Asset 14

Op zoek naar de Ware Nederlander

Essay: Op zoek naar de Ware Nederlander 1

De Nederlandse identiteit leek lang iets vanzelfsprekends, maar is tegenwoordig steeds vaker onderwerp van gesprek. Want: wat maakt van iemand een echte Nederlander? Te midden van die identiteitsstrijd ging Gijsbert Pols op zoek naar de Ware Nederlander - en vond die in onverwachte gedaantes.

Het was een lange, moeizame zoektocht, mijn zoektocht naar de Ware Nederlander. Merkwaardig genoeg, want het bestaan van de Ware Nederlander, daar lijkt niemand aan te twijfelen. Alweer tien jaar geleden viel de toen aanstaande Nederlandse koningin grote verontwaardiging ten deel toen ze vertelde de Ware Nederlander nog niet te zijn tegengekomen – hij heette alomtegenwoordig! Ook zou het eenvoudig moeten zijn om de Ware Nederlander te herkennen. De vraag wat Waar Nederlanderschap is, wordt immers bijna dagelijks beantwoord, zeker als Sinterklaas het land aandoet. Als een mantra gonst het door ons parlement, door de kolommen van de opiniërende media en door romans, theaterstukken en concertgebouwen: Nederlands zijn, dat is vrij zijn. Het is tolerant zijn, gastvrij en progressief. Het is met elkaar omgaan op voet van gelijkheid en wederzijds respect. Woorden die wapperen als vaandels op een kloek zeilschip.

Het zijn echter antwoorden die me op mijn zoektocht niet leiden konden. Geen van de genoemde eigenschappen kwam me voor als intrinsiek Nederlands. Vrijheid, is dat geen universeel ideaal? Richtte de Verlichting, de filosofische traditie waar we haar en al die andere mooie waarden aan te danken heten te hebben, zich niet op de mensheid als geheel? Daar kwam nog bij dat ik me er welbewust van was dat het hedendaagse Nederland het veronderstelde Nederlanderschap maar nauwelijks waar kan maken. Zo vaak als ik vrijheid, tolerantie, gastvrijheid, vooruitstrevendheid en gelijkwaardigheid als dat wat Nederland Nederland maakt geroemd hoorde worden, zo vaak zag ik die waarden geschonden worden, op de meest afschuwelijke manieren denkbaar. Ik had mijn zoektocht kunnen voltooien door de Ware Nederlander te herkennen in de marechaussee die kinderen naar oorlogsgebieden deporteert, in de lobbyist die zich sterk maakt voor de uitverkoop van sociale huurwoningen, of in Stef Blok.

De kracht van het verlangen om ons nationale zelfbeeld te kunnen bevestigen, is schier eindeloos.

Ik dwaalde. Bestond de Ware Nederlander wel? Zou mij ook het lot van Máxima ten deel vallen? Mijn zoektocht werd pas weer vruchtbaar toen ik me realiseerde dat nationalisme, ook in gematigde of onschuldig genoemde varianten, nog nooit in de realiteit geïnteresseerd is geweest. Het ging de nationalist er altijd om te kunnen geloven in een droom. Hem uitleggen dat zijn ‘volk’ een mythe is, zijn ‘identiteit’ fictie en zijn ‘waarden’ arbitrair, is even zinloos als een gelovige uitleggen dat er geen empirisch bewijs voor het bestaan van zijn god is. Het is hun beiden niet om bewijs te doen. Het gaan hun om verlangen.

Dat we de afgelopen jaren ook zo vaak moesten horen hoe vrij, tolerant, gastvrij, enz., enz., enz., Nederland wel niet is, is dan ook juist te verklaren doordat dit verlangen te pletter slaat op de realiteit. Vergelijk het met een obsessieve minnaar wiens liefde onbeantwoord blijft. Hij – jazeker, deze minnaar is mannelijk – zal de beminde proberen te vangen in zijn verbeelding, zal haar beschrijven, tekenen, of op wat voor manier dan ook vast proberen te leggen. Zelfs als hij haar geweld aandoet, zal hij blijven geloven dat hij van haar houdt. Hij is dan ook niet werkelijk in haar geïnteresseerd. Hij heeft haar alleen nodig om zijn beeld van zichzelf te bevestigen.

Essay: Op zoek naar de Ware Nederlander

De kracht van het verlangen om ons nationale zelfbeeld te kunnen bevestigen, is schier eindeloos. Zelfs bij hen die zich beroepen op politieke tradities die juist wilden breken met het nationalisme en hun keuzes wilden baseren op diepgravende analyses van de werkelijkheid in haar meest naakte, materiële vorm. We mogen het denken over Nederland als natie niet aan rechts overlaten, heet het ten burele van de progressiefste politieke partijen en de liberaalste kranten. En ook hier wordt gesteld: wij, in Nederland, koesteren onze vrijheid, we zijn tolerant, bejegenen elkaar op gelijke hoogte, etc., etc., etc., tegen elk beter weten in.

Dat alles is Nederlands, maar het heeft niets van doen met het nationale zelfbeeld dat we momenteel koesteren.

We komen er dus niet onderuit. De Ware Nederlander moet gevonden worden. Nu, ik deed het. Het lukte me toen ik de dijk vergat, de wind en de polder, de luchten van Ruysdael, de Watergeuzen, de Oranjes, mijn opa’s die in de Tweede Wereldoorlog in het verzet zaten en bovenal mijn witte huid. Want ja, dat alles is Nederlands, maar het heeft niets van doen met het nationale zelfbeeld dat we momenteel koesteren. De enigen die dat beeld werkelijkheid doen worden, de enigen die waar kunnen maken dat we vrij en tolerant en gastvrij en progressief zijn, dat zijn de mensen zonder dat alles. Het zijn de mensen die in ons land zo gemakkelijk als de Ander herkend worden.

De Ware Nederlander is de man die voor een in onze naam gevoerde oorlog zijn land ontvluchten moest en nu in onze taal gedichten schrijft. Het is de vrouw die op de profielfoto naast haar scherpzinnige krantenstukken trots een hoofddoek draagt. Het zijn de vrouwen die ons erop wijzen hoe geaccepteerd seksueel geweld is en die er ons op wijzen hoe anders we jongens en meisjes opvoeden. Het zijn de mensen die ons aan de koloniale schanddaden van onze voorouders herinneren en elk jaar trouw tegen Zwarte Piet demonstreren. Want alleen zij belichamen de deugden die aan de Ware Nederlander worden toegeschreven. Alleen zij maken ons land werkelijk vrij, tolerant en progressief. En daarom kunnen alleen zij het mogelijk maken dat we oprecht kunnen geloven te zijn wat we zo hartstochtelijk graag willen zijn. Als er zoiets bestaat als Neerlands Glorie, dan is het hun vrijheid, hun welzijn, hun geluk. Maar vooralsnog moeten ze uitleggen wat het recht op demonstratie betekent.

Mail

Gijsbert Pols denkt na over Nederland vanuit Berlijn. Hij publiceerde over literatuur en politiek voor De Reactor, Joop en NRC en is auteur van 'Het onhoudbare midden'.

Rueben Millenaar is een illustrator die werkt in Groningen. Hij houdt zich het liefste bezig met maatschappelijke kwesties in beeld te krijgen. Vaker dan niet resulteert dat in het tekenen van naakte mensen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Witte tranen

Witte tranen

Vaak kan geconfronteerd worden met een racistische misstap veel losmaken in witte vrouwen. Waar komt dat door? Fleur den Boer onderzocht het perfectionisme van witte vrouwen en hoe zogeheten 'witte tranen' racisme in de hand werken. Lees meer

Stieren en vrouwen hebben iets gemeen

Stieren en vrouwen hebben iets gemeen

Wat hebben stieren en vrouwen gemeen? In dit essay ziet Barbara Haenen tijdens het bezoeken van een stierengevecht gelijkenissen met haar eigen ervaringen. Lees meer

Bijsturen 1

Bijsturen

In dit essay legt Belle de Rode de vinger op de zere plek. Ze beschrijft hoe zij de rol van bijsturende kapitein op zich moet nemen omwille van haar zieke vader, terwijl ze juist afscheid had willen nemen van de kritische kapitein die in haar huisde. Lees meer

Gelukkig zien jonge mensen het verband tussen toen en nu

Durf te leren van het verleden

Op Dag 150 van de wrede vergeldingsactie van Israël is een eind van de ‘slachting’ van Palestijnen nog niet in zicht. Schrijver Marte Hoogenboom vestigt haar hoop op activisten en journalisten die het verband tussen ‘toen’ en ‘nu’ durven zien. Lees meer

Reden tot paniek

Reden tot paniek

In dit droomachtige en persoonlijke essay blikt Wouter Degreve terug op zijn jeugd, en hij onderzoekt de effecten daarvan op het heden. Want 'de kracht van de plek waar je bent opgegroeid mag je nooit onderschatten.' Lees meer

Vijftig jaar vrijheid van beweging

Vijftig jaar vrijheid van beweging

Tom Kniesmeijer leerde dansen op de remixes van discopionier Tom Moulton. Nu zijn eerste kennismaking met de muziek van deze sterproducent bijna vijftig jaar geleden is, blikt hij terug en komt hij tot een inzicht over onze tijd. Lees meer

Neoliberaal Lang Covid 2

Neoliberaal Lang Covid

Voor ons 'Aaah'-magazine, schreef Harriët Bergman een essay over hoe long covid-patiënten vallen tussen pech en onrecht. "Er is iets grondig mis met hoe we in Nederland omgaan met mensen met een beperking en chronisch zieke mensen." Lees meer

Waarom het over mij gaat als het over trans literatuur gaat

Waarom het over mij gaat als het over trans literatuur gaat

In dit persoonlijke essay reflecteert Tom Kniesmeijer op queer activisme en literatuur, oftewel: de reden dat we strijden en schrijven. Lees meer

Stop met het onderschatten van de gevolgen van het slavernijverleden

Stop met het onderschatten van de gevolgen van het slavernijverleden

Zelfs 150 jaar na de afschaffing van de slavernij, zijn de gevolgen daarvan nog steeds voelbaar. Veel Nederlanders zien helaas niet in hoe de koloniale geschiedenis het heden heeft vormgegeven. Pas als je de bloedrode draad door de Nederlandse geschiedenis begrijpt, kun je de huidige ontwikkelingen echt begrijpen stelt Jazz Komproe. ‘Een onzichtbare wond laat zich immers moeilijk genezen.’ Lees meer

:Het voorleesuur heeft geslagen: een essay over morele paniek

Het voorleesuur heeft geslagen: een essay over morele paniek

In april 2023 werd een onschuldige dragqueen-voorleesmiddag plots het middelpunt van ophef. Opgefokt door radicaal-rechtse groeperingen, werd er die middag luid geprotesteerd tegen het initiatief. Op het verkeerde tijdstip, maar toch: de morele paniek was niet te overzien. Reden genoeg voor Rijk Kistemaker om na te gaan: die paniek, waar komt die vandaan? En wat zit er eigenlijk achter? Lees meer

Navelstaren als rebellie

Navelstaren als rebellie

Voor ons vorige magazine, schreef Lena Plantinga een essay over waarom het revolutionair is als vrouwen schrijven over emoties, liefde, alledaagse dingen en seks. ‘Ik schrijf omdat ik boos ben terwijl iedereen me altijd lief noemt.’ Lees meer

Wie blijft? De kennisvlucht in Suriname

Het Sranantongo leeft

Het Sranantongo wordt steeds meer gesproken in Suriname om de massa aan te spreken. Toch is het Nederlands nog steeds de enige officiële taal van het land. Voor het drieluik dat Kevin Headley schrijft over hoe het koloniale verleden nog voortleeft in Suriname, gaat hij in dit derde en laatste deel in op de geschiedenis... Lees meer

Wie blijft? De kennisvlucht in Suriname 1

Wie blijft er over na de kennisvlucht in Suriname?

Hoogopgeleiden trekken steeds vaker weg uit Suriname. In dit tweede deel van een drieluik over hoe het koloniale verleden doorleeft in Suriname, gaat Kevin Headley in op hoe de kennisvlucht zich verhoudt tot de economische staat van het land. Lees meer

Eenzaamheid trekt me niet, maar ik heb er behoefte aan

Eenzaamheid trekt me niet, maar ik heb er behoefte aan

Eva van den Boogaard schreef een brief aan Roland Barthes, die in zijn dagboeken over eenzaamheid en vrijheid schreef wat zij zelf niet kon verwoorden. ‘Je hebt me lang gerustgesteld, maar waar ik de herkenning eerst geruststellend vond, vind ik haar de laatste tijd steeds verontrustender.’ Lees meer

Suriname is één groot slavernijmuseum

Suriname is één groot slavernijmuseum

Een slavernijmuseum is niet genoeg. Kevin Headley stelt de vraag hoe Nederland Suriname tegemoet kan komen op gebied van cultureel erfgoed rondom het koloniale verleden. ‘Ik denk dat de belangrijkste vraag die Nederland aan Suriname moet stellen is: “Wat heb je nodig?”’ Lees meer

Wanneer steek je nou eindelijk je middelvinger op?

Wanneer steek je nou eindelijk je middelvinger op?

Waarom wil je nog altijd niet-homo en meer genderbevestigend zijn? In deze brief bespreekt Jochum de waanvrijheid rondom homoseksualiteit. Lees meer

Lieve Mr. Dickhead

Lieve Mr. Dickhead

Op 7 januari schreef N. een liefdevolle goedmaakbrief en wilde deze persoonlijk overhandigen aan M. Zeven dagen eerder, op nieuwjaarsdag, mondde een akkefietje uit in de dramatische afloop van hun kortstondige doch intensieve liefdesrelatie. Het bleef niet bij een enkele ochtendbrief. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Meld je aan als abonnee voor slechts €2,50 per maand en ontvang ons papieren magazine twee keer per jaar in de bus. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer