Foto: Rutger Lemm De onvermijdelijke ondergang van de meest enerverende stad ter wereld: Berlijn." /> Foto: Rutger Lemm De onvermijdelijke ondergang van de meest enerverende stad ter wereld: Berlijn." />
Asset 14

Het feest is voorbij

Het kon natuurlijk ook niet eeuwig doorgaan. Sommige dingen zijn te mooi om waar te zijn en komen onvermijdelijk op hun eind. Tegen beter weten in blijf je hopen op een wonder, een deus ex machina. Maar het leven is geen film. Het is een trieste conclusie: Berlijn, tot voor kort de meest enerverende stad in de wereld, is afgelopen zomer aan zijn neergang begonnen. De plannen voor de Mediaspree, de bouw van commerciële hoogbouw aan de oever van de rivier de Spree, zijn definitief doorgedrukt. Dit ondanks hevige protesten van de Berlijners die met slogans als "Mediaspree versenken!" en "Spreeufer für alle!" de gemeente trachtten te overtuigen. Maar zelfs een referendum waarbij een ruime meerderheid van 80% tegen de plannen stemde, kon het tij niet keren. Het betekent het begin van het einde voor een unieke verzamelplaats van initiatieven.

Een paar jaar geleden werd ik volslagen verliefd op de stad en ik was lang niet de enige. Vele generatiegenoten trokken na wildenthousiaste verhalen van vrienden naar de Duitse hoofdstad en kwamen net zo lyrisch terug. Vrijwel direct na aankomst werden ze gegrepen door de ongrijpbare sfeer die in Berlijn hing. De stad leek uitsluitend bevolkt te zijn door mensen onder de 35 en herbergde de beste cafés, parken en clubs ter wereld. Overal kon je ontbijten tot vier uur ’s middags. Bovendien was alles spotgoedkoop. De stad leek gemaakt voor de favoriete bezigheid van ‘generatie Y’: chillen.

Berghain

Berghain/Panorama Bar, Berlijn (Foto: Rutger Lemm)

Ik aarzelde dan ook niet lang toen ik voor mijn studieverblijf in het buitenland een stad moest kiezen. Ik vond een mooi huis in mijn favoriete wijk Kreuzberg, voor een naar Amsterdamse maatstaven belachelijk lage huur. Vervolgens dompelde ik mezelf onder in het Berlijnse leven en maakte ik er een dagtaak van om de stad zo goed mogelijk te leren kennen. Ik bezocht de meest vage clubs, waar mensen elkaar met brede XTC-grijnzen op de schouders sloegen en verder dansten op de minimal die uit de boxen zijn verslavende kleine boem-tsjik geluidjes maakte. Ik ontdekte een sprookjesachtige tuin in een overwoekerd metrostation bij mij in de buurt, waar hippie’s van allerlei weggegooide spullen paadjes, poortjes en bizarre kunstwerken hadden gemaakt. We gingen naar de Teufelsberg, een ‘heuvel’ in de bossen rond Berlijn die bestond uit puin van naoorlogs Berlijn dat over een Nazi-school gestort was en waar nu een verlaten Amerikaans radiostation stond dat een prachtig uitzicht over de omgeving bood. Berlijn was vol avontuur, als je wat verder durfde te kijken dan de grauwe buitenkant. Na een paar maanden begon ik te begrijpen waar die typisch Berlijnse sfeer vandaan kwam.

Tuin

Een sprookjesachtige tuin in een overwoekerd metrostation (Foto: Rutger Lemm)

Berlijn kende zijn eerste hoogtijdagen in de decennia voor de Tweede Wereldoorlog, toen de stad het centrum van de amusementsindustrie van de jonge Duitse natie was. Tijdens de oorlog zelf bleef de stad ondanks enkele bombardementen lang relatief onbeschadigd, tot de Russen in de eindfase binnentrokken en Berlijn het decor werd van grondgevechten. Na de dood van Hitler in april 1945 (in zijn Berlijnse schuilkelder) en de daaropvolgende capitulatie van Duitsland, werd de schade overzien. De helft van de woningen was zwaar beschadigd en een derde zelfs totaal verwoest en slechts 2,8 van de 4,3 miljoen inwoners keerden terug naar de stad. In de daaropvolgende Koude Oorlog die de verdeling van de stad in Oost en West tot gevolg had, verlieten nog meer mensen Berlijn. De huizen in de nabijheid van de Muur werden geconfisqueerd om militaire redenen en slecht onderhouden.

Er zijn twee belangrijke redenen waarom Berlijn zo populair is: de ruimte en de sfeer. Dat zijn twee zaken die direct voortkomen uit de twee grote trauma´s van de stad. Nog altijd is Berlijn niet opgebouwd, overal staan hijskranen en leegstaande onbewoonbare gebouwen. De stad is ook nog lang niet vol, waardoor Berlijn waarschijnlijk de enige Westerse hoofdstad is waar je binnen een week een niet al te dure woning kunt vinden. De lege fabrieken en andere panden werden de afgelopen jaren massaal gekraakt en gebruikt om clubs, galerieën en andere rare initiatieven te beginnen. Zo raakte ik ooit verzeild in een heel vaag café met toegang tot een labyrint waar ik anderhalf uur in heb rondgedwaald. De gemeente tolereert dit soort plekken omdat het zelf ook niet goed weet wat het met de ruimte aanmoet. Ze hebben er zelfs een naam voor in Berlijn: Zwisschennutzung, tussengebruik. Burgers mogen gemeentelijke grond gebruiken totdat duidelijk wordt wat ermee gaat gebeuren. Dus beginnen buurtbewoners een gemeenschappelijke tuin, zijn er ´s zomers op allerlei plekken openluchtbioscopen en zijn er altijd en overal feesten aan de gang. Het wordt allemaal gedoogd, regels over brandveiligheid bestaan er niet. Als tijdens een openluchtfeest in het Görlitzer Park de politie naar de DJ loopt, wordt de muziek een beetje zachter gezet en mag het feest gewoon doorgaan.

Teufelsberg

De Teufelsberg (foto: Rutger Lemm)

De sfeer komt voort uit dit gevoel van vrijheid, waardoor er voortdurend overal van alles gebeurt. Duitsland werd pas in 1871 verenigd, om vervolgens twee wereldoorlogen aan te stichten en weer verdeeld te worden tijdens de Koude Oorlog. Als je de oorlogsjaren en de periode van de Oost-West verdeling niet meetelt bestaat Duitsland pas eenentachtig jaar, nog niet eens een eeuw. Berlijn als geheel is pas net begonnen en dat voel je overal. Er heerst een sfeer die past bij een nieuw begin: de energie die hoort bij nieuwe mogelijkheden, nieuwe kansen. Hierdoor voelen toeristen en immigranten zich ook zo prettig en welkom. Het is alsof de stad ze uitnodigt om mee te werken aan de wederopbouw. Een stad waar de autoriteiten nog niet zoveel grip op het geheel hebben, een stad die dankzij de aanwezigheid van de beste kunstenaars en dj's voortdurend in beweging is. En misschien verdienen ze ook wel wat jaren van onbezorgd feesten, na al die oorlog.

Maar het gaat helemaal niet zo goed met Berlijn, hoe anders het ook lijkt. De stad is na de val van de muur in economisch verval geraakt en kent nog altijd een grote werkeloosheid. 'Arm, aber sexy' is dan ook de bekende slogan die burgemeester Klaus Wowereit voor zijn stad verzon. Berlijn heeft helemaal geen geld voor controles op brandveiligheid en andere vergunningen en zo heerst er noodgedwongen een grote tolerantie. De grote aantrekkingskracht geldt dan ook niet voor werkende Duitsers, maar voor studerende Duitsers en toeristen. De meeste Duitsers trekken naar Berlijn om daar hun opleiding te volgen en te genieten van alles wat de stad aan twintigers te bieden heeft. Maar zodra ze afgestudeerd zijn, trekken ze weer weg. Naar het voortvarende zuiden van Duitsland bijvoorbeeld. Werk, daarvoor moet je niet in Berlijn zijn.

Het is om die reden dat de gemeente nu heeft besloten om de Zwischennutzung aan te pakken en plannen als de Mediaspree ruim baan te geven, ondanks de hevige protesten van de Berlijners. De beleidsmakers kunnen niet anders. Het betekent dat de vele clubs, stadsstranden en openluchtbioscopen aan de oever van de Spree de deuren zullen moeten sluiten. Het zal niet lang duren voor ook andere panden gesloopt zullen worden of ruim baan moeten geven aan grote bedrijven. De stad zal aantrekkelijker worden voor starters die dan ook massaal de lege plekken zullen opvullen. De huren zullen stijgen en de gemeente zal meer controle over de stad proberen te krijgen, om de overlast voor de yuppen te beperken.

Er zal in Berlijn nog niet snel een discussie ontstaan over het staand drinken van een biertje op het terras. En Berlijn zal altijd een eigen karakter houden. Maar het is zoals een chagrijnige Berlijnse barman ooit tegen me zei: “Over tien jaar is Berlijn zoals elke andere Europese hoofdstad: duur en saai.” Ik schudde toen glimlachend mijn hoofd, maar nu moet ik met pijn in mijn hart toegeven dat hij gelijk krijgt.

Mail

Rutger Lemm is schrijver, grappenmaker en scenarist. In 2015 verscheen zijn debuut, 'Een grootse mislukking'. Hij is een van de oprichters van Hard//hoofd.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 14 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars! 1

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars!

Als dank voor hun steun, ontvangen onze ruim 1.700 kunstverzamelaars in januari een prachtig werk van beeldend kunstenaar Dakota Magdalena Mokhammad. Om welk werk het precies gaat blijft een verrassing, maar in gesprek met onze chef Kunst Jorne Vriens licht Dakota een tipje van de sluier op. Lees meer

Auto Draft 1

Hoe jij politiek je zin weer krijgt: valse dilemma’s, overdrijven en nog drie tactieken die ik leerde van mijn vader

Marthe van Bronkhorst leerde van haar vader dat goed vals niet lelijk is. In deze column legt ze je drie technieken uit om je (politieke) zin te krijgen. "Links, doe nou eens wat mijn vader deed: nooit genoegen nemen met minder." Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer