Beeld: Merel Kamp

Met een sceptische houding zorg je voor nuance, maar je loopt ook het risico overal afzijdig van te blijven. Is scepsis eigenlijk wel zo goed?" />

Beeld: Merel Kamp

Met een sceptische houding zorg je voor nuance, maar je loopt ook het risico overal afzijdig van te blijven. Is scepsis eigenlijk wel zo goed?" />
Asset 14

Scepsis is laf

Het is goed om sceptisch te zijn. We zijn of worden allemaal opgeleid tot kritische vragenstellers die zich niet met een kluitje het riet in laten sturen. De wereld moet bevraagd worden, onze zekerheden gewantrouwd. Merel onderzoekt of deze houding, waardevol als ze lijkt, wel houdbaar is; worden we door altijd maar sceptisch te zijn niet allemaal angsthazen?

Een sceptische houding wordt over het algemeen gezien als waardevol. In mijn opvoeding, zowel van huis uit als later op het categoriale gymnasium waar ik een opleiding heb mogen genieten en tot een bepaalde hoogte ook in de academische omgeving waarin ik me nu bevind, is scepticisme een deugd. Een intellectuele verworvenheid, iets wat je verplicht bent aan je ‘stand’. Een gebrek aan scepticisme wordt al snel ervaren als een blijk van naïviteit. En naïviteit, hoewel bij uitzondering vermakelijk, behoort tot de zeven buiten-Bijbelse hoofdzonden. "Wie na zijn achttiende jaar naïef is", zei een collega van me eens, "is gewoon dom." Wij knikten instemmend, glimlachten en vervolgden onze lunch. Een gemakkelijke ezelsbrug om te onthouden wanneer we ons precies naïviteit kunnen veroorloven is de sterke overeenkomst van het woord ‘naïviteit’ met het woord ‘nativiteit’: bij de geboorte dus en enkele jaren daarna.

Scepsis zorgt voor veiligheid

Maar we hadden het over scepticisme met aan haar linkerzijde naïviteit en aan haar rechterzijde dogmatisme: een vast overtuigd zijn van bepaalde opvattingen, een onwrikbaar geloof in hun waarheid, die te vuur en te zwaard wordt verdedigd. Verbeten vasthouden aan bepaalde opvattingen is uiteraard niet iets wat alleen dogmatici en fundamentalisten met verve doen. Als kwetsbare, denkende en voelende wezens in een even kwetsbare en onzekere wereld koesteren we maar al te graag enige zekerheid. Want waar zekerheid is, is geen twijfel en waar geen twijfel is, is geen angst. Het paradoxale is echter dat ook zekerheden ons kwetsbaar maken, zij het op een andere manier: onze zekerheden kunnen ondergraven worden, onze waarheden weerlegd. Daar staan we dan, als uitgeklede soldaten op het slagveld. Niet langer beschermd en gekoesterd, weduwen en weduwnaren van onze waarheden.

Beeld: Merel Kamp

Het doel van het scepticisme, zoals ooit door Sextus Empiricus (160–210 A.D.) geformuleerd, is dan ook ‘ataraxia’, wat je kunt vertalen met 'onverstoorbaarheid’. Onverstoorbaarheid behoeft weinig uitleg: het is een uitweg uit de onrust van het zoeken naar de waarheid, van het wegen van argumenten en het verliezen van dierbare overtuigingen. Het is weinig verbazend dat het scepticisme populair was in roerige, onzekere tijden. De sceptici pleitten voor het uitstellen van ons oordeel, iets wat in hun ogen niet al te veel moeite zou moeten kosten, gezien de uiteindelijke gelijkwaardigheid van alle argumenten voor of tegen. Het uitstel van ons oordeel wordt verwoord als een stilstand van de rede. In deze stilstand vinden we als bij toeval de onverstoorbaarheid.

Maar je blijft wel afzijdig

Als hedendaagse deugd is een sceptische houding eerder bedoeld als waakzaamheid tegen te vroege instemming en te late bedenkingen en in die zin is ze een nobel streven, maar daarom niet minder verraderlijk. Het toevallige neveneffect - de onverstoorbaarheid - is iets wat vaak door ons hedendaagse sceptici vergeten wordt. Niet te snel oordelen is politiek correct (en niet zonder reden), maar het kan op verschillende manieren fout gaan: onze motieven kunnen verkeerd zijn en we kunnen zonder het te beogen terechtkomen in een klassieke onverstoorbaarheid. Oftewel: we kunnen ons oordeel uitstellen omdat we bang zijn te oordelen - bang zijn het bij het verkeerde eind te hebben of bang zijn voor de reactie van anderen op onze standpunten, en we kunnen onbedoeld in ons uitstellen blijven hangen en in een soort onverstoorde, zelfgenoegzame afzijdigheid belanden. Een gebrek aan betrokkenheid maakt het gemakkelijk om dingen langs ons heen te laten gaan en af te zien van inmenging. Het leven voltrekt zich buiten ons om, zo voelt het. Alles wordt bejegend met dezelfde koele blik en de buitenwereld kleurt een monotoon grijs.

Enthousiasme en bevlogenheid leven bij de gratie van een zeker gebrek aan kritisch scepticisme, een gebrek aan de afstandelijkheid die een sceptische houding van ons vraagt. Scepticisme ontaardt als het niet vergezeld gaat van scepticisme ten aanzien van de sceptische houding zelf. Dan worden we dodelijk saaie advocaten van allerlei duivels, maar zijn we bij geen van hen in dienst. We worden onverankerde, onverstoorbare, laffe ledigheid, die zich voordoet als intellectuele oplettendheid. Wanneer we alleen nog maar vlijmscherpe vragen stellen om zelf geen vragen te hoeven beantwoorden - een psychologische truc - dan is de sceptische houding simpelweg een dekmantel voor lafheid en angst. En dat zijn toch geen deugden. Is de meest geoefende en geroutineerde scepticus niet stomweg een angsthaas? Hierop mag de scepticus antwoorden.

Mail

Merel Kamp

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

De betere wereld, Het Grote Geluk: Marthe van Bronkhorst vraagt zich af waar ze dat kan vinden, misschien gewoon op een borrel, in het samenkomen met vrienden? Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer