Komt Youtube-verslaggeving harder aan dan de oude iconische oorlogsfotografie?" /> Komt Youtube-verslaggeving harder aan dan de oude iconische oorlogsfotografie?" />
Asset 14

Gruwelijk reëel

De protesten in de Arabische wereld en de tsunami in Japan brachten ons een mix van professionele beeldende journalistiek met indringende, persoonlijke amateurbeelden. Voorheen beheerste de iconische fotojournalistiek ons voorstellingsvermogen van rampen en oorlogen. Met de komst van de televisie en later het internet, komen deze gebeurtenissen echter dichterbij dan ooit. Of zal er altijd een afstand blijven tussen de nieuwsconsument en de nieuwsgebeurtenis?

Toen op 2 augustus 1990 de eerste Golfoorlog uitbrak, zag de hele wereld live op televisie de bommen vallen. Die eerste nachtelijke beelden, waarop de tomahawk-raketten een lichtspoor trokken door de groen oplichtende hemel boven Bagdad, waren een unicum. Nog nooit was oorlog zo dichtbij geweest. Tegelijkertijd maakte het rudimentaire van de beelden alles ook abstract; de Golfoorlog kreeg de bijnaam video game war. Oorlog betekende niet meer een slagveld waarop soldaten elkaar bevechten, maar anonieme straaljagers die bommen laten vallen.

Tijdens de volksopstand in Egypte in januari dit jaar, werden binnen- en buitenlandse media geweerd door de overheid. De door Egyptische burgers met mobiele telefoons gemaakte foto’s en filmpjes vonden hun weg naar Youtube en CNN. Ook de tsunami in Japan bracht fascinerend materiaal. Beelden van Japanse boten die middenin de stad gestrand waren, werden massaal op Facebook gepost. Miljoenen mensen zagen eerder op internet de Iraanse studente Neda sterven op straat, nadat ze tijdens een protest tegen president Ahmedinejad was neergeschoten. Tegenwoordig zijn we er aan gewend om het wereldnieuws te ervaren alsof we er zelf bij waren, vanuit het perspectief van de direct betrokkenen. Bij dit soort beelden wordt de realiteit van een oorlog, of het menselijk leed dat volgt op een natuurramp, gruwelijk reëel. Voelen we juist meer of minder bij dit soort intense, maar op een vreemde manier toch ook mooie beelden, dan bij de ouderwetse verslaggeving?

Iconische beelden

Iedere oorlog en elke humanitaire ramp van de afgelopen honderdvijftig jaar wordt in het collectief geheugen gerepresenteerd door enkele iconische fotografische beelden. Als we denken aan de oorlog in Vietnam, zien we de foto van het door napalm verbrande meisje Kim Phúc* dat op de camera van Nick Ut af komt rennen. De Tweede Wereldoorlog is een soort collage: de poort van Auschwitz in zwartwit, het kleine jongetje in het ghetto van Warschau, een soldaat van het Rode Leger die de communistische vlag laat wapperen boven een kapotgeschoten Berlijn. De bewogen, korrelige foto’s die Magnum-fotograaf Robert Capa maakte op het strand van Normandië tijdens de landing van de geallieerden, doen denken aan de schokkerige camerabeelden die een demonstrant in Tripoli maakte, terwijl het leger het vuur opende op de menigte.

Robert Capa (1913-1954) was de archetypische oorlogsjournalist. Een van zijn bekendste foto’s, The Falling Soldier, werd het symbool van de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). De foto toont een republikeinse soldaat, vastgelegd op het moment dat hij dodelijk getroffen wordt door een vijandelijke kogel. Het is bijna een soort memento mori, waarin de vallende soldaat met zijn witte kleren en gespreide armen een Christus-achtige waardigheid krijgt. In de jaren zeventig ontstond er een discussie over de authenticiteit van de foto; uit onderzoek bleek dat de locatie niet klopte en ook over de identiteit van de soldaat was twijfel. Het is misschien niet zo belangrijk. Capa’s Falling Soldier gaf in 1936 een compromisloos, keihard beeld van het conflict in Spanje.Robert Capa zou nog vier oorlogen verslaan, en kwam om toen hij tijdens de eerste Indochina-oorlog op een landmijn stapte.

Een hedendaagse Capa is de Amerikaanse fotojournalist James Nachtwey (1948).  Tijdens het gewelddadige staartje van de Apartheid in Zuid-Afrika (1990-1994) maakte hij deel uit van een groepje heldhaftige fotografen die zichzelf de Bang Bang Club noemde. Een van hen kwam om tijdens rellen bij de verkiezingen in 1994, een ander pleegde uiteindelijk zelfmoord. In 2010 verscheen een film over hen: The Bang Bang Club, [link http://www.imdb.com/title/tt1173687/]. Nachtwey zelf raakte in 2003 gewond bij een granaatontploffing in Bagdad, waar hij correspondent was voor Time Magazine. Nachtwey gebruikt onorthodoxe technieken. In zijn kleurenfoto’s laat hij bijvoorbeeld vaak één kleur er uit knallen, wat voor een onwezenlijk effect [link http://apphotnum.free.fr/images/nachtwey4.jpg] zorgt.

Eén van Nachtwey’s beroemdste foto’s is een extreme close-up in zwart-wit. Een portret van een jonge zwarte man, zijn profiel vult het hele frame. Hij lijkt angstig. Zijn gezicht is een lappendeken van verschrikkelijke littekens, slordig dichtgenaaide wonden die nog niet lang geleden zijn geheeld. De Rwandese man komt uit een Hutu-dodenkamp, waar zijn gezicht is verminkt met een machete. In feite is het geen portret van de persoon, het is een getuigenis van wat oorlog met hem heeft gedaan, wat oorlog met mensen doet.

De kracht van dit soort foto’s is dat ze aan de ene kant een haarscherp beeld geven van een oorlogssituatie. Aan de andere kant zijn het universele, onsterfelijke beelden van menselijk lijden – vergelijkbaar met stervende heiligen in katholieke kunstwerken. Maar het feit dat dit echte mensen zijn, en geen verheven figuren uit christelijke verhalen, maakt de beelden des te gruwelijker. Toch voelen we ook een bepaalde afstand tot het onderwerp. Susan Sontag publiceerde in 2004 (tevens haar sterfjaar) het essay Regarding the Pain of Others. Ze schreef hierin dat we misschien sympathie voelen bij de krachtige nieuwsbeelden, maar toch ook een zekere apathie, omdat we onze medeplichtigheid niet willen erkennen.

Antiphotojournalism

Het beeld van het huilende Vietnamese meisje veroorzaakte een golf van protesten, die het einde van de Vietnamoorlog inluidden. De beelden van de Egyptische protesten zorgden voor wereldwijde sympathie en maakte de Westerse steun aan Mubarak onhoudbaar. De kracht van de beeldende journalistiek is nog altijd groot. Maar zou het gebruik van Youtube, Flickr en de sociale media de door Sonntag genoemde afstand kunnen opheffen? Is de moderne, indringende fotojournalistiek in staat om onze door geweldsbeelden murw gebeukte hersenen weer te verontwaardigen of te emotioneren?

In Foam Fotografiemuseum Amsterdam is tot 8 juni 2011 de reizende groepstentoonstelling Antiphotojournalism te zien, waarin de klassieke en de moderne nieuwsfotografie samenkomen. De werken worden onder andere getoond in de vorm van diashows, Youtube-filmpjes en collages; er zijn foto’s van zowel beroemde fotografen als amateurbeelden. Zo is er bijvoorbeeld de installatie Afterlife. In 1979, vlak na de revolutie in Iran, maakte IJahangir Razmi een foto van geblinddoekte Koerden die wachten op hun executie door het leger. De foto zou de Pulitzer Prize winnen. In Afterlife zien we de ongebruikte negatieven van de fotoserie, waardoor we plotseling voorbij het iconische beeld kijken en weer oog krijgen voor het verschrikkelijke moment dat werd vastgelegd.

Zo lijkt de steeds verder gaande verpersoonlijking van de beeldende journalistiek wel degelijk meer betrokkenheid bij het afgebeelde te creëren. Toen ik de tentoonstelling bezocht, trof ik voor Afterlife een geëmotioneerde Iraanse man. “Deze foto is voor mij heel persoonlijk,” was het enige wat hij een paar keer zei.
--------
*Het is gelukkig goed met Kim Phúc afgelopen: ze werd gered, studeerde medicijnen op Cuba en woont tegenwoordig in Canada.

Mail

Sanne Rispens

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

Marthe van Bronkhorst vraagt zich op 4 mei bij de herdenking af of we wel weten wat oorlog is en waar het begint. Lees meer

Bleekzucht en bloedarmoede

Bleekzucht en bloedarmoede

Menstruatie is stil en onzichtbaar. We kijken weg en gaan door. Maar wat als dat niet langer kan? Wat als het bloed de samenleving binnenstroomt en ons verdrinkt? Esther De Soomer onderzoekt hoe de maatschappij dan reageert. Lees meer

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

HALFNAAKT en Hard//hoofd zoeken acht beeldmakers (fotografie, illustratie, keramiek, textiel, etc.) die samen willen werken aan een publicatie over seksueel consent. Meedoen? Reageer vóór 20 mei. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

In ‘Een anatomie van opa’s dochter’ reconstrueert Bareez Majid de verschillende deeltjes die samen een moeder maken. Een moeder die door een ziekte in de war is, en veel dingen vergeet – soms zelfs haar eigen kinderen. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 9

Dat het was

Hoe ga je om met herinneringen die te pijnlijk zijn om onder ogen te komen? Olivier Herter maakt het publiek getuige van een versnipperd landschap van herinneringen. Vloeiend, stemmig en ogenschijnlijk zonder plot wordt geprobeerd woorden te vinden, waar geen woorden voor te vinden zijn. Dit verhaal werd eerder op toneel gebracht door t Barre Land. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

‘Ik wil geen literatuur van je maken.’ Hoe berg je je moeder in je schrijven, zonder haar essentie te bevriezen? Bareez Majid dicht in woord en beeld over ‘soon-to-be-dead-mothers’ en onderzoekt hoe hun lichamen functioneren als vergankelijk archief. Lees meer

Nog een keer: baas in eigen buik! 1

Nog een keer: baas in eigen buik!

Je zou zeggen dat het abortusrecht in Nederland vanzelfsprekend is, maar is dat eigenlijk wel zo? Een abortus is wettelijk gezien namelijk nog steeds strafbaar. Jihane Chaara neemt je mee in de politieke geschiedenis van het verworven abortusrecht in Nederland, die gepaard gaat met weerstand tegen dit recht op zelfbeschikking, maar ook met veel feministisch verzet en solidariteit. Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

'Ik verlang zo erg naar een inspirerend figuur die logica ontdekt in de willekeur van wat ons allemaal overkomt. Die tegen me zegt: "Marthe, zó is het, en de rest is bullshit".' Lees meer

Auto Draft 7

Moederland

Zelfs in de Italiaanse zon lukt het niet altijd om donkere gedachten op afstand te houden. Roos Sinnige laat ons meedrijven op de ongrijpbare stroom die dan ontstaat. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent! 1

Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent!

Ben je vrij in je verlangen? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken? Reageer vóór 2 juni op de brieven van Yousra Benfquih en Alara Adilow. Lees meer

zonderverdergroet

zonder verdere groet

Rijk Kistemaker doet niet aan groeten. Rijk schrijft gedichten terwijl hij bezig is met andere dingen, zoals het opladen van een gehuurde Kia en huilen. Laat je meevoeren op zijn poëtische gedachtestroom. Lees meer

een interview met Abel Kamps

Interview met Abel Kamps: 'Ik hou ervan als mijn werk meer een ervaring wordt en minder een object.'

Aucke Paulusma gaat in gesprek met kunstenaar Abel Kamps: Hoe verweef je absurditeit of humor in je kunst, en welke rol spelen deze elementen in het creëren van de impact die je werk op de toeschouwer heeft? Lees meer

Jonathan de slakkenman

Jonathan de slakkenman

'Hij zag simpelweg hoe de slak zich terugtrok in zijn huisje wanneer het zich onveilig achtte. Vanwege hun gedeelde lot, voelde Jonathan zich geroepen om de naaktslak ook een toevluchtsoord te bieden.' In dit korte verhaal van Ivana Kalaš neemt Jonathans slakkenfascinatie langzaam zijn leven over. Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Het insectenhotel

Het insectenhotel

‘Ik kan wel voor je krimpen.' Dieuke Kingma onderzoekt in een kort verhaal vol spinnenpoten en keverschildjes of je de ruimte die je inneemt in een relatie ook weer terug kan geven. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer