Asset 14

Pieter Waterdrinker in Zomergasten

Pieter Waterdrinker in Zomergasten

Pieter Waterdrinkers Zomergasten-avond was een grootse vertelling waarin literatuur en werkelijkheid zich vermengden. Marte Hoogenboom haalt er een krachtige boodschap uit: verdiep je te allen tijde in andermans verhalen.

Kinderliteratuur, die was aan hem voorbijgegaan, zo leerden we zondagavond over Pieter Waterdrinker. Geen Dick Laan in zijn jeugd. Toergenjevs Eerste liefde was het eerste boek dat hij vrijwillig, buiten schooltijd om, las. Hij was toen veertien. Het boek bleek een poort naar een andere werkelijkheid, veel groter en aantrekkelijker dan het Zandvoortse hotel waarin Waterdrinker opgroeide.

Dat gegeven valt lastig te rijmen met de verteller die zondag aan het woord is: wie na drie uur nog dacht dat er schrijvers in de wereld zijn die Waterdrinker niet uit zijn blote hoofd kan citeren, lette niet op. In Waterdrinkers wereld is alles ofwel literatuur, ofwel aan de hand van literatuur te duiden. Het negentiende-eeuwse Rusland noemt hij dickensiaans, het ondernemerschap van Geert van Oorschot elschottiaans, en de ene na de andere literaire quote – Nederlands, Duits, Russisch… – borrelt bij hem op. Hoe kan deze man niet al lezende geboren zijn?

Hij zoekt altijd naar ontroering, naar verhalen.

Waterdrinker spreekt over Rusland en Europa met de blik van de doorgewinterde romancier: hij heeft oog voor de verhalen van de kleine mens, neigt in zijn uitweidingen steeds naar het perspectief van de ondernemers, de zwoegers, de krijgsgevangenen – drommels die in ‘de tombola van de geschiedenis’ terechtkwamen. Hij zoekt altijd naar ontroering, geeft hij toe, naar verhalen, wetende dat hij ooit moet schrijven over wat hij op dat moment meemaakt. Bij het zakendoen zat dat hem vroeger in de weg – geld kon hem gewoonweg niet genoeg interesseren –, maar daar lijkt hij tegenwoordig allesbehalve rouwig om.

Zeker de eerste helft van het gesprek weet Waterdrinker zondag moeiteloos te dragen. Zijn interviewer en publiek liften mee op de golf van (literaire) associaties waarop hij vaart. Hij geeft zelf de richting aan die het interview op moet gaan en introduceert meer dan de helft van zijn gekozen fragmenten zelf, als vanzelfsprekende climaxen van schijnbaar geïmproviseerde uitweidingen. Voor Abbring zal het hebben gevoeld als een zegen: hier zit een gast die zichzelf de diepte in jaagt. Aanvankelijk moedigt ze Waterdrinker dan ook aan om zijn spraakwaterval vooral te laten stromen: ze staat hem niet eens toe een onvoorzichtig ‘godverdomme’ in te slikken.

Waterdrinker blijft zich onverstoorbaar door de wereldliteratuur heen associëren

Gaandeweg de avond moet Abbring haar zegen echter steeds meer zijn gaan ervaren als een vloek. Herhaaldelijk slaagt ze er niet in Waterdrinker te laten vertellen over zichzélf. Haar talloze maar-vertel-nou-overs worden stug genegeerd, terwijl haar gast zich onverstoorbaar door de wereldliteratuur heen blijft associëren. Misschien valt er niet anders te verwachten van een man die zijn leven rond het schrijven heeft ingericht. ‘Als ik wil schrijven,’ zegt Waterdrinker, ‘moet ik ervoor zorgen dat mijn leven op literatuur gaat lijken.’

Uiteindelijk grijpt Abbring naar de rechtszaak rond Waterdrinkers debuutroman (hij werd aangeklaagd voor antisemitisme en vrijgesproken). Daar wil de schrijver aanvankelijk niet over praten, maar zijn woede laat zich niet beheersen: ‘Er zijn twee dingen waarbij de verdenking tegelijk de veroordeling is, namelijk pedofilie en antisemitisme.’ Alleen de literaire context van de rechtszaken rondom Hermans (Ik heb altijd gelijk) en Reve (het Ezelsproces) kunnen Waterdrinker enigszins kalmeren.

‘Je kunt leed nooit met elkaar vergelijken’

Daadwerkelijk meer ruimte voor het persoonlijke ontstaat pas tegen het einde van het gesprek. Abbring vraagt naar Waterdrinkers relatie met zijn echtgenote, die hij omschrijft als een aantrekkelijke maar boven alles intelligente vrouw. En een lang en intiem interviewfragment met Maarten Biesheuvel schept de veilige ruimte om te praten over ouder-kindverhoudingen en de onvermijdelijke dood van ouders. Waterdrinker spreekt liefdevol over de band met zijn eigen ouders, die hun leven lang zwoegden zonder daar onder aan de streep iets voor terug te zien. Maar net wanneer het intiem dreigt te worden slaat Waterdrinker een brug naar zijn verhaal van de avond: hij refereert aan het leed van de inwoners van Leningrad. ‘Je kunt leed nooit met elkaar vergelijken,’ gooit hij het onderwerp op slot.

Literatuur en werkelijkheid lopen bij Waterdrinker nu eenmaal naadloos in elkaar over. Zelfs iemand als Poetin valt te begrijpen als je hem beschouwt als een literaire figuur. En net als in de literatuur is Waterdrinker wars van stereotyperingen, zowel de negatieve (van het Westen over Rusland) als de positieve (de misplaatste nostalgie onder jonge Russen naar het Sovjetverleden, dat ze alleen kennen van de propagandafilms). ‘Je kunt niet over Rusland praten zonder de nodige voetnoten,’ waarschuwt Waterdrinker, wanneer hij het heeft over de afstandelijke houding van West- ten opzichte van Midden- en Oost-Europa.

Misschien is dat wat Pieter Waterdrinker ons zondagavond duidelijk heeft geprobeerd te maken: dat we verder moeten lezen, meer moeten lezen – ook de voetnoten –, ons meer moeten verdiepen in de ander en in diens unieke verhaal.

 

Mail

Marte Hoogenboom (Amersfoort, 1994 en Amsterdam, 2019) was eindredacteur, toen adjunct-hoofdredacteur, toen hoofdredacteur, toen magazinechef en nu weer eindredacteur bij Hard//hoofd. Tussen het uitstellen door schrijft ze aan haar debuut, dat in 2041 verschijnt.

Bram Dirven is oud-chef Illustratie van Hard//hoofd.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Schroot voor de kunstkenner 1

Schroot voor de kunstkenner

Wat doet een beschilderd stuk schroot in het Stedelijk? Waarom ruikt het er opeens chemisch en zoet tegelijk? Het is het werk van Selma Selman, die opnieuw definieert wat kunst is en mag zijn. Ivana Kalaš is onder de indruk – en heroverweegt haar eigen positie. Zoetig en naar ijzer – dat aroma komt op... Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer