De gruwelijke dood van Milly Boele roept weer de vraag op: waarom zijn we zo gefascineerd door afschrikwekkende beelden?" /> De gruwelijke dood van Milly Boele roept weer de vraag op: waarom zijn we zo gefascineerd door afschrikwekkende beelden?" />
Asset 14

Beelden van geweld

Nederland was geschokt door de dood van de 12-jarige Milly Boele, maar wilde tegelijkertijd niets liever dan een glimp opvangen van het horrorscenario in Dordrecht. Deze fascinatie is van alle tijden. Sanne haalt Abu Ghraïb, Goya, en Politie Amsterdam-Amstelland aan en vraagt zich af: waarom kijken we stiekem toch steeds weer?

De late avond van dinsdag 16 maart zat ik aan de televisie gekluisterd. Op nieuwswebsites verschenen al de eerste berichten dat het lichaam van het 12-jarige vermiste meisje Milly Boele gevonden was, in de tuin van een buurman. Overal waren nachtelijke beelden van de afgezette straat te zien, waar achter schermen, beschenen door schijnwerpers, het politieonderzoek gaande was. Verslaggevers stonden voor roodwitte linten te wachten. Iedereen wist dat er elk moment iemand zou komen om te bevestigen dat het meisje inderdaad dood was.

Een hele gewone straat in een hele gewone jaren zeventig-wijk veranderde plotseling in een nachtmerrieachtige plek. Juist het ontbreken van de mogelijkheid om te zien wat er gaande was in die tuin maakte de beelden zo luguber en - tegelijkertijd - fascinerend.


De afgezette straat van Milly Boele

Wij mensen voelen ons aangetrokken tot beelden van geweld, en dan in het bijzonder fotografische beelden.
Een foto kun je keer op keer opnieuw bekijken, om steeds weer diezelfde sensatie van schok, schaamte en fascinatie te beleven. Wie herinnert zich niet de foto van Pim Fortuyn, doodbloedend op de parkeerplaats waar hij zojuist was neergeschoten? Het wazige beeld van de man die vanuit de brandende Twin Towers zijn dood tegemoet sprong, op 11 september 2001? De met een mobiele telefoon gemaakte foto’s van gemartelde gevangenen in Abu Ghraïb?

We wenden onze blik - even - af, we spreken schande van de vreselijke beelden waar we aan worden blootgesteld... maar stiekem willen we het allemaal wél zien. Is het voyeurisme, masochisme, sadisme? Vinden we het lekker om onszelf steeds weer dat schokeffect toe te dienen? Halen we plezier uit het ongeluk van onze medemens?


Vernederde gevangene in Abu Ghraïb

De fascinatie met gewelddadige beelden is van alle tijden. De fotograaf Weegee (pseudoniem voor Arthur Fellig, 1899-1968) chroniqueerde in de jaren dertig en veertig het nachtleven in de Lower East Side van New York. Zijn gedetailleerde zwartwitfoto’s van geliquideerde gangsters en ongelukken met dodelijke afloop verschenen in schandaalblaadjes; Weegee vertegenwoordigde lang het archetypische beeld van de immorele persmuskiet. Tegenwoordig hangen zijn foto’s in musea.

Maar ook vóór de fotografie was uitgevonden bestond er vraag naar en aanbod in schokkende beelden. Susan Sontag publiceerde in 2004 haar essay Regarding the Pain of Others, waarin het beschouwen van oorlogsfoto’s ter discussie wordt gesteld. Hierin wordt ook Los Desastres de la Guerra (1810-1820) van de bekende Spaanse schilder Francisco Goya als voorbeeld aangehaald: in 82 etsen worden de verschrikkingen van de Napoleontische oorlogen op een rauwe en totaal onheroïsche wijze weergegeven: bij het bekijken bekruipt je het gevoel dat Goya deze beelden ook in Vietnam of Rwanda had kunnen maken.


Enterrar y callar ("Begraaf ze en wees stil") uit serie etsen van Francisco Goya, Los desastres de la guerra ("De gruwelen van de oorlog", 1810-1820)

Toch lijken foto’s van verschrikkingen ons nog meer te raken als ze zich dicht bij huis afspelen. Bijvoorbeeld het keurige rijtje achtertuinen in Dordrecht waar zich plotseling iets gruwelijks en onvoorstelbaars heeft afgespeeld. In 2007 vond er in Amsterdam een tentoonstelling met foto’s uit het Amsterdamse politiearchief in de periode 1965-1985 plaats. De foto’s waren gemaakt met als enig doel het gedetailleerd vastleggen van de plaats delict; toch sprak er een ongekende dramatiek uit, die juist versterkt werd door de technische wijze van fotograferen. De politiefoto die werd gekozen voor de omslag van het bijbehorende boek Plaats Delict Amsterdam (2007) is even simpel als doeltreffend: twee bebloede witte pumps, liggend op het trottoir. Je maag draait ervan om, maar tegelijkertijd wil je antwoord hebben op de vele vragen die de foto oproept. Op een van de foto’s zie je een woonkamer met uitbundig jaren zeventig-behang (enkele jaren geleden nog te vinden in alle hippe café’s met retro-interieur). Dan valt je oog echter op de bebloede bijl op het hoogpolige tapijt. Verder is er slechts het bijschrift: ’75, Poging tot doodslag, de Baarsjes. Een andere foto toont een oudere man die zichzelf heeft verhangen. Je ziet alleen zijn benen en zijn oude handen, maar op de achtergrond is er een ouderwets Amsterdams keukentje, netjes opgeruimd met een aandoenlijk vrolijk gordijntje onder het aanrecht. Het nostalgische gevoel dat door het gezellige keukentje teweeg wordt gebracht, zorgt tegelijkertijd voor die bekende rilling van afschuw en medelijden.


Bos en Lommer 1982 © Politie Amsterdam Amstelland

“So far as we feel sympathy, we feel we are not accomplices to what caused the suffering.” schreef Sontag over oorlogsfotografie. In zekere zin gaat dit ook op voor andere beelden van geweld, zoals de plaats delict van een gruwelijke moord. Het medelijden dat we ervaren, bevestigt ook dat wij een moraal hebben: dat wij nooit zoiets zouden doen. We zijn niet, in de woorden van Sontag, medeplichtig.

Maar dan blijft over de sensatiebelustheid, die in ieder mens zit. Wat te maken van onderstaande foto van Weegee, waarop een groep kinderen zich verdringt om een glimp op te vangen van een moord die pas heeft plaatsgevonden? Het harde flitslicht toont onbarmhartig de schaamteloze opwinding op de kindergezichten. Ik vind de foto veel schokkender dan die van het lijk waar ze naar staan te kijken, waarschijnlijk omdat de kinderen in hun naïviteit geen enkele poging doen hun sensatiezucht te verbergen. Het is een confrontatie met iets wat we niet graag erkennen in onszelf.


Weegee, Their First Murder (1941)

De allereerste oorlogsfotograaf was Roger Fenton (1819-1869). In 1855 werd hij door de Britse overheid naar het front van de Krimoorlog gestuurd om daar het strijdtoneel vast te leggen. Fenton kon vanwege technische beperkingen alleen stilstaande objecten vastleggen, maar op zijn foto’s zijn nergens dode of gewonde soldaten te bekennen - terwijl dat met een totaal van 21.097 doden aan Britse kant aan de orde van de dag moet zijn geweest. Zijn foto’s zijn leeg en verstild. De beroemdste foto van Fenton is van een verlaten slagveld waar alleen nog wat kanonskogels verspreid liggen, met de omineuze titel Valley of the Shadow of Death.


Roger Fenton, Valley of the shadow of death (1855)

Een groot verschil tussen de met een mobiele telefoon gemaakte Abu Ghraib-beelden en de forensische fotografie. Maar niet minder indrukwekkend en veelzeggend. Je hoeft de ellende niet altijd te zien om te weten dat zij heeft plaatsgevonden. Maar als we een glimpje kunnen opvangen van iets gruwelijks willen we –stiekem – niets liever.

Mail

Sanne Rispens

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

De betere wereld, Het Grote Geluk: Marthe van Bronkhorst vraagt zich af waar ze dat kan vinden, misschien gewoon op een borrel, in het samenkomen met vrienden? Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer