Asset 14

De identiteitscrisis van Superman

In zijn nieuwste film strijdt Superman niet tegen het kwaad maar is de man van staal in gevecht met zichzelf. Wat zegt dat over onze samenleving?

De nieuwe Supermanfilm draait in de bioscopen. Misschien wist je dat niet, want de film heeft de misleidende titel ‘The Man of Steel’. Dat is geen kekke bijnaam, nee, we komen erachter dat Superman daadwerkelijk van staal is. Vandaar dat zijn kapsel er nog zo strak uitziet na een stoeipartij. Hoe dan ook, in plaats van verder uit te wijden over de scheikundige samenstelling van Superman, zal ik de lezer verrijken met een cultuurfilosofische analyse van de film. Spoiler alert: de nieuwe Supermanfilm toont het morele failliet van onze geïndividualiseerde samenleving. Dat is niet zozeer een spoiler als je de film nog wilt zien, maar wel als je dit stuk nog wilt lezen. Excuses daarvoor.

Van oorsprong gaan de Supermanfilms over de strijd tussen goed en kwaad. Dit onderscheid wordt nogal eendimensionaal afgetekend: Superman is goed, en de slechterik is slecht. Uit de films spreekt een conceptie van rechtvaardigheid die meer bij de rechterflank van het politieke spectrum past dan bij de linker. Zo is het eerder regel dan uitzondering dat de slechterik de doodstraf krijgt. Dat is een pittige straf, zeker als je bedenkt dat de verdachte zich niet eens voor een rechter heeft kunnen verdedigen. Fred Teeven zou de praktijken van Superman waarschijnlijk toejuichen, maar voor een democratische rechtsstaat is het funest als personen voor eigen rechter gaan spelen, of ze nu van staal zijn of niet. Aan de andere kant, hoe zouden we buitenaardse criminelen moeten berechten? In die zin kan de film worden gezien als een kritiek op het pijnlijke feit dat er nog altijd geen intergalactisch tribunaal bestaat.

Foto: Alan Light (Flickr)

Hoe eendimensionaal de visie op moraliteit bij Superman van oorsprong ook is, de strijd tussen goed en kwaad heeft desalniettemin altijd centraal gestaan. Wie Superman precies was boeide ons niet zoveel. (Met ‘ons’ bedoel ik de mensen die de films en de tv-serie keken; niet die paar comic nerds die wisten dat Superman naast een kwetsbaarheid voor Kryptonite ook een vervelende notenallergie heeft.) Nee, we stelden geen lastige vragen over zijn persoonlijkheid; we vonden het gewoon tof dat iemand voor ons afrekende met het kwaad.

Opvallend genoeg verdwijnt de morele kwestie in de laatste film naar de achtergrond. The Man of Steel gaat over identiteit. Superman ontdekt dat hij is geboren op een andere planeet, Krypton. De mensen die hem op aarde hebben opgevoed zijn in werkelijkheid zijn adoptieouders. Generaal Zod – niet lachen, waar hij vandaan komt is dat een heel normale naam – komt met een vriendengroepje naar de aarde om het volk van Krypton daar te vestigen. Ten koste van de aardbewoners. Superman staat voor een keuze: is hij loyaal aan het volk van Krypton, met wie hij zijn genetische afkomst deelt? Of kiest hij voor de aarde, de wereld waarin hij is opgevoed en opgegroeid? In deze film levert Superman dus niet zozeer een morele strijd maar belandt hij in een identiteitscrisis.

Foto: Cenz (Flickr)

De nadruk op identiteit was overigens ook al te zien in de film Batman Begins (2005). Daar komt de kijker erachter dat Batmans sterke rechtvaardigheidsgevoel het gevolg is van zijn jeugd: als kind is hij getuige van een incident waarbij een straatrover zijn ouders vermoordt. Er is blijkbaar een jeugdtrauma voor nodig om te verklaren dat iemand zich inzet voor het goede.

De films en tv-serie van Superman (en Batman) maken deel uit van de populaire cultuur, en als zodanig weerspiegelen ze onze tijdgeest. In onze geïndividualiseerde samenleving verliest de strijd tussen goed en kwaad meer en meer aan zeggingskracht. Filosofen als Michael Sandel en Charles Taylor maken zich zorgen over het feit dat morele vraagstukken steeds verder uit het publieke domein verdwijnen. Onze kijk op moraliteit is in toenemende mate subjectivistisch geworden: we geloven niet dat je objectief kunt zeggen of iets goed of slecht is. Dat moet iedereen maar voor zichzelf bepalen. Degenen die dat niet snappen noemen we moralistisch. Op die manier hebben morele idealen plaatsgemaakt voor een ideaal van authenticiteit: het goede is vooral trouw blijven aan jezelf. De voornaamste vraag is dus niet langer “wat is goed?” maar “wie ben ik?” The Man of Steel is de perfecte illustratie van die verschuiving, en daarmee ook een perfecte illustratie van het morele failliet van de moderne samenleving.

Foto: Corazón Girl (Flickr)

Dit alles neemt niet weg dat de film een interessante inkijk geeft in het leven van iemand die van staal is. Zo zoent Superman in de laatste scene met Lois Lane. De suggestie wordt gewekt dat ze daarna – misschien al tijdens de aftiteling – de liefde gaan bedrijven. De kijker blijft achter met de vraag: hoe krijgt een man van staal een erectie? Ongetwijfeld verloopt dit via een ander proces dan bij de menselijke zwellichamen. Een ander punt is dat vrouwen de eigenaardige gewoonte hebben om nat te worden. Loopt de man van staal hier niet een gigantisch risico? Nergens in de film wordt immers duidelijk of hij wel of niet is gemaakt van roestvrij staal. De manier waarop de regisseur erin slaagt de spanning tot het einde toe door te trekken, is niets minder dan bewonderenswaardig.

--
Dit is een gastbijdrage van cabaretier Tim Fransen.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Zo rood als een kreeft

Zo rood als een kreeft

Wanneer twee Spaanse vrienden Ferenz Jacobs uitnodigen voor een protestmars tegen toerisme in Barcelona, voelt hij zich voor het eerst weer een 'outsider'. In dit essay richt hij zich op de gevolgen van massatoerisme op de permanente bewoners. Is er een ander soort toerisme mogelijk, buiten de logica van onderdanigheid, kolonialisme en uitbuiting om? Lees meer

Ik was elf

Ik was elf

In dit verhaal onderzoekt Jochum Veenstra waar de grens tussen fictie en werkelijkheid ligt voor kinderen. En tot welk punt kan je als ouder je zoon beschermen? Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem 1

Kun je liefde delen?

Marthe van Bronkhorst onderzoekt polyamorie: 'Als ik mijn hart versplinterd heb, kan ik het dan minder hard breken?' Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

[deadline verstreken] Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

[deadline verstreken] Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer