Asset 14

Pieter Waterdrinker in Zomergasten

Pieter Waterdrinker in Zomergasten

Pieter Waterdrinkers Zomergasten-avond was een grootse vertelling waarin literatuur en werkelijkheid zich vermengden. Marte Hoogenboom haalt er een krachtige boodschap uit: verdiep je te allen tijde in andermans verhalen.

Kinderliteratuur, die was aan hem voorbijgegaan, zo leerden we zondagavond over Pieter Waterdrinker. Geen Dick Laan in zijn jeugd. Toergenjevs Eerste liefde was het eerste boek dat hij vrijwillig, buiten schooltijd om, las. Hij was toen veertien. Het boek bleek een poort naar een andere werkelijkheid, veel groter en aantrekkelijker dan het Zandvoortse hotel waarin Waterdrinker opgroeide.

Dat gegeven valt lastig te rijmen met de verteller die zondag aan het woord is: wie na drie uur nog dacht dat er schrijvers in de wereld zijn die Waterdrinker niet uit zijn blote hoofd kan citeren, lette niet op. In Waterdrinkers wereld is alles ofwel literatuur, ofwel aan de hand van literatuur te duiden. Het negentiende-eeuwse Rusland noemt hij dickensiaans, het ondernemerschap van Geert van Oorschot elschottiaans, en de ene na de andere literaire quote – Nederlands, Duits, Russisch… – borrelt bij hem op. Hoe kan deze man niet al lezende geboren zijn?

Hij zoekt altijd naar ontroering, naar verhalen.

Waterdrinker spreekt over Rusland en Europa met de blik van de doorgewinterde romancier: hij heeft oog voor de verhalen van de kleine mens, neigt in zijn uitweidingen steeds naar het perspectief van de ondernemers, de zwoegers, de krijgsgevangenen – drommels die in ‘de tombola van de geschiedenis’ terechtkwamen. Hij zoekt altijd naar ontroering, geeft hij toe, naar verhalen, wetende dat hij ooit moet schrijven over wat hij op dat moment meemaakt. Bij het zakendoen zat dat hem vroeger in de weg – geld kon hem gewoonweg niet genoeg interesseren –, maar daar lijkt hij tegenwoordig allesbehalve rouwig om.

Zeker de eerste helft van het gesprek weet Waterdrinker zondag moeiteloos te dragen. Zijn interviewer en publiek liften mee op de golf van (literaire) associaties waarop hij vaart. Hij geeft zelf de richting aan die het interview op moet gaan en introduceert meer dan de helft van zijn gekozen fragmenten zelf, als vanzelfsprekende climaxen van schijnbaar geïmproviseerde uitweidingen. Voor Abbring zal het hebben gevoeld als een zegen: hier zit een gast die zichzelf de diepte in jaagt. Aanvankelijk moedigt ze Waterdrinker dan ook aan om zijn spraakwaterval vooral te laten stromen: ze staat hem niet eens toe een onvoorzichtig ‘godverdomme’ in te slikken.

Waterdrinker blijft zich onverstoorbaar door de wereldliteratuur heen associëren

Gaandeweg de avond moet Abbring haar zegen echter steeds meer zijn gaan ervaren als een vloek. Herhaaldelijk slaagt ze er niet in Waterdrinker te laten vertellen over zichzélf. Haar talloze maar-vertel-nou-overs worden stug genegeerd, terwijl haar gast zich onverstoorbaar door de wereldliteratuur heen blijft associëren. Misschien valt er niet anders te verwachten van een man die zijn leven rond het schrijven heeft ingericht. ‘Als ik wil schrijven,’ zegt Waterdrinker, ‘moet ik ervoor zorgen dat mijn leven op literatuur gaat lijken.’

Uiteindelijk grijpt Abbring naar de rechtszaak rond Waterdrinkers debuutroman (hij werd aangeklaagd voor antisemitisme en vrijgesproken). Daar wil de schrijver aanvankelijk niet over praten, maar zijn woede laat zich niet beheersen: ‘Er zijn twee dingen waarbij de verdenking tegelijk de veroordeling is, namelijk pedofilie en antisemitisme.’ Alleen de literaire context van de rechtszaken rondom Hermans (Ik heb altijd gelijk) en Reve (het Ezelsproces) kunnen Waterdrinker enigszins kalmeren.

‘Je kunt leed nooit met elkaar vergelijken’

Daadwerkelijk meer ruimte voor het persoonlijke ontstaat pas tegen het einde van het gesprek. Abbring vraagt naar Waterdrinkers relatie met zijn echtgenote, die hij omschrijft als een aantrekkelijke maar boven alles intelligente vrouw. En een lang en intiem interviewfragment met Maarten Biesheuvel schept de veilige ruimte om te praten over ouder-kindverhoudingen en de onvermijdelijke dood van ouders. Waterdrinker spreekt liefdevol over de band met zijn eigen ouders, die hun leven lang zwoegden zonder daar onder aan de streep iets voor terug te zien. Maar net wanneer het intiem dreigt te worden slaat Waterdrinker een brug naar zijn verhaal van de avond: hij refereert aan het leed van de inwoners van Leningrad. ‘Je kunt leed nooit met elkaar vergelijken,’ gooit hij het onderwerp op slot.

Literatuur en werkelijkheid lopen bij Waterdrinker nu eenmaal naadloos in elkaar over. Zelfs iemand als Poetin valt te begrijpen als je hem beschouwt als een literaire figuur. En net als in de literatuur is Waterdrinker wars van stereotyperingen, zowel de negatieve (van het Westen over Rusland) als de positieve (de misplaatste nostalgie onder jonge Russen naar het Sovjetverleden, dat ze alleen kennen van de propagandafilms). ‘Je kunt niet over Rusland praten zonder de nodige voetnoten,’ waarschuwt Waterdrinker, wanneer hij het heeft over de afstandelijke houding van West- ten opzichte van Midden- en Oost-Europa.

Misschien is dat wat Pieter Waterdrinker ons zondagavond duidelijk heeft geprobeerd te maken: dat we verder moeten lezen, meer moeten lezen – ook de voetnoten –, ons meer moeten verdiepen in de ander en in diens unieke verhaal.

 

Mail

Marte Hoogenboom (Amersfoort, 1994 en Amsterdam, 2019) was eindredacteur, toen adjunct-hoofdredacteur, toen hoofdredacteur, toen magazinechef en nu weer eindredacteur bij Hard//hoofd. Tussen het uitstellen door schrijft ze aan haar debuut, dat in 2041 verschijnt.

Bram Dirven is oud-chef Illustratie van Hard//hoofd.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer