Asset 14

Zomergast Thomas Hertog is een kosmologische humanist

Thomas Hertog in Zomergasten 1

Zoals elk jaar bespreekt de redactie van Hard//hoofd de Zomergasten-afleveringen. In het gesprek tussen Theo Maassen en natuurkundige Thomas Hertog ziet Loïs Blank, zelf natuurkundige, dat vragen teruggebracht worden tot: ‘Maar wat hebben we eraan?’. Alleen door keer op keer naar dezelfde vraag terug te keren, worden er nieuwe perspectieven geboden.

‘Nooit meer natuurkunde!’, vertelt Theo Maassen over wat zijn vijftienjarige dochter hem blij vertelde enige weken geleden. Maassen voegt daar direct aan toe dat hij er veertig jaar geleden net zo over dacht. Maar nu is dat anders, nu lezen we in zijn statement voorafgaand aan de eerste aflevering van Zomergasten van dit jaar: ‘Ruimte, zwaartekracht, de oerknal, kwantummechanica, buitenaards leven, zwarte gaten. Ik wil het begrijpen. Ik wil het weten.’

Dat natuurkundige en Nobelprijswinnaar Richard Feynman (1918 - 1988) ooit zei: ‘If you think you understand quantum mechanics, you don’t understand quantum mechanics,’ maakt voor Maassen nu even niet uit. Hij zit niet tegenover Feynman. Hij zit tegenover Thomas Hertog, hoogleraar theoretische natuurkunde aan de KU Leuven en auteur van het boek On the Origin of Time, dat eerder dit jaar verscheen. Het boek bouwt een argument voor het toepassen van het darwiniaanse denken in bredere zin door te stellen dat evolutie ook plaatsvindt op het niveau van natuurwetten. Het verzoek om dat boek te schrijven kwam van de bekendste natuurkundige van de huidige tijd, Stephen Hawking (1942 - 2018), van wie Hertog promovendus was en met wie hij decennialang nauw samenwerkte. De grote vraag gedurende al die jaren: Wat is de link tussen de aard van de natuurwetten en het feit dat wij – intelligent leven op aarde – bestaan?

Geen kleine vragen en ook tijdens het interview komen weinig kleine vragen aan bod. Maassen begint dan ook met de vraag of Hertog verliefd is op de kosmos, als drijfveer om dit soort thema’s te willen doorgronden. Hertog vertelt dat het wel nodig is ‘een beetje verliefd te zijn op de kosmos’, maar grote vragen over de liefde volgen niet. Het interview duikt direct de kosmos in.

De vraag beantwoorden ‘waarom bestaan wij?’, werd lange tijd overgelaten aan de filosofie, maar nu ook aan natuurkunde.

De vraag beantwoorden ‘waarom bestaan wij?’, werd lange tijd overgelaten aan de filosofie, maar nu ook aan natuurkunde, vertelt Hertog. In het eerste fragment zien we Hawking die vraag stellen en het belang ervan uitleggen. Het behoud van de kinderlijke verwondering vormt de grondslag voor wat Hertog beschrijft als ‘Hawkings kosmologisch humanisme’: we moeten de vraag waarom we bestaan kunnen beantwoorden, en dat kan door middel van de waarneming dat uit de oerknal een heelal is voortgekomen dat levensvatbaar blijkt.

Maassen stelt vervolgens een vraag over de oerknal die veel kijkers zullen hebben, de positie die hij vaak aanneemt in het interview. ‘Maar wat hébben we daaraan?’ Hertogs antwoord blijft in eerste instantie enigszins hangen in het ‘stel dát de oerknal ook iets over ons vandaag de dag zegt’. Het interview gaat vaak in rondjes door steeds bij diezelfde vraagstelling terug te keren, maar telkens als ze opnieuw bij Hawkings en Hertogs vraag der vragen aanbelanden, krijgt de kijker wel degelijk een nieuw perspectief.

De crux van Hawkings theorie ligt in het opzoeken van de limieten van Einsteins theorie over ruimte en tijd, ofwel het idee dat we ‘dobberen op vibrerend ruimteweefsel’ zoals Hertog het pakkend maar correct verwoordt. Een talent dat voor meerdere oneliners zorgt tijdens het interview. Waar focuste Hawking dan op in zijn onderzoek? De oerknal en zwarte gaten; in beide scenario’s gaat ‘Einsteins theorie door the drain,’ vertelt Hertog, want ‘zonder ruimte en tijd, geen formule’.

Nadat in 1998 donkere energie werd ontdekt, kon er worden geconcludeerd dat het heelal steeds sneller uitdijt. Et voilà: Waar tijd begon bij de oerknal, houdt het net zo hard op bij zwarte gaten. Of in Hertogs woorden: ‘Uiteindelijk is de oerknal een zwart gat, maar dan een beetje binnenstebuiten gekeerd.’ Maar over donkere energie, wat 95 procent van de kosmos beslaat, is nog altijd lang niet alles bekend. Maassen merkt op dat Hertog aan de ene kant zoveel mogelijk wil weten, maar aan de andere kant ook gegrepen is door het mysterie, het niet weten. ‘Het is als een moeilijk te versieren maîtresse, toch?’

‘Het is als een moeilijk te versieren maîtresse, toch?’

Een vraag die zacht gezegd knullig overkomt. De link maken tussen het mysterieuze van de natuur en vrouwen, voelt als wat kijken naar de sterren is: terugkijken in de tijd. Daarnaast is het ook niet per se tactisch om een vakgebied dat nog altijd voornamelijk uit mannen bestaat, te beschrijven als vrouw. De knulligheid van de vraag wordt niet minder, zeker omdat het interview daarvoor nog ging over Jocelyn Bell, ontdekker van pulsars waarvoor in 1974 de Nobelprijs voor de natuurkunde werd uitgereikt. Maar niet aan haar. ‘Een redelijk schandaal,’ volgens Hertog.

Maassens tactiek om zichzelf geregeld te verplaatsen in de kijker, heeft sowieso voors en tegens. Hij komt soms ietwat onvoorbereid over, Hertog verbetert hem ferm met ‘astronomen’ als Maassen ‘astrologen’ zegt, en ook is Maassen meermaals in de war over welk fragment ze nu gaan kijken. En ook zijn statement dat hij ‘zin heeft in de bloemetjes en de bijtjes’ nadat Hertog het natuurkundig ingewikkeldste deel van het interview heeft behandeld, landt bijvoorbeeld totaal niet.

Behalve de vraag over het bestaan, is er een tweede thema waar Hertog meermaals op terugkomt. Hij omschrijft het door te zeggen dat ‘het wetenschappelijk proces een dialoog is tussen generaties’. Het vinden van aannames of stellingen die niet meer opgaan, gaat soms gepaard met een omwenteling in de wetenschap, die (soms drastisch) verandert hoe er naar de realiteit wordt gekeken. Waarom de natuurkundige en wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn (1922 – 1996) die deze visie op de ontwikkeling van wetenschap opschreef in zijn bekende boek, The Structure of Scientific Revolution, hier niet wordt genoemd, is mij een raadsel.

En er zijn meer dingen die een raadsel blijven, maar in het geval van natuurkunde is dat niet vreemd. Sterker nog, volgens Hertog is het ook niet erg. Als Maassen vraagt of hij er comfortabel mee is dat zowel God als een ander vaststaand fundament ontbreken in zijn leven, zegt Hertog coulant: ‘Ja, helemaal. Ik heb het gevoel dat evolutie het laatste woord heeft en niet de onveranderlijkheid.’

Het interview komt toch weer terug op de liefde.

En zo geeft de aflevering wel een leuk kijkje in de natuurkundekeuken: onderzoekers die reageren op de eerste foto van een zwart gat ooit gemaakt met de woorden ‘it’s just a waffle’, Hawking die al in 1996 stelde dat het vooral de vraag is of de mens de komende 100 of 200 jaar overleeft omdat dit een ‘periode is waarin onze technologische mogelijkheden vooruitlopen op hoe we omgaan met wat we kunnen’. Oppenheimer als klassiek voorbeeld van hoe het mis kan gaan. Maar komt het interview toch wel terug op de liefde, de liefde die menig natuurkundige voelt voor Interstellar, maar waar ook een randje tough love aan zit omdat de film ‘de meer speculatieve wetenschap ongelooflijk uitbuit,’ aldus Hertog.


Net als andere zomers bespreken we ook dit jaar de grootmoedige, strijdbare en soms stroeve gesprekken die in Zomergasten worden gevoerd. Lees hier alle besprekingen.

Mail

Loïs Blank Loïs Blank (zij/haar, 1998) is modefilosoof en mateloos geïnteresseerd in cultuur en esthetiek. Ze studeerde natuurkunde en filosofie in Amsterdam en mode in Italië. Ze werkt als journalist en eindredacteur en is adjunct-uitgever van Hard//hoofd.

Niek van Ooijen is stripmaker en illustrator. Zowel Nieks werk als zijn vrije tijd kenmerken zich door een voorliefde voor en interesse in de natuur en de mens in alle soorten en maten. Een goeie film en een speciaalbiertje op zijn tijd zijn ook niet mis.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer