Asset 14

'Wij hebben een bloedhekel aan concessies doen'

'Wij hebben een bloedhekel aan concessies doen' 3

Zijn filosofen kunstenaars of zijn kunstenaars filosofen? Of geen van beide? Hoort filosofie thuis in een boek of kunnen filosofen hun ideeën ook schreeuwen, op straat of in het theater? Kun je als filosoof eigenlijk een bijdrage leveren aan de maatschappij? En zo ja, bereik je de maatschappij dan met het geschreven woord of kun je beter iets bouwen? Of schilderen? Of zingen? In deze serie duikt Jente Hoogeveen, beeldmaker en derdejaars student filosofie, in het gebied tussen de kunsten en filosofie en onderzoekt zij alternatieve vertelvormen waarmee filosofen hun verhaal vertellen.

Deel II: Op bezoek bij Erik en Ronald Rietveld van RAAAF, Rietveld Architecture-Art-Affordances

De studio van de broers Rietveld bevindt zich aan de Westerdok in Amsterdam. Het schemert, en de wind raast langs de nieuwbouwblokken de jassen van voetgangers en fietsers binnen. De mensen zijn op weg naar het station, naar huis; maar de werkdag van Ronald Rietveld, architect, en Erik Rietveld, filosoof, is nog niet voorbij. Als ik binnen word gelaten door David, lid van het kernteam van RAAAF, staan de twee aan een hoge tafel te vergaderen. ‘Sorry, lange dag... kijk maar vast wat rond... wil je thee?’

Ik kijk om me heen: een betonnen vloer, witte muren beplakt met grafische tekeningen, en een groot bureau bezaaid met papier en kartonnen maquettes. ‘Als je niet van beton houdt, dan zul je hier een problematische periode beleven,’ lacht Ronald. Hij wenkt mij dat ik bij hen moet komen – staan weliswaar, want zitten doen deze twee mannen niet. Medisch onderzoek, zo verklaren ze, heeft namelijk aangetoond dat te veel zitten ongezond is, ook al is de hele maatschappij daar op ingericht. Vandaar hun project The End of Sitting, ‘een fysiek denkbeeld voor de toekomstige werkplek, waarin de stoel en tafel niet langer het uitgangspunt zijn’. Ik bekijk de foto’s: een glooiende ruimte van betonnen geometrische vlakken waar je tegen aan kunt leunen, hangen, liggen, maar – inderdaad – niet op kunt zitten.

Het klinkt misschien koel, al dat beton en zo'n oncomfortabele grijze studio, maar voor Ronald en Erik is gevoel heel belangrijk. Hun liefde voor beton staat dat niet in de weg.
Ronald: ‘Beton is ook niet per se vervelend voor het lichaam. Dat spartaanse, dat harde van The End of Sitting voelt wel goed. Net zoals een stoel ook hard kan zijn, maar precies goed kan zitten.’

Ronald praat opgewonden en is beweeglijker dan zijn broer, die rustig zijn woorden overdenkt. Wellicht dat dit verschil in voorkomen hun beroepskeuze reflecteert: een architect/kunstenaar en een denker. Als studio opereren de twee op het snijvlak van architectuur, kunst en filosofie. De projecten die zij maken hebben als doel om het denken bij de gebruikers aan te zwengelen. Overigens was hun samenwerking niet vanzelfsprekend toen zij beiden nog studeerden; die is langzaam zo gegroeid.
Erik: ‘We deelden een huis. Daardoor zag ik waar Ronald mee bezig was. Tijdens zijn afstudeerproject voor de Academie van Bouwkunst hielp ik hem door teksten voor dat project te schrijven en de verschillende lagen van het plan naar voren te brengen. Dat was het begin.'

Is jullie samenwerking dan ontstaan simpelweg door elkaar te helpen, zoals broers dat doen?
Erik: ‘Het is meer dan dat. Ik was al erg geïnteresseerd in het beeldende aspect, maar een belangrijke overeenkomst tussen mijn soort filosofie en de manier waarop Ronald werkt, is om de menselijke ervaring als startpunt te nemen. Ik werk ook als filosoof aan de Universiteit van Amsterdam en houd mij daar onder andere bezig met fenomenologie: hoe ervaren mensen de wereld? Dat vind ik fascinerend. Architecten kunnen nieuwe werelden bouwen. Daar zit de overlap.’

Vorige maand interviewde ik Nikki Brörmann, designethicus, voor deze serie. Zij vertelde mij dat haar samenwerking tussen filosofie en design was ontstaan vanuit het filosofisch gebrek om naar buiten toe te communiceren en zo een maatschappelijke bijdrage te leveren. Had jij, Erik, ook het idee dat je een extra middel nodig had om te communiceren?
Erik: ‘Nee, ik kan mijn projecten zonder de beeldende kant ook helder vertellen, maar ik denk wel dat beeld een andere laag toevoegt. Door beeldend te communiceren kun je een project ervaarbaar en tastbaar maken. Bijvoorbeeld door het mogelijk te maken voor mensen om letterlijk ergens in te staan.’

Bereik je zo ook een groter publiek?
Erik: ‘Jazeker. Sommige van onze projecten zijn niet alleen door Nederlandse, maar ook door internationale media opgepikt: The New York Times, CNN, CBS News... Dat krijg je niet voor elkaar met een filosofisch artikel.’

Ronald: ‘Een groot publiek bereiken is mooi, en vaak zijn onze projecten wel een confrontatie met een maatschappelijke opgave, maar ons primaire doel is niet om een maatschappelijke bijdrage te leveren. We zijn een studio die bestaat omdat we gedeelde fascinaties hebben.

Wat is die fascinatie precies?
Ronald: ‘We starten vaak vanuit een plek, een locatie. Ik heb landschapsarchitectuur gestudeerd, maar ook onze studio als geheel is daar sterk in: locatiespecifiek werk maken. We ontwerpen vanuit de context en dat ontwerpproces gaat op de een of andere manier heel natuurlijk. De inmenging van filosofie daarbij is voor ons iets vanzelfsprekends en dat komt door die gedeelde fascinatie voor omgeving, materiaal en context.’

Als het zo natuurlijk gaat, hebben jullie dan ook geen vaste rollen?
Ronald: ‘Iedereen die hier werkt is vrij om te zegen wat hij of zij wil, maar iedereen heeft natuurlijk wel een verschillende achtergrond. Erik brengt iets anders in dan ik. We gaan uit van verschillende soorten kwaliteiten. We hebben trouwens heel veel filosofen hier op de studio gehad. Hier vind je de hoogste filosoofdichtheid van ontwerpend Nederland.’

Is dat zo?
Ronald: ‘Dat weet ik wel zeker. En ze landen ook allemaal goed. Ik denk dat ze hun plek makkelijk vinden omdat we hier veel met tekst hebben, maar ook hun inhoudelijke inbreng gaat heel natuurlijk.’

Erik: ‘Om op het project of het proces te kunnen reageren hoef je helemaal geen architectuur gestudeerd te hebben.’

Ronald: ‘Je moet een bepaald gevoel hebben. Waar dat precies in zit is lastig te zeggen. Je moet in ieder geval affiniteit met bouwkunst hebben. Een gevoel met die fascinatie voor plekken.’

Is dat gevoel niet ook belangrijk omdat jullie projecten veel verder gaan dan architectuur? Het is eerder kunst. Ik heb andere interviews gelezen waarin jullie vertelden dat realisatie niet het hoogste doel is. Dat zegt wel iets over wat je wil met architectuur: het is niet gewoon bouwen of iets functioneel maken.
Ronald: ‘Belangrijk bij onze projecten is wat het zegt en wat het in gang zet, meer nog dan of het daadwerkelijk gebouwd gaat worden. Daar zit wel een “maar” bij: er moeten wel degelijk dingen gemaakt en gebouwd worden. Alleen niet ten koste van alles. Wij hebben een bloedhekel aan concessies doen, die proberen we zoveel mogelijk te vermijden. Dat maakt de positie van onze studio uniek in het veld van de architectuur. Als je de architectuurgeschiedenis er op nakijkt, was het vakgebied altijd nauw verweven met de kunsten. De laatste honderd jaar, maar met name na de Tweede Wereldoorlog zijn die twee gebieden uit elkaar gedreven, omdat architecten steeds meer productie moesten gaan draaien. Wij halen onze inspiraratie uit architectuurhistorie: we zijn geintresseerd in bouwkunst.'

Zouden jullie nog iets meer kunnen vertellen over de rol van de filosoof in jullie organisatie? Ik neem aan dat ze meer doen dan alleen maar goede teksten schrijven bij de projecten. Als je het hebt over disciplinaire skills, waar zijn filosofen heel goed in?
Erik: ‘Ik denk het onder woorden brengen van de verschillende lagen in een project. De projecten die wij doen zijn over het algemeen erg complex en er wordt met heel veel aspecten van de context rekening gehouden. Niet dat alleen filosofen dingen goed onder woorden kunnen brengen, maar het is iets wat ze goed kunnen en waar ze in getraind zijn.'

Architect en natuurkundige David, die als enige wel zit, kijkt op van zijn laptop: ‘Iedereen werpt een heel andere blik op de projecten. Waar de ontwerper zich over een maquette buigt en er stukken uit begint te snijden, doet een filosoof dat in woorden. Janno, een filosoof waar we vaak mee samenwerken, is echt een woordkunstenaar en helpt op die manier projecten verder.’

Ronald: ‘Woordkunst, dat is een goeie ja. Erik kan ook heel goed over de projecten vertellen.’

Erik: 'Dat is ook omdat ik RAAAF zie als onderdeel van mijn eigen filosofische projecten. Ik kan dan bepaalde aspecten belichten die voor mijn onderzoek naar affordances (handelingsmogelijkheden die door de omgeving worden aangeboden, red.) cruciaal zijn, en dat verhelderen met de projecten die wij doen.’

Binnen de universiteit wordt er juist een strikte scheidslijn gehanteerd tussen filosofie en alles dat niet uitsluitend academische filosofie is. Hoe reageert de academische wereld op jouw filosofische projecten?
Erik: ‘Binnen filosofie is de traditie heel sterk. Het is een conservatief vakgebied. Op zich snap ik wel dat men verwacht dat je je verhoudt tot de traditie, maar dat wil niet zeggen dat je nooit iets nieuws kunt gaan doen. Ik vind het juist heel cool, precies waar jouw onderzoek ook over gaat, dat de filosofie eigenlijk altijd, al duizenden jaren, alleen maar boeken met tekst is en dat wij hier beeldend werk maken dat rechtstreeks een link heeft met filosofische projecten. Die beeldende component is een van de dingen die mijn filosofisch werk bijzonder maakt.’

Is de tijd daar rijp voor?
Erik: ‘De vraag hoe filosofie mee wil gaan in een tijd waarin beeld veel en veel belangrijker wordt, kom ik zelden tegen. Maar het is wel iets waar de discipline over na zou moeten denken: kan filosofie in onze huidige samenleving een bijdrage leveren door zich te vernieuwen, bijvoorbeeld door beeldgerichter te werk te gaan?’

Op dit moment werken de broers aan zo'n beeldende bijdrage voor hun eigen stad Amsterdam: Trusted Strangers. Voor de dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente onderzoeken ze hoe architectuur het sociale weefsel van de stad kan beïnvloeden. In het IJ gaan zij een drijvend park bouwen, waarin subculturen uit de stad tijdelijk 'hun wereld' vorm mogen geven en via bruggen en bovenlangse paden vertrouwd kunnen raken met de wereld van anderen. Een staaltje RAAAF pur sang: vooruitstrevende bouwkunst waarin de ervaring centraal staat.

Voor meer projecten van RAAAF zie: www.raaaf.nl

Mail

Jente Hoogeveen is beeldmaker en filosoof. Ze schrijft, tekent en bouwt installaties.

Jente Hoogeveen is student Liberal Arts & Sciences, de rest van de tijd maakt ze beeldend werk en schrijft korte verhalen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Wat als

‘Even eufy checken.’ In ‘Wat als’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

Marthe van Bronkhorst vraagt zich op 4 mei bij de herdenking af of we wel weten wat oorlog is en waar het begint. Lees meer

Bleekzucht en bloedarmoede

Bleekzucht en bloedarmoede

Menstruatie is stil en onzichtbaar. We kijken weg en gaan door. Maar wat als dat niet langer kan? Wat als het bloed de samenleving binnenstroomt en ons verdrinkt? Esther De Soomer onderzoekt hoe de maatschappij dan reageert. Lees meer

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

HALFNAAKT en Hard//hoofd zoeken acht beeldmakers (fotografie, illustratie, keramiek, textiel, etc.) die samen willen werken aan een publicatie over seksueel consent. Meedoen? Reageer vóór 20 mei. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

In ‘Een anatomie van opa’s dochter’ reconstrueert Bareez Majid de verschillende deeltjes die samen een moeder maken. Een moeder die door een ziekte in de war is, en veel dingen vergeet – soms zelfs haar eigen kinderen. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 9

Dat het was

Hoe ga je om met herinneringen die te pijnlijk zijn om onder ogen te komen? Olivier Herter maakt het publiek getuige van een versnipperd landschap van herinneringen. Vloeiend, stemmig en ogenschijnlijk zonder plot wordt geprobeerd woorden te vinden, waar geen woorden voor te vinden zijn. Dit verhaal werd eerder op toneel gebracht door t Barre Land. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

‘Ik wil geen literatuur van je maken.’ Hoe berg je je moeder in je schrijven, zonder haar essentie te bevriezen? Bareez Majid dicht in woord en beeld over ‘soon-to-be-dead-mothers’ en onderzoekt hoe hun lichamen functioneren als vergankelijk archief. Lees meer

Nog een keer: baas in eigen buik! 1

Nog een keer: baas in eigen buik!

Je zou zeggen dat het abortusrecht in Nederland vanzelfsprekend is, maar is dat eigenlijk wel zo? Een abortus is wettelijk gezien namelijk nog steeds strafbaar. Jihane Chaara neemt je mee in de politieke geschiedenis van het verworven abortusrecht in Nederland, die gepaard gaat met weerstand tegen dit recht op zelfbeschikking, maar ook met veel feministisch verzet en solidariteit. Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

'Ik verlang zo erg naar een inspirerend figuur die logica ontdekt in de willekeur van wat ons allemaal overkomt. Die tegen me zegt: "Marthe, zó is het, en de rest is bullshit".' Lees meer

Auto Draft 7

Moederland

Zelfs in de Italiaanse zon lukt het niet altijd om donkere gedachten op afstand te houden. Roos Sinnige laat ons meedrijven op de ongrijpbare stroom die dan ontstaat. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent! 1

Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent!

Ben je vrij in je verlangen? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken? Reageer vóór 2 juni op de brieven van Yousra Benfquih en Alara Adilow. Lees meer

zonderverdergroet

zonder verdere groet

Rijk Kistemaker doet niet aan groeten. Rijk schrijft gedichten terwijl hij bezig is met andere dingen, zoals het opladen van een gehuurde Kia en huilen. Laat je meevoeren op zijn poëtische gedachtestroom. Lees meer

een interview met Abel Kamps

Interview met Abel Kamps: 'Ik hou ervan als mijn werk meer een ervaring wordt en minder een object.'

Aucke Paulusma gaat in gesprek met kunstenaar Abel Kamps: Hoe verweef je absurditeit of humor in je kunst, en welke rol spelen deze elementen in het creëren van de impact die je werk op de toeschouwer heeft? Lees meer

Jonathan de slakkenman

Jonathan de slakkenman

'Hij zag simpelweg hoe de slak zich terugtrok in zijn huisje wanneer het zich onveilig achtte. Vanwege hun gedeelde lot, voelde Jonathan zich geroepen om de naaktslak ook een toevluchtsoord te bieden.' In dit korte verhaal van Ivana Kalaš neemt Jonathans slakkenfascinatie langzaam zijn leven over. Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer