In Re: kijkt Hard//hoofd van een afstandje naar actuele zaken. Daan Steinebach doet in Amsterdam twee kleine observaties over Berlijn.
Pas bezocht in filmhuis Kriterion: A German Youth van Jean-Gabriel Périot, over de Baader-Meinhof-groep die in de jaren zeventig terreuraanslagen pleegde in West-Duitsland. De zaal was afgeladen – de geschiedenis trekt en vooral de Duitse. Toen ik de bioscoop uit kwam stond daar een groepje studenten opgewonden te praten. Ze wilden naar Berlijn. ‘We kunnen vast het busje van mijn vader lenen, daar passen we allemaal in’, zei een meisje.
Daarna hoorde ik iets wat ik de laatste tijd vaker hoorde: ‘De Wibautstraat is zo gaaf, net een klein stukje Berlijn!’
Berlijn, Berlijn: het lijkt in Amsterdam de themamuziek van deze tijd te zijn. Een stad waar de geschiedenis zich voortdurend aan je opdringt, loodzwaar en vaak vermengd met de ondraaglijke lichtheid van de moderne stad. Daar is het allemaal gebeurd, die afgrijselijke sequentie van gebeurtenissen: een wereldoorlog, de val van een keizerrijk, hyperinflatie, de brand in de Reichstag, boekverbranding, nog een wereldoorlog, dit keer met totale verwoesting tot gevolg, wederopbouw op ideologische gronden, de bouw van de Muur, de val ervan, de hereniging en wat volgde – het heden.
Aan het begin van dat alles was Berlijn, een eeuw geleden, al een beetje een rovershol: na de Eerste Wereldoorlog was half Europa op de vlucht, met Berlijn als groot verzamelpunt. Vluchtelingen uit de gevallen rijken, heel veel berooide, verbitterde veteranen en regelrecht gespuis verzamelde zich daar, op zoek naar een beetje toekomst of toch in ieder geval iets te drinken en te neuken. Daarop volgden intellectuelen, schrijvers en kunstenaars, op hun beurt weer op zoek naar inspiratie in deze kolkende massa. Wie in het Berlijn van die jaren op z’n dertiende nog niet ontmaagd was (al dan niet voor geld), stond naar het schijnt als preuts te boek.
Was het zaad van wat komen ging toen al in de Berlijnse aarde gezaaid? Niemand weet het, net zomin als iemand weet wat er nog van over is. De geschiedenis is voorbij en tegelijkertijd is ze er voortdurend, als een eeuwige echo.
Op satellietfoto’s van nachtelijk Berlijn kun je aan de kleur van de verlichting de grens tussen Oost en West nog zien – neonwit in West, gloeilampgelig in Oost (waarschijnlijk nog van VEB NARVA, het Volkseigener Betrieb dat lampen maakte in de DDR). Aan de zuidkant, net iets links van het midden, is een zwarte vlek te zien: de oude, verlaten luchthaven Tempelhoff. Ooit vlogen Amerikaanse vliegtuigen daar af en aan met voedsel voor uitgehongerd en ommuurd West-Berlijn.
Nu is Tempelhoff gesloten en lijkt vooral dienst te doen als decor voor vakantiekiekjes. Berlijn is in, hip, happening. Ongetwijfeld heeft dat in de eerste plaats te maken met de feestjes, de biertjes en het feit dat iedereen er naartoe gaat. Maar het lijkt ook te maken te hebben met die loodzware geschiedenis – vandaar die selfies op Tempelhoff, de fascinatie met de RAF en de Wibautstraat.
Er stinkt alleen iets aan. De studenten die na A German Youth naar Berlijn wilden, voelden zich duidelijk aangetrokken door de film. Maar de RAF was actief in West-Duitsland – niet in Berlijn (dat was door de geallieerde bezetting zelfs een ander land. Flauw detail misschien, maar dit soort details bepaalden mensenlevens. Wie aan de verkeerde kant van de grens terechtkwam had niks aan het busje van papa.
En de Wibautstraat, hippe rafelrand van Amsterdam. Nou ja rafels: gewoon bestuurders en speculanten die rijk dachten te worden met al dat beton. Het zou het walhalla van de Nederlandse pers worden, de Volkskrant, het Parool en Trouw betrokken er kantoren, om ze vervolgens weer leeg achter te laten. Nooit gebombardeerd of kapotgeschoten. Dom, enigszins schandalig en lelijk detonerend met de rest van Amsterdam, maar niet ‘net als Berlijn’.
Voor wie het beleefd heeft was de recente geschiedenis van Duitsland geen goed verhaal maar een nachtmerrie, traumatisch en loodzwaar. Ga naar Berlijn, maar laat de geschiedenis aan de Duitsers. Want koketteren met andermans trauma, dat is niet bepaald chic.
Foto via Flickr
