Asset 14

Echte vrienden bestaan niet

Maartje krijgt een vriendschapsverzoek van een man uit Gambia. Ze heeft hem nog nooit ontmoet, maar sinds wanneer is dat een voorwaarde om vrienden te worden...

Regelmatig vraag ik me af of mijn vrienden ‘echt’ zijn. We zitten in een park, of eigenlijk is het een grasveld onder een stolp, waar de zon altijd schijnt. Het park is ruim opgezet, toch kun je elkaar niet ontlopen. Mijn vrienden en ik delen intimiteiten, we vertellen over een nieuwe baan of relatie en sturen uitnodigingen voor feestjes waarvan het niet uitmaakt of je komt. Het gaat erom dat je bent uitgenodigd en dat het feest na afloop op ‘je muur’ verschijnt. Ik ken de achternamen van mijn vrienden, en hun verjaardagen, opleidingen, hobby’s, woon- en geboorteplaatsen, gezinssituaties, vakantieplannen. Bladerend door spectaculaire wereldreizen, vind ik een foto leuk, zeg tegen die vriend dat hij er goed uitziet, wat hij op zijn beurt weer leuk vindt. We hebben elkaar nog nooit ontmoet.

In het Facebook-park leven we voor applaus

Online is niets echt, maar alles is zichtbaar. Daarom is het belangrijk hoe je erbij loopt. In het park dat Facebook (of ieder ander sociaal netwerk) heet, spelen we betere versies van onszelf. We zijn schimmen op de wand van een grot, maar dan mooie schimmen, geprojecteerd in hoge resolutie, al dan niet gephotoshopt. De profielfoto is een still uit mijn leven, een pose. Het is een snapshot van een succesmoment waarop ik heel even ben wat ik wil worden. Ik sta op een podium, kijk een tikje arrogant, buik in, lippen getuit. De mooie foto wordt leuk gevonden. Bij een lelijke foto kijken we de andere kant op, irritante vrienden verbergen we met één muisklik. In het Facebook-park leven we voor applaus. Elke foto, elk bericht, iedere statusupdate wordt onmiddellijk beoordeeld. Dit houdt de kwaliteit op peil. Alleen het beste komt bovendrijven in de nieuwsfeed van mijn vrienden.

Illustratie: Gemma Pauwels

Buiten de stolp doe ik er alles aan om mijzelf omhoog te werken. Daar ben ik een representatie van de online vriend die ik wil zijn. Ik ga naar een feestje en dans voor de foto, met een publiek in gedachten.

Een vriend die ik niet ken

Een man uit Gambia stuurt mij een vriendschapsverzoek. Zijn foto zegt me niets, hoewel we gemeenschappelijke vrienden hebben. Hij is nog niet lang op Facebook maar erg actief. Zijn profiel is openbaar en ik zie dat hij in korte tijd enorm veel vrienden heeft gekregen, soms wel 20 op een dag. Zij reageren op zijn foto’s, plaatsen berichten op zijn muur. Ik accepteer. Toch vraag ik me af of deze man wel echt bestaat.

Mijn achterdocht wordt gevoed door een aantal vrienden die de man en ik gemeen hebben. Van hen weet ik zeker dat ze niet echt zijn. Deze virtuele vrienden zijn bedacht, geschreven en gebouwd. Mijn eigen profiel is dan misschien een optimistische versie van wie ik ben, maar achter deze vrienden zit überhaupt geen persoon. Het zijn personages die verder gaan dan alterego’s of pseudoniemen, hun Facebook-profielen lezen als een nieuw soort roman.

Wanneer je je ‘bevriendt’ met zo'n virtuele vriend, val je in een los script dat (vaak door een schrijver of dichter) is uitgezet. Het personage staat niet op zichzelf, meestal ‘maakt’ de schrijver vrienden en familieleden die reageren op statusupdates van de hoofdpersoon en hem taggen in foto’s. Gebeurtenissen worden gescript en reacties van de figuranten op elkaar afgestemd. Op die manier wordt het verhaal vanuit verschillende perspectieven verteld. De lezer kan dus een actieve rol in het verhaal spelen, maar omdat de meeste virtuele personages een openbaar profiel hebben, kun je ook vanaf de zijlijn meelezen.

De meest succesvolle personages laten ook in ‘het echte leven’ van zich horen, bijvoorbeeld in interviews of publicaties. Een enkele virtuele vriend heeft zelfs een acteur die het personage in de werkelijkheid speelt; de schrijver onderbouwt zijn virtuele verhaal met tastbare bewijsstukken.

Een vriend die nooit teleurstelt

Schrijver David Pefko veroverde eind 2011 literair Nederland met zijn personage Louis Nanet. Deze botte dichter schreeuwde voornamelijk beledigingen in Caps Lock. Zijn grove taal viel op onder de stolp, waar iedereen elkaar leuk vindt en vol stopt met mierzoete complimenten. Met zijn fictieve stem leverde David Pefko commentaar. Toch zijn deze virtuele personages geen heteroniemen (fictieve schrijverspersoonlijkheden). Het zijn geen marionetten die de schrijver gebruikt om uitspraken te doen waar hij zelf geen verantwoordelijkheid voor wil nemen. Het draait om de spanningsboog in het verhaal, de fictie die voor het virtuele bestaan van Louis Nanet geschreven is.

Inmiddels heb ik steeds meer Louis Nanets onder mijn vrienden. Je hebt Emma Van Lichtenbergh Caestert de geile politicologe, de opgepompte Steroid Vladimir, Paul Breitner de op geld beluste literair agent en het meisje dat zichzelf Plankje noemt en ondervoeding en anorexia leuk vindt. Het ene personage is overduidelijk verzonnen, bij de ander heb ik enkel dat vermoeden omdat onze gemeenschappelijke vrienden schrijvers zijn, die ook virtuele personages maken.

Het meisje is eigendom van de mensen die invulling geven aan haar personage

Het hebben van actieve vrienden is voor een virtueel personage van levensbelang. In Japan is bijvoorbeeld Hatsune Miku een ware popsensatie. Dit mangameisje met opwaaiend rokje en blauwe paardenstaarten werd in 2007 ontwikkeld door Crypton Future Media. Mangakunstenaar Kei Garō ontwierp haar uiterlijk, maar de duizenden fans bepaalden haar karakter en laadden het personage. Er zijn al meer dan 100.000 liedjes voor Hatsune geschreven en tijdens haar megashows danst ze de dansjes die door haar fans bedacht zijn. Het meisje is eigendom van de mensen die invulling geven aan haar personage, hierdoor is de virtuele ster voortdurend in ontwikkeling.

Hatsune, die op het podium geprojecteerd wordt, ziet er naast de levende bandleden opvallend klein uit. Toch zijn de fans niet teleurgesteld, het hologram is immers niet minder echt dan een YouTube-filmpje van de ster. Hatsune Miku bestaat alleen in gedachten, voor elke fan is zij iemand anders. Een virtueel idool dat, om die reden, niet teleur kán stellen.

Een vriend die niet bestaat

Of mijn vrienden onder de stolp echt zijn heeft volgens mij niet zoveel te maken met of zij daadwerkelijk bestaan. In de documentaire Catfish (2010) heeft de jonge fotograaf Nev Schulman intensief contact een ‘Facebook-familie’ zoals hij hen noemt. Hoewel ze elkaar nooit ontmoet hebben en maandenlang alleen via Facebook en telefoon communiceren, wordt hij verliefd op de aantrekkelijke oudste dochter, Megan. Wanneer hij haar gaat opzoeken blijkt dat die Megan niet bestaat. Haar moeder, een ongelukkige huisvrouw, beheerde de geïdealiseerde versies van haar familieleden en hun vrienden op Facebook. Nev had dus al die tijd met maar één persoon contact.

Door de opkomst van virtuele personages, vraag me ik af of al mijn Facebook-vrienden wel echt bestaan. Hoe meer interactie er is, hoe echter de vriendschap voelt, ook al weet je nooit zeker welke gebrekkige, lichamelijke versie er achter die mooie profielfoto schuilt. In dat opzicht lijken mijn 'echte' vrienden en mijn fictieve vrienden op elkaar. Online spelen we allemaal een rol, we nemen een pose aan om voor onze vrienden zo aantrekkelijk mogelijk te zijn. Mijn leven is niet gescript, maar wat ik ervan deel is wel bedacht.

Illustratie: Gemma Pauwels

De man uit Gambia die ik niet kende, heb ik na een week weer ontvriend. Ik vond de artikelen die hij deelde niet interessant, zijn updates niet grappig. Een saaie vriend is als een slecht boek. Waargebeurd of niet; als het niet goed geschreven is, wil niemand het lezen. We zijn vrienden op Facebook om elkaar te vermaken. We ontmoeten elkaar in een virtuele omgeving die is vormgegeven als een lachspiegel. Daar is geen ruimte om verdriet te delen, er wordt alleen maar leuk gevonden. Vorige week hebben mijn ouders onze oude hond laten inslapen. Hoe lullig dat ook klinkt, nu ik dit opschrijf moet ik er weer van huilen, alsof het mijn oma was. Toch durf ik dat niet te delen, omdat ik bang ben dat het pathetisch overkomt. Dus blijf ik lachen op Facebook, en zo zien mijn vrienden me, alsof er niets veranderd is. Alsof in mijn leven altijd de zon schijnt.

__

Dit artikel verscheen in het tijdschrift De Vriend dat is uitgegeven ter gelegenheid van de My Friend. My Enemy. My Society. manifestatie van Castrum Peregrini. Tijdens deze manifestatie organiseert hard//hoofd een wedstrijd waarbij zes deelnemers ieder een virtuele vriend maken.

Mail

Maartje Smits Maartje Smits is schrijvend detective en imker. In 2015 verscheen haar dichtbundel Als je een meisje bent bij uitgeverij De Harmonie.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 14 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars! 1

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars!

Als dank voor hun steun, ontvangen onze ruim 1.700 kunstverzamelaars in januari een prachtig werk van beeldend kunstenaar Dakota Magdalena Mokhammad. Om welk werk het precies gaat blijft een verrassing, maar in gesprek met onze chef Kunst Jorne Vriens licht Dakota een tipje van de sluier op. Lees meer

Auto Draft 1

Hoe jij politiek je zin weer krijgt: valse dilemma’s, overdrijven en nog drie tactieken die ik leerde van mijn vader

Marthe van Bronkhorst leerde van haar vader dat goed vals niet lelijk is. In deze column legt ze je drie technieken uit om je (politieke) zin te krijgen. "Links, doe nou eens wat mijn vader deed: nooit genoegen nemen met minder." Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer