Creative cities, creative industries en creative companies, de betekenis van ‘creativiteit’ lijkt aan verandering onderhevig. " /> Creative cities, creative industries en creative companies, de betekenis van ‘creativiteit’ lijkt aan verandering onderhevig. " />
Asset 14

Waarom creativiteit een vies woord is

Creative cities, creative industries en creative companies, de betekenis van ‘creativiteit’ lijkt aan verandering onderhevig. Hoe de kunstwereld een model werd voor ideale productie-eenheid en kapitalistische uitbuiting en hoe creativiteit, in termen van de esthetiek, in termen van de schepping, de oorspronkelijkheid en de genie, beroofd werd van haar betekenis.

The Creative Company. De naam van het bedrijf gaat tegen ieder gevoel van logica in, omdat zij lijkt te berusten op een denkfout of verkeerde redenering. Het is alsof je zojuist je rechterschoen om je linkervoet hebt gedaan. Desondanks is ‘The Creative Company’ niet eens bedoeld als schijnbare tegenstelling. Ook maken sommige mensen helemaal geen grapje als ze kunstenaars ‘cultureel entrepreneurs’ noemen of artistieke stromingen tot ‘trends’ degraderen, noch lijken ze iemand met dit soort opmerkingen te willen beledigen. In ieder geval niet opzettelijk. Misschien is men gewoon wat in de war – er bestaat immers ook een film- en muziekindustrie – want een kunstenaar een ondernemer noemen, en een bedrijf creatief, dat is toch de wereld op zijn kop? Of is er daadwerkelijk sprake van een serieuze omwenteling, waarin niet alleen de kunstwereld, maar ook de maatschappelijke houding jegens de kunstwereld is veranderd? En in dat geval: hoe verhouden kunstenaars, theoretici en kunstbemiddelaars zich tot dit vraagstuk, dat toch eerder economisch, politiek en sociaal van aard lijkt te zijn? Omdat deze vraag op begrippenkaders stuit, die te omvangrijk zijn om nauwkeurig en volledig in dit stuk te bespreken, zal ik me voor de analyse van dit probleem beperken tot het begrip, woord of idee ‘creativiteit’ en de stelling: creativiteit stinkt.

Allereerst, wat is creativiteit? Het is onmogelijk om een simpele definitie te geven. Het woord en haar verwanten (creëren, creatie, creatief) worden op zeer uiteenlopende wijzen gebruikt. In dit onduidelijke zooitje verwarrende claims en discussies kunnen wel een aantal distincties gevonden worden. De eerste notie van creativiteit is het meest zonneklaar en verwijst naar iets creëren ofwel scheppen. Dit idee van iets creëren gaat verder dan de kunsten, want ook binnen de politiek kun je van alles scheppen, bijvoorbeeld een partij of een heel Rijk. Toch beschouwt men Alexander de Grote doorgaans niet meteen als creatieveling. Het idee van iets creëren wordt voornamelijk met kunst geassocieerd. De tweede betekenis van creativiteit heeft net als de eerste ook te maken met creëren, maar dat iets moet dan wel nieuw zijn. De schepping is dus gebaseerd op een vernieuwend idee. Dit zijn niet zomaar nieuwe ideeën, want een beetje psychiatrische patiënt is ook in staat allerlei nieuwe connecties te leggen, wat hem nog niet tot een creatief persoon maakt. Het onconventionele denken geschiedt binnen de grenzen van bekende begrippenkaders of tradities. Ten derde kan creativiteit begrepen worden als een kwaliteit, zonder dat er iets geproduceerd hoeft te worden. Dit laatste begrip is verbonden aan ‘de genie’, zoals beschreven door Kant. Ook hier geldt dat je alleen een genie kan zijn binnen bepaalde tradities. Kant voegt hier overigens aan toe, dat niet iedere kunstenaar een genie is, want de genie is een zeldzaam fenomeen; ‘een lieveling van de natuur, die gezegend is met een uitzonderlijk talent’.

Met de genie van Kant stuit je toch onvermijdelijk op woorden als kunst en kunstenaar. Omdat de meeste geesteswetenschappers geneigd zijn om kunst te begrijpen volgens de interne kwaliteit van het kunstwerk zelf -- denkend dat kunstwerken autonome artefacten zijn, los van zoiets oninteressants als bijvoorbeeld geld of economie -- blijven een aantal vragen onbeantwoord; bijvoorbeeld hoe creativiteit de afgelopen jaren door de opkomst van de creatieve industrie aan betekenis heeft ingeboet. In het zojuist verschenen boek The Murmuring of the Artistic Multitude geeft kunstsocioloog Pascal Gielen een verklaring.

Gielen stelt dat de betekenis van kunst en de kunstenaar inderdaad veranderd is. Niet alleen is het aantal mensen dat zich kunstenaar noemt aanzienlijk gestegen sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw, ook de maatschappelijk houding jegens de kunstwereld is veranderd. Kunst, of in ieder geval het ‘kunstzinnige’ (of creatieve), is de afgelopen twintig jaar verschoven van de marge naar het hart van de samenleving. Centrale waarden uit de kunstwereld, als creativiteit, innovatie, authenticiteit, zelfs idiosyncrasie worden vandaag de dag omarmd door bedrijven en overheden. Met andere woorden: de zogenaamde ‘arbeidsethiek’ van de kunstwereld met zijn jonge dynamiek, vloeiende werkuren, projectmatige aanpak, tijdelijke of gewoonweg geen contracten en zijn grenzeloze energieke vrijheid, is vandaag binnen de culturele industrie gekapitaliseerd en tot een standaardproductiemodel omgebouwd.

Hoe ziet een dergelijke kapitalisering en standaardisering van een waarde als creativiteit er dan uit en wat wordt er precies van een werknemer verwacht? Een blik op een willekeurig carrièreforum meldt dat creativiteit gelukkig meer omvat dan het schrijven van een inspirerende roman of het maken van schilderijen: ‘we hoeven niet allemaal Leonardo da Vinci’s en Michelangelo’s te worden; ook voor minder tot de verbeelding sprekende beroepen is deze competentie noodzakelijk […] Een speechschrijver die voor een minister een rede moet schrijven over een tergend saai onderwerp, formuleert de tekst op zo’n wijze dat het onderwerp toch aanspreekt.’ Creativiteit heeft dus minder met invallen van regelmatige genialiteit te maken, eerder met het vermogen tot een beetje oorspronkelijke oplossingen te komen voor problemen door middel van brainstormsessies waarin je lekker ‘vrij gaat associëren’. Nou, klinkt hartstikke leuk.

Creativiteit lijkt dus een paraplubegrip geworden, waaronder ook innovatieve zakenmannen en vrouwen, vrij associërende secretaresses en hippe accountants met gekke brilmonturen op skippyballen in plaats van bureaustoelen, zich mogen scharen. De kunstwereld dient dus als een ideale productie-eenheid voor economische uitbuiting. Dat is de ene kant van het verhaal. De andere, en wat mij betreft, de meest belangrijke kant heeft te maken met de kunstwereld zelf: hoe de eigen dynamiek en vrijheid te bewaren? Dit is de centrale vraag die Pascal Gielen uiteindelijk in The Murmuring of the Artistic Multitude tracht te beantwoorden. Deze man heeft het begrepen. Hij weet het onderbuikgevoel, ‘creativiteit stinkt’, te plaatsen binnen een verhaal van macht, onmacht, cynisme, utopie, nihilisme, engagement – iedereen die zich vandaag de dag kunstenaar durft te noemen of die het belang van de rol van de kunst in de samenleving wil begrijpen en verdedigen, verwijs ik dan ook graag door. Hoe de kunstwereld de laatste decennia is geëvolueerd, wordt nagegaan in gesprekken met onder andere beeldend kunstenaars Michelangelo Pistoletto en Thierry De Cordier, choreografen Anne Teresa De Keersmaeker, Sang Jijia en Pun Siu Fai, theaterdirecteur Pippo Delbono en popmuzikant Matthew Herbert.

Mail

Annabel

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

De betere wereld, Het Grote Geluk: Marthe van Bronkhorst vraagt zich af waar ze dat kan vinden, misschien gewoon op een borrel, in het samenkomen met vrienden? Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer