De afgelopen maanden was Emy afwezig. Eind juni bleek zij ineens baarmoederhalskanker te hebben en sindsdien bevindt ze zich in een wereld van doktoren en uitslagen. Dit zijn haar bevindingen.
1.
Wat het is met kanker is dat het woord alleen al je de stuipen op het lijf jaagt. Daarom zal je zelden aan kanker denken, totdat je het hebt. Zodra je het hebt, ga je het woord herhalen in je hoofd, eindeloos, totdat het echt wordt. Het wordt nooit echt echt.
Op de meest willekeurige plaatsen en momenten merk je dat je denkt ‘ik heb kanker’. In de supermarkt, op een festival, tijdens een vergadering. ‘Ik heb kanker.’ Je hebt een lichte angst dat je het er per ongeluk uitflapt. Het zit erin dat je het er daadwerkelijk uitflapt als iemand vraagt, iemand die nog van niets weet: ‘En hoe gaat het met jou?’
2.
Wat het is met kanker is dat je het mensen moet vertellen. Zij gaan je bellen en kaartjes sturen en vragen ‘kan ik iets doen?’. Je fantaseert dat je hun gekke dingen vraagt. Bid voor me, wil je vragen aan de atheïsten. Breng me ijsjes, wil je zeggen tegen degenen die ver weg wonen. Koop een puppy voor me en laat hem voor me uit. Ga naar de wc voor me, zwem voor me. Of weet je wat echt zou helpen? Als jij voor mij naar al die dokters ging. Natuurlijk vraag je nooit gekke dingen. Het is allemaal al gek genoeg.
3.
Wat het is met kanker is dat je alle telefoontjes en hulpaanbiedingen en bebloemde beterschapskaarten zult waarderen, al heb je daardoor nooit een kankerloze seconde.
Misschien waardeer je zelfs de kaart die je vertelt dat dit een kans is voor spirituele groei. Want erger dan kanker hebben is kanker hebben en dat niemand dat wat kan schelen.
4.
Wat het is met kanker is dat je waarschijnlijk al mensen kent die het hebben gehad voordat je het zelf krijgt. Dit bereidt je er absoluut niet op voor.
5.
Wat het is met kanker is dat je het echt niet verwacht te krijgen voor je vijftigste.
(Na je vijftigste verwacht je het vast nog steeds niet. Maar ik kan niet zeggen hoe vijftig-plussers denken, ik ben 29.)
6.
Wat het is met kanker is dat je het zeker niet verwacht te krijgen als je niet rookt.
7.
Wat het is met kanker krijgen terwijl je niet rookt en nooit hebt gerookt is dat je wilt beginnen met roken.
8.
Maar wat het is met kanker is dat zo lang je nog een kans hebt, je eerder zal gaan onderhandelen met welke omnipotente macht er ook moge zijn. Je zal aardiger zijn, meer bewegen, meer worteltjes eten. Je zal zelfs de dure yuppie-superfoods eten waar je niet in gelooft. Geef jou maar die quinoasalade met gojibessen.
9.
Wat het is met kanker is dat je moet begrijpen dat het geen straf is voor iets wat je hebt gegeten of niet hebt gegeten, iets wat je hebt of niet hebt gedaan. Zelfs roken.
10.
Wat het is met kanker is dat ook al begrijp je dat het geen straf is voor iets wat je hebt of niet hebt gedaan, je toch een reden wilt horen, een oorzaak, en vooral wat jouw eigen rol was, omdat je er nog van uit gaat dat jij de meester bent over jouw lichaam.
11.
Wat het is met kanker is dat als de doktoren je een potentiële oorzaak kunnen geven, de kans klein is dat je je daardoor beter voelt. In mijn geval was het waarschijnlijk seks. Geen gekke, onbeschermde, excessieve seks, nee, simpelweg een keer seks hebben gehad. Het was, wellicht, het humaan papillomavirus. Een virus dat de meeste mensen ooit krijgen, maar dat de meeste lichamen zelf weer kunnen opruimen. Wat me terugbrengt naar: wat heb ik gedaan?
12.
Wat het is met kanker is dat de doktoren meestal niet weten wat de oorzaak is. Ze weten niet waarom sommige lichamen het humaan papillomavirus niet opruimen. Ze weten ook niet of mijn specifieke baarmoederhalskanker überhaupt door dit virus is veroorzaakt, of waarom relatief jonge vrouwen deze variant vaker krijgen.
13.
Wat het is met kanker is dat aangezien we zo veel niet weten, we ertoe neigen degenen die het hebben te beschuldigen van slecht en ongezond en stresserig gedrag. (Totdat we het zelf krijgen.) Zoals Susan Sontag uitlegt in Illness as Metaphor (1977) geven we anderen al de schuld van hun ziektes sinds er ziektes zijn. In de 16e eeuw geloofden mensen dat 'the happy man would not get plague.'
14.
Wat het is met kanker, zegt Sontag, is dat het gezien wordt als 'basically, a psychological event, and people are encouraged to believe that they get sick because they (unconsciously) want to, and that they can cure themselves by the mobilization of will; that they can choose not to die of the disease.' Sontag schreef Illness as Metaphor terwijl ze borstkanker had. Ze overleefde, maar stierf vele jaren later aan leukemie.
15.
Wat het is met kanker is dat als het al een gevoel voor humor heeft, het een heel zwarte humor is.
16.
Wat het is met kanker is dat zodra je weet dat je het hebt, je het gevoel hebt dat je van binnenuit wordt opgegeten. 'Cancer is a demonic pregnancy,' schreef Sontag, om de metaforen die anderen gebruiken voor kanker te bespotten.
Illustratie: Valerie Geelen.
17.
Wat het is met kanker is dat je metaforen goed kunt gebruiken. Sontag zelf kon er ook niet zonder ('Illness is the night-side of life…'). 'Demonic pregnancy' is een pijnlijk accurate metafoor in het geval van baarmoederhalskanker.
18.
Wat het is met van binnenuit opgegeten worden is dat het geen pijn hoeft te doen, niet in het begin tenminste, niet altijd, niet totdat de doktoren beginnen met hun pogingen je te genezen. Maar wat het is met kanker is dat er zonder de doktoren uiteindelijk niets meer van je over zou blijven.
19.
Wat het is met kanker is dat je ten minste één persoon moet vinden die bereid is door alles heen je hand vast te houden.
20.
Wat het is met kanker is dat je de behoefte kunt hebben er grappen over te maken, het liefst met de persoon die je hand vasthoudt. Met de persoon die mijn hand vasthield, grapte ik over de mooie jonge blonde gyneacologe-in-opleiding die aankondigde dat ze mijn borsten ging betasten. Samen grapten we over de nationaliteiten van de baby’s die we zouden kunnen adopteren, welke etnische mix we zouden uitkiezen. Wat het is met doktoren die dreigen je baarmoeder weg te halen is dat je politiek correct zijn niet meer zo belangrijk vindt.
21.
Wat het is met grappen maken over kanker is dat het ongemakkelijk is voor de meeste mensen zonder kanker.
22.
Wat het is met kanker is dat zolang je nog een kans maakt, je er grappen over kunt maken.
23.
Wat het is met kanker is dat je niet in een verhaal zit, ook al denk je dat soms misschien. Je zit niet in Love Story, Turks Fruit, Komt een vrouw bij de dokter of The Fault in Our Stars. Je zit ook niet in een tragische Hollywoodfilm met Richard Gere. Je zit in je eigen chaotische, niet-naar-een-bevredigende-climax-toewerkende leven. Dit betekent dat je een betere kans hebt dan als je wel in een verhaal zat, aangezien kankerpatiënten in fictie doorgaans de vriendinnetjes zijn die moeten sterven opdat de protagonisten hun treurige, diepe, levensveranderende ervaring kunnen hebben.
24.
Wat het is met kanker is dat je er niet aan hoeft te sterven.
25.
Maar wat het is met kanker is dat je onvermijdelijk aan sterven moet denken.
26.
Wat het is met kanker is dat als je het eens hebt gehad, hoe kun je dan ooit nog je lichaam vertrouwen?
27.
Wat het is met kanker is dat als je er niet aan sterft, het nooit echt eindigt. Je blijft jarenlang doktoren bezoeken, misschien zo lang je leeft. Je hebt hen nodig om tussen jou en je lichaam te bemiddelen. Zij scannen je verraderlijke lichaam en vertellen je wanneer het zich misdraagt.
28.
Wat het is met kanker is dat inzoverre er een verhaal is, het beste verhaal het eindeloze is, met alle doktoren en grappen en het in toom gehouden lichaam.
29.
Maar wat het is met kanker is dat je dat verhaal zelden hoort.
Dit stuk verscheen eerder onder de titel '29 Truths about cancer' op The Awl.
Emy Koopman was jarenlang Hard//hoofd-redactielid en is literatuurwetenschapper, psycholoog en schrijver. Ze debuteerde in 2016 met de roman Orewoet. Haar meest recente boek Tekenen van het universum verscheen in januari 2022 bij uitgeverij Prometheus.
Valerie Geelen is een redactionele illustrator en grafische vormgever. Ze maakt haar werk om mensen uit te dagen kritisch en met humor naar zichzelf en de wereld te kijken.
