De legendarische regisseur kende een fascinatie voor het voluptueuze, bijna monsterlijke vrouwelijke lichaam. " /> De legendarische regisseur kende een fascinatie voor het voluptueuze, bijna monsterlijke vrouwelijke lichaam. " />
Asset 14

Fellini in Wonderland

Chaotische optochten vol vlezige dames en hybride gestalten. Welkom in de wondere wereld van Fellini. Alice in Wonderland is er niets bij, zelfs niet in 3D. Toch zijn de films van de Italiaanse regisseur niet gemakkelijk. Wat is nu het probleem als je Fellini aan het kijken bent?

‘Ik begrijp niet waar al die Amerikaanse acteurs en actrices zo moeilijk over doen. Acteren is gewoon een kwestie van je laten regisseren.’ zou de Italiaanse acteur Marcello Mastroianni over de samenwerking met de regisseur Federico Fellini gezegd hebben. Afgezien van Mastroianni, die doorbrak in Fellini’s wonderlijke La Dolce Vita (1960), waren acteurs uit de VS vaak verward of zelfs teleurgesteld als ze met Fellini hadden gewerkt. Zowel Matroianni als Fellini hadden niets met deze moeizame method actors. Fellini’s acteurs moesten zich laten regisseren als poppen, als stukken vlees, waarbij ze vrijwel geen ‘echte’ acteerprestatie hoefden te leveren. Het draaide allemaal om het dartelende, buitengewoon voluptueuze lichaam, bij voorkeur vrouwelijk. Wat zijn actrices zeiden terwijl ze opzichtig met hun imposante borst- en bilpartijen draaiden, dat was voor Fellini niet belangrijk: ‘Zeg het alfabet maar op, of tel tot tien.’ Het werd toch allemaal achteraf nagesynchroniseerd.

Niet alleen deze Amerikaanse method actors hadden moeite met Fellini, ook het bekijken van zijn films is niet gemakkelijk. Wat is nu het probleem?

Een door Mastroianni aangehaalde anekdote over zijn eerste ontmoeting met Fellini leidt dit probleem heel aardig in. Fellini tekende altijd op de set. Als een kleuter aan een tafeltje, met gekleurde potloden en vellen papier, tekende hij tafereeltjes en karikaturale figuren. In plaats van een scenario zou Fellini de acteur een tekening getoond hebben, waarop een mannetje te zien was, dat met een gigantisch door sirenen omringde penis in zee zwom. Nu is het een fabeltje dat er voor La Dolce Vita geen script voorhanden was, maar toch is dit een treffende illustratie van Fellini’s werkwijze. Fellini vertelt geen (duidelijk) verhaal. Zijn films zijn niet vanuit een verhaal gemaakt, maar eerder geïnspireerd op tekeningen, op het picturale. Door te tekenen, gaf hij zijn imaginatie gestalte en werden zijn personages allereerst picturaal gevormd: gestaltes met peervormige gezichten, vervormingen en natuurlijk altijd dat vlezige vrouwenlichaam. De slonzige, vaak onafgeronde verhaallijntjes zijn daarin volkomen ondergeschikt. Neem bijvoorbeeld La Dolce Vita, Fellini’s eerste ‘felliniesque’ film, waarmee hij zich verwijderde van het sobere neo-realisme -- een genre dat toen in zwang was in Italië. Kort samengevat is La Dolce Vita een wonderlijke parodie op de mores van de Romeinse jetset. De meesten zullen de beroemde Trevifonteinscène van Anita Ekberg en Marcello Mastroianni kennen of zich in ieder geval het beeld van het weelderige lichaam van de blonde Zweedse actrice herinneren, maar wat die mensen eigenlijk in die fontein doen? Dat is niet zo belangrijk. Het gaat allemaal om dat buitenproportionele, zelfs monstrueuze lichaam van de Zweedse actrice.

Een ander voorbeeld is Amarcord (1973), een fantasievolle terugblik op het Rimini waar Fellini opgroeide (Amarcord betekent in de streektaal van Rimini ‘ik herinner me’). Op het niveau van het verhaal ziet de film er, volgens ImdB, ongeveer als volgt uit: seks, fascisme, autoracen, gekke oom Antonio en een rondborstige dame uit Rimini. Een verhaal van niets. Meer nog dan de Trevifonteinscene, laat onderstaand fragment zien hoe Fellini de aanwezigheid van het vrouwelijke lichaam benadrukt. Let op de manier waarop Fellini de dame -- die overigens in haar hemelsblauwe truitje zeer doet denken aan een rondborstige interpretatie van de heilige Maagd Maria, de ultieme di Mamma – rondjes laat draaien voor de camera. (Bij het ontbreken van ondertiteling: de jongen wil de zware zak optillen, maar wordt weggeduwd door de dame. ‘Ik ben heel sterk hoor’ zegt hij. Waarop de dame antwoordt: ‘laat maar zien.’).

Het verhaal is dus geheel ondergeschikt aan het tafereeltje, het visuele of picturale. Verhalen van niets, maar dat maakt niet uit. Toch wordt dit ontbreken van een duidelijke narratieve structuur als probleem ervaren. Helemaal in een tijd waarin men in de hoogtijdagen van de narratologie, gefocust is op taal en verhaal. Hoe deze films dan te begrijpen?

Fellini stond niet in de klassieke verhaaltraditie, maar in de esthetische traditie van het groteske. In de beschrijving van het lichaam van Anita Ekberg kwam niet toevallig het woord monstrueus voorbij. Monsterlijk is het synoniem voor het woord ‘grotesk’ – naar kleine tekeningetjes van hybride mens-dier-plant figuurtjes, gevonden in de grotten onder het paleis van Nero te Rome – en inderdaad zijn Fellini’s heldinnen in al hun lichamelijkheid angstaanjagende, monsterlijke verschijningen. Angstaanjagend volgens de klassieke maatstaven van magere, bedekte Hitchcockheldinnen, zonder noemenswaardige borsten of billen. Naast deze klassieke, onlichamelijke of ‘gesloten’ lichaamspresentatie, is de Fellini-vrouw open, disproportioneel, overdadig, grillig, vitaal, seksueel; een angstaanjagende schoonheid. Anita Ekberg torent boven Marcello uit, verslindt hem, slokt de man op. Tegenover de klassieke lichaamscanon van het ‘gesloten’ lichaam, is de groteske lichaamscanon open en dubbelzinnig. Het beeld van Anita Ekberg in de Trevifontein is kenmerkend voor het werk van Fellini: Rubensiaans weelderig, dromerig, fantasierijk, autobiografisch, chaotisch, hybride, bevolkt door bizarre gestalten, vol optochten en stoeten, carnavalesk en grotesk. Binnen deze begrippenkaders, en in geen geval op het niveau van het verhaal, moet de wereld die Fellini schept, begrepen worden.

Tot slot, biedt het groteske niet alleen inzicht in het werk van Fellini. Ook David Lynch wendt de esthetiek van het groteske aan om gestalte te geven aan zijn sterk picturale en subjectieve imaginatie. Films als Wild at Heart, Blue Velvet en Inland Empire staan niet ten dienste van representationele constructies, gebaseerd op plot, dialoog en lineaire narratieve progressie, maar zijn eerder geïnspireerd op het subversieve. Zijn afstotelijke wezens lijken opgeduikeld uit de donkere uithoeken van het menselijk bewustzijn, waar vorm en verhaal op nachtmerrieachtige wijze door elkaar heen lopen. De laatste jaren heeft zich echter een nieuwe interesse afgetekend voor de groteske figuur, denk bijvoorbeeld aan de mens-plant-dier wezens uit Avatar. Het afstotelijke, marginale, vieze, disproportionele valt blijkbaar bij een groot publiek in de smaak. Het groteske lijkt tot een dominante pictorale traditie verworden binnen mainstream cinema, die toch hoofdzakelijk verhalend is. Jammer, want in een film als Avatar leidt dat verhaal onnodig af van die malle blauwe gestalten met planten uit hun kont. Dan had James Cameron toch beter Fellini als voorbeeld kunnen nemen. Want als je iemand met een peervormig gezicht of deinende dubbel-E in beeld hebt, dan hoef je daar toch niet ook nog eens tekst of een verhaal bij? Daar ben je zo al wel even zoet mee.

Bronnen:

Tentoonstelling Fellini, La Grande Parade. Jeu de Paume, Parijs (oktober 2009 – januari 2010).

A.M.A. van den Oever, Monstration and the Monstrous, Conference Udine, 2009.

Mail

Annabel

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Daanen sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay ligt hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars! 1

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars!

Als dank voor hun steun, ontvangen onze ruim 1.700 kunstverzamelaars in januari een prachtig werk van beeldend kunstenaar Dakota Magdalena Mokhammad. Om welk werk het precies gaat blijft een verrassing, maar in gesprek met onze chef Kunst Jorne Vriens licht Dakota een tipje van de sluier op. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer