer kostbare delicatesse te maken, ondergaan ganzen een - volgens velen - zeer wrede behandeling. Eet jij dat nog op als je dat weet? Echt? Dan vind je onderop een recept voor fluweelzachte ganzenlever met rabarber. Hiske zorgt trouwens ook voor versnaperingen op Hardhoofd festival.

*

“Foie gras is a disease, not a delicacy”

Sir Roger Moore, for PETA

“Foie gras is the ultimate meat, the epitome of animal flesh and its essential appeal”

Harold McGee, On Food and Cooking

“Doe nooit gemeen tegen een eend, want een eend is ook iemand z’n moeder”

Traditioneel

*

Giel Beelen zit te kotsen in de VARA-studio. Hij draagt een zalmroze T-shirt en er steekt een rubberen slang uit zijn keel. Aan de andere kant van de slang staan twee talmende, nichterige verpleegkundigen en een woordvoerster van Wakker Dier. Met een grote spuit drukken ze witte prut door de slang in de maag van Beelen. Hij hoest en kokhalst. “Slik maar mee! Slik maar mee!” roepen de verpleegkundigen. “Is er iemand in het publiek die nog foie gras lust?” tettert de woordvoerster. Het publiek ziet bleek.

Dit bizarre schouwspel heeft werkelijk plaatsgevonden (kijk maar als je durft). Beelen zei hetzelfde te willen ondergaan als de ganzen en eenden die bestemd zijn voor foie gras. Stichting Wakker Dier en andere dierenwelzijnsorganisaties strijden al jaren voor een nationaal of Europees verbod op de gemeste gevogeltelever. Verschillende landen, waaronder Nederland, verbieden de productie, maar niet de verkoop en consumptie van foie gras. Een simpel onderzoekje wijst uit dat het product vooral in het succesvollere segment van restaurants nog onverminderd populair is. Twintig van de vijfentwintig beste restaurants van Nederland (volgens Lekker) hebben het op dit moment op hun menukaart staan.

Hartige pudding of ziek orgaan?

Het meest controversiële aan foie gras, ‘vette lever’, is dat de kwaliteiten die mensen er zo bijzonder heerlijk aan vinden, onvermijdelijk verbonden zijn met de manier waarop het wordt geproduceerd. Foie gras lijkt eigenlijk nog het meest op een soort groeipaté, die door de boer in de levende vogel wordt bereid totdat deze wordt geslacht en de paté wordt ‘geoogst’. Dit gebeurt door een proces van overvoeren dat ‘gavage’ heet. Het is een techniek die teruggaat tot de Egyptenaren, en ook door de Romeinen werd het volproppen van eenden uitvoerig geprezen. Tegenwoordig komen bijna alle gemeste levers uit Frankrijk en Hongarije.

Gavage maakt van de lever het geïntegreerde, smeuïge geheel van vettigheid en hartigheid die het zo’n gewild en kostbaar gastronomisch product maakt. Gemeste lever lijkt eigenlijk helemaal niet meer op orgaanvlees, maar meer op een soort boter of een hartige pudding met een fijn wildsmaakje. Als product is het niet te vergelijken met welk ander voedsel dan ook. Onweerstaanbaar smeltend, uitgesproken maar niet te leverig, zijdezacht en decadent.

Dat is hoe een sjieke chefkok of andere lekkerbek foie gras zou uitleggen. Een andere beschrijving is “de zieke lever van een doodgemarteld dier.” Gestructureerd en geforceerd overvoeren van ganzen of eenden verandert het normaal gesproken magere, rode orgaan namelijk in een gezwollen, matgele monsterlever die tot wel tien keer zo groot kan zijn als normaal.De aandoening die hiervoor zorgt heet steatose of leververvetting. De dwangvoeding gebeurt via een buis die tot ver achterin de keel van het dier wordt gestoken.

Het gaat als volgt. De gavage vindt plaats in de laatste twee tot drie weken van het leven van de vogels, meestal nadat ze een behoorlijk genoeglijke eerste vier levensmaanden hebben gehad. De meeste van deze ganzen en eenden hebben gedurende het grootste gedeelte van hun leven meer ruimte, en meer tijd buiten, dan biologische kippen. Gedurende deze laatste fase worden de vogels echter vaak in kleine eenpersoonskooitjes gehouden (per 2015 wordt dit door de EU verboden) of anders in kleine groepen.

De dwangvoeding wordt twee tot vier keer per dag toegediend via een trechter met een buis van 20-30 cm lang. Die buis wordt in de slokdarm van de vogel geduwd en het vloeibare voedsel van vet en mais wordt in de krop geperst. Per vogel duurt dit twee tot tien seconden. Het gaat om enorme hoeveelheden voer, vaak meer dan een kwart van het lichaamsgewicht. De lever vervet en groeit explosief. Vlak voor de dieren geslacht worden zie je ‘m duidelijk zitten, en de vogels waggelen rond als gevederde babies met een volle luier.

Illustratie: Baukje Stamm

Een gemakkelijke prooi

Het dwangvoeren ziet er verschrikkelijk naar uit, het is een krachtig, duidelijk en invoelbaar beeld van wreedheid en vernedering. Mensen zijn bang voor braken, stikken en vervetten, en daarom werkte de empathische stunt van Giel Beelen ook zo goed. Toch is het niet helemaal eerlijk de vergelijking “hoe zou jij het vinden” hier tegenaan gooien, omdat de anatomie van mensen stom gezegd nou eenmaal anders is dan die van ganzen en eenden.

Watervogels hebben een stevige en flexibele slokdarm die er voor zorgt dat ze grote stukken voedsel kunnen verstouwen in hun krop, een soort opslagruimte boven de maag. In het wild kunnen ze daardoor grote hoeveelheden voedsel doorslikken (zoals hele vissen) voor latere vertering. Ook eindigt de luchtpijp van watervogels niet in hun keel, maar in de punt van hun tong. Ze kunnen slikken en ademen tegelijk, en met hun bek open onder eten verzamelen zonder te stikken. Eenden en ganzen hebben daarom geen braakreflex. Trekvogels als ganzen slaan bovendien in de herfst uit zichzelf ook vet op, vooral in hun lever. Voordat ze op migratie gaan vreten ze zich vol en nemen enorm in gewicht toe. Daarom zijn zij wel geschikt voor gavage en andere vogels, zoals kippen of Giel Beelen, absoluut niet. Of Beelen door zijn tong ademt is trouwens niet bekend.

Ondanks deze anatomische kanttekeningen is er in de productie van foie gras zeker ook sprake van misstanden. Er zijn gevallen bekend waar de vogels zout water te drinken krijgen zodat ze daarna door de dorst minder tegenstribbelen. Botbreuken en beschadigingen aan de slokdarm komen ook voor, en sommige dieren worden op gaas en in vieze kooien gehouden. Er zijn onderzoeken geweest (bijvoorbeeld deze uit 1998) die stellen dat zowel de gezondheid als het welbevinden van de vogel vaak een negatieve invloed ondergaan bij de productie van de vette lever.

Het manipuleren en dan oogsten van bizar opgezwollen organen heeft voor veel mensen iets pervers en onnatuurlijks, en gecombineerd met het naar uitziende dwangvoeren lijkt het de dieren op uitzonderlijk wrede manier te misbruiken. Toch is de enorme weerstand tegen foie gras volgens mij niet evenredig aan het dierenleed dat ermee gepaard gaat, zeker niet in vergelijking met wat er bij het fokken, kweken, vervoeren en slachten van andere consumptiedieren gebeurt. Foie gras is een makkelijke prooi. Het heeft een rare Franse naam en wordt gemaakt van vrolijke, kwakende vrienden die normaal gesproken lekker in de vijver zwemmen. Bovendien wordt het, in tegenstelling tot de plofkip, vooral gegeten door rijke stinkerds waar het fijn naar wijzen is. En het wordt kleinschalig geproduceerd door relatief ongeorganiseerde producenten, vergeleken met de vleesreuzen die ons van varkens- en kippenvlees voorzien. Tegen foie gras zijn is voor veel mensen een veilige manier om te laten zien dat je een dierenvriend bent, zonder dat je er echt iets voor hoeft op te geven (zie ook: animal cops en ritueel slachten).

Van mijzelf mag ik, als ik het hele jaar door weinig dooie dieren eet en dan ook nog alleen maar biologisch blijvlees, bij een feestelijke gelegenheid soms een klein stukje ganzenlever eten. Je kunt een vriendelijke poelier vragen het voor je te bestellen, of iemand strikken met een pas voor de Hanos of de Kweker. ‘Nivo ‘finess’ (Hongaarse lever van een Belgische importeur) wordt getipt als minst zielig. Maar veel mensen zijn het niet met me eens en walgen van de zieke lever van een sneue vogel. Ook voor hen mogelijkheden te over. Tekenen voor verbod kan bijvoorbeeld hier, demonstreren kan hier en creatieve posters bestellen kan hier.

Gebakken foie gras met rabarber

Poepsjiek voorgerecht voor 4

- een stuk van 400 gram gemeste ganzen- of eendenlever, rauw en schoon, in 4 plakken van ongeveer twee tot tweeëneenhalve centimeter dik
- 200 g suiker
- 200 ml water
- 500 g rabarber, schoongemaakt, geschild, eerst eenmaal in de lengte doorgesneden en daarna in staafjes van ongeveer 10 cm.
- schil van 1 citroen (alleen het geel)
- een paar takjes tijm
- een vanillestokje, in de lengte doorgesneden
- zout en peper

Zet het water op laag vuur in een pannetje met een dikke bodem. Los hierin de suiker op, en kook het dan 5 minuten met het vuur hoog. Zet het vuur nu heel laag en doe de tijm, de vanille en de citroenschil er in.

Leg de rabarber erbij en laat 3 tot 5 minuutjes pocheren. Haal het er dan heel voorzichtig uit met een schuimspaan en houd warm. Warm alvast vier borden op in de oven.

Zet een anti-aanbakpannetje op het vuur tot hij goed heet is. Doe geen olie in de pan! Bestrooi de plakken foie gras met zout, en bak ze direct aan beide kanten een minuut tot maximaal anderhalve minuut, of tot ze mooi bruin en knapperig zijn. Als het goed is, is het binnenste zacht en net warm genoeg, zonder dat de hele boel smelt tot een hete kledder. Maal er nu de peper over.

Doe de rabarber op de warme borden, en leg de lever er mooi bij. Doe er eventueel nog wat knapperig zeezout op en serveer met lekker geroosterd brood en boter en misschien een plukje sla.

Mail

Hiske Versprille

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem 1

Kun je liefde delen?

Marthe van Bronkhorst onderzoekt polyamorie: 'Als ik mijn hart versplinterd heb, kan ik het dan minder hard breken?' Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer