Beeld: Beeldredactie. Bewerking van platenhoes Joy Division. In samenwerking met Entrée, de jongerenvereniging van Het Concertgebouw, brengt hard/hoofd thematische artikelen. Vandaag deel 1, waarin Brankele uitlegt hoe onze zintuigen samenwerken." /> Beeld: Beeldredactie. Bewerking van platenhoes Joy Division. In samenwerking met Entrée, de jongerenvereniging van Het Concertgebouw, brengt hard/hoofd thematische artikelen. Vandaag deel 1, waarin Brankele uitlegt hoe onze zintuigen samenwerken." />
Asset 14

meer dan alliteratie alleen

Gedurende het hele jaar zal hard//hoofd in het kader van zogenoemde Late Night Café's samenwerken met Entrée. De zes edities van het Late Night Café zijn elk gekoppeld aan een eigen thema. Elke editie wordt aan twee van onze redactieleden de opdracht gegeven een bijdrage te leveren, geïnspireerd op het thema van de betreffende avond. Het resultaat hiervan verschijnt op onze website en zal op de Late Night's eveneens onderdeel uitmaken van het programma.

Aanstaande vrijdag 24 september vindt de eerste editie van Late Night Café plaats in het Concertgebouw te Amsterdam. In relatie tot het thema van deze avond, "Klank & Kleur", onderzoekt Brankele wat er achter onze ervaringen schuilgaat: klank zien en kleuren horen.
_________

Zou je liever blind of doof zijn? Het is één van die irritante vragen waar geen goed antwoord op te geven valt. Een wereld zonder uiterlijk, of zonder geluid, is nauwelijks voor te stellen. Juist de kleuren en klanken van alles om ons heen creëren onze waarneming, onze verbeelding en ons geheugen. Zij geven vorm aan het leven dat we leiden, zowel in verleden, heden als toekomst. Probeer maar eens een herinnering of toekomstwens voor ogen te halen zonder dat je daarbij overspoeld wordt door een mengelmoes van - mentaal weergegeven - gesprekken, gezichten, omgevingen en geluid. En andersom geldt het ook: zintuiglijke prikkelingen kunnen de meest levendige herinneringen oproepen. Denk aan de melodie van een liedje dat je vroeger vaak gehoord hebt en je daarmee direct terug in je kindertijd werpt. Of het zien van een vergeelde foto die je met genoegen terug doet denken aan die intens heftige vakantieliefde. Kortom, er worden voortdurend associaties gelegd tussen de informatiestromen van verschillende zintuigen. Beeld roept klanken op, en andersom.

Synesthesie

In onze hersens worden al die zintuiglijke entiteiten geïntegreerd tot een aansprekend geheel. Hierbij wordt informatie van het ene kanaal omgezet in informatie van het andere. De inter-zintuiglijke associaties die zo ontstaan, zijn bij sommige mensen sterker dan bij anderen. Een extreem voorbeeld hiervan is synesthesie (uit het Grieks: ‘syn’ = samen, ‘aesthesis’ = waarnemen). Mensen met synesthesie associëren bepaalde vormen, beelden, kleuren of klanken zo sterk met elkaar, dat ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zo wordt bijvoorbeeld bij het horen of zien van een bepaalde muzieknoot, cijfer, of weekdag steevast een specifieke kleur waargenomen. Maandagen kunnen dan oprecht blauw zijn, de noot ‘a’ klinkt geel, en alle vijven lichten bijvoorbeeld groen op.

Kleur horen en klank zien

Muziek is voor bepaalde synestheten onlosmakelijk verbonden met kleur, afhankelijk van de toonsoort. Dit veroorzaakt een heel intense waarneming, omdat de twee zintuigen elkaar versterken. De Hongaarse componist Franz Liszt (1811-1886) had ook synesthesie, en verzocht het orkest dan ook ‘wat meer blauw te spelen’. Zelfs al was het een synestheten-orkest geweest, echter, had de compositie hierdoor waarschijnlijk niet blauwer geklonken dan het geval was, aangezien er verschillende blauw-klank associaties hadden bestaan onder de musici.


Beeld: Beeldredactie. Bewerking van platenhoes Joy Division.

LSD?

Niet iedere synestheet heeft noodzakelijkerwijs dezelfde soort associaties en ze verschillen per persoon in intensiteit. Per individu veranderen de karakteristieke waarnemingen echter niet. De maandag de week erop zal dus niet opeens als rood ervaren worden en de letter ‘k’ roept altijd dezelfde kleurervaring op. Ook bestaan de associaties al vanaf de geboorte, zijn ze compleet onwillekeurig en hebben ze geen direct verband met bepaalde situaties of gebeurtenissen.

Synestheten zijn niet ziek, of voorzien van oneindige hoeveelheden LSD, wat eerder wel gedacht werd. Wel is het zeldzaam – zo’n 5% van de bevolking heeft een bepaalde mate van synesthesie – en kan het erfelijk bepaald zijn. Onder kunstenaars komt het zeven keer vaker voor dan normaal. Misschien niet zo gek, als je je bedenkt dat synestheten waarschijnlijk een stuk beter zijn in het creëren van metaforen en andere creatieve associaties.

Cross-sensuality

Bij synesthesie werken de zintuigen op een ongewone manier samen. Stimulatie van een zintuig leidt automatisch tot ervaringen in een ander zintuiglijk domein. Het is alsof de paden van bijvoorbeeld gehoor en zicht neurologisch met elkaar verbonden zijn, en je op weg naar ‘klank’ sowieso langs ‘kleur’ komt. Deze theorie is aannemelijk gemaakt bij de soort synesthesie waarbij letters gekleurd waargenomen worden. Vergeleken met niet-synestheten blijkt er inderdaad een toegenomen aantal kruisverbindingen te zijn tussen het hersengebied waar cijfers en die waar kleuren worden verwerkt. Bovendien blijken de synesthetische ervaringen intenser naarmate er meer kruisverbindingen zijn.

Kortom, wanneer een cijfer wordt waargenomen, wordt het kleurgebied automatisch aangeschakeld, wat de waarneming van een gekleurd cijfer tot gevolg heeft. Hoewel een toegenomen aantal neurale verbindingen voor de kleur-klank associaties nog niet is aangetoond, ligt het gebied van kleurverwerking wel dicht bij de plek waar toonhoogte verwerkt wordt. Het is dus best aannemelijk dat ook tussen die hersengebieden de violen blauw gestemd worden.

Er wordt gedacht dat iedereen geboren wordt als synestheet, maar dat de kruisverbindingen daarna al snel verbroken worden. Ergens best jammer dat we niet allemaal over zo’n multi-zintuiglijke waarneming beschikken. Toch ervaren ook niet-synestheten klanken intenser als ze gekoppeld worden aan kleuren. Er wordt immers geen techno- of electro-concert meer gegeven zonder spectaculaire lichtshow, want deze draagt duidelijk bij aan ‘een stukje genieting voor de luisteraar’. De volgende keer dat Liszt wordt opgevoerd in het Concertgebouw dus wat blauwe lichteffecten erbij graag.

_________
Het Late Night Café is onderdeel van de AAA-Serie van het Koninklijk Concertgebouworkest. "Klank & Kleur" is de eerste in een serie van zes Late Night Café's, verspreid over heel komend seizoen: Klank & Kleur (24 september), Het Geheim (29 oktober), Second Life (10 december), De Nacht (21 januari), Out of Control! (24 maart) en En Route (17 juni).
Aanstaande vrijdagavond 24 september vanaf 22.00u vindt Late Night Café: "Klank & Kleur" plaats in het Concertgebouw Café te Amsterdam. Voor meer informatie over de line-up van de avond zie www.entreeweb.nl.

Mail

Brankele Frank

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

De betere wereld, Het Grote Geluk: Marthe van Bronkhorst vraagt zich af waar ze dat kan vinden, misschien gewoon op een borrel, in het samenkomen met vrienden? Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer