Asset 14

Wat Chinees porselein ons kan leren over de geschiedenis van de Chinese vrouw

Wat Chinees porselein ons kan leren over de geschiedenis van de Chinese vrouw

Chinese potten met zinderende danseressen, voetballende vrouwen en militante vrouwen op paarden. Zomaar een greep uit de rijke Chinese keramiekcollectie van het Rijksmuseum in Amsterdam. In het kader van het onderzoeksprogramma 'Vrouwen van het Rijksmuseum’ wordt het vergeten aandeel van vrouwen in de museumcollectie onderzocht en dit uit zich onder meer in de tentoonstelling Meer dan schoonheid die het komende jaar te zien zal zijn in het Aziatisch paviljoen. Hierin is er specifieke aandacht voor de rol van vrouwen die op Chinees porselein zijn afgebeeld. De decoraties zijn terug te voeren naar gebeurtenissen uit het dagelijks leven, maar ook naar verhalen uit de Chinese literatuur, toneelstukken en legendes. Hierin waren vrouwen vaak prominent aanwezig en namen een assertieve rol op zich, bijvoorbeeld als dappere strijder, ambitieuze moeder of ijverige keizerin. Interessant, omdat het maatschappelijk ideaal juist de gedweeë, onderdanige vrouw was. Hoewel Europa grote hoeveelheden keramiek importeerde uit China, was er weinig kennis van de betekenis van de decoratieve voorstellingen op deze objecten. Daar moet verandering in komen: wat kunnen de verhalen van porseleincollecties ons leren over de rol van vrouwen in de Chinese cultuurgeschiedenis?

Er was weinig begrip van wie deze vrouwen in werkelijkheid waren

De scènes die op Chinees porselein staan afgebeeld zijn dus gebaseerd op populaire Chinese verhalen en legendes die al eeuwenlang worden doorgegeven. Doordat de verhalende voorstellingen werden afgebeeld op houtsneden en schilderingen kon ook de ongeletterde bevolking deze verhalen leren kennen. Europese verzamelaars waren verrukt over de decoratieve schilderingen. Als gevolg van de goede handelsbetrekkingen tussen China en Europa nam de export van Chinees keramiek in de loop van de zeventiende eeuw een vlucht. De gemiddelde Europeaan bezat weinig kennis van de Aziatische cultuur en religie, diens interesse ging voornamelijk uit naar het materiaal en de tot verbeelding sprekende decoraties. Het was dus verspilde moeite de vrouwen in hun originele context herkenbaar te maken. De ranke vrouwenfiguren werden in deze periode daarom steeds vaker decoratie op 'exportkeramiek'. Aziatische vrouwen werden onherkenbaar gemaakt en kwamen los te staan van hun verhalende context. De oorspronkelijke betekenis ging hierdoor grotendeels verloren en de keizerinnen, godinnen en heldinnen werden veelal gereduceerd tot een archetype: ‘de lange lijs’ (afb.1). De term komt van de naam Elisabeth, die staat voor de vrouw in het algemeen, en werd in veilingcatalogi en boedelinventarissen overgenomen onder vergelijkbare benamingen als ‘Lysen’, ‘Lijsen’ of ‘Long Eliza’. Deze reductie geeft aan dat er weinig begrip was van wie deze vrouwen in werkelijkheid waren.

Afb 1: Kaststel bestaande uit twee bekervazen en drie dekselpotten met vrouwen en bloempotten in vakken, anoniem, ca. 1680 - ca. 1720.

Denise Campbell, assistent-conservator Chinees en Japans keramiek bij het Rijksmuseum, kreeg de taak om de geïllustreerde verhalen van deze vrouwen opnieuw inzichtelijk te maken. ‘Wacht even hoor, ik moet zelf ook goed kijken welke vrouwen dit precies zijn,’ zegt Campbell, wijzend naar de vitrinekast op de benedenverdieping van het Aziatisch paviljoen. Zelfs voor de Chinese keramiekconnaisseur is het lastig om personages te herkennen wanneer zij uit hun originele context worden getrokken. Neem het verhaal van de Daoïstische godin Xi Wangmu, die met haar perziken de onsterfelijkheid doorgaf aan de mensen. Ze is een van de krachtigste godinnen van China en is voor veel Chinezen ongeveer even bekend als onze Reynaert de Vos. Een kleurige emaillen pot (afb. 2) uit ca. 1645-1660 toont de viering van haar verjaardag. De godin wordt omringd door meerdere danseressen, bediendes en vrouwelijke musici.

Afb 2: Balustervormige pot met een zittende vrouw met bedienden kijkend naar een schouwspel van muziek en dans, anoniem, ca. 1645 - ca. 1660.

Toen de Chinezen keramiek gingen produceren voor de Europese markt werd dit tafereel slechts ten dele overgenomen. Zo is op een blauwe dekselpot (afb. 3) uit ca. 1700 slechts de godin en één danseres te zien. De scène is in elkaar geschoven waardoor de godin nu alleen achter haar kamerscherm zit.

Afb 3: Dekselpot met bloemtakken en taferelen in medaillons, anoniem, ca. 1680 - ca. 1720.

Het blijft gissen naar de reden waarom de narratieve scènes veranderden. Het kan zijn omdat de Chinese kunstenaars wisten dat de Europese verzamelaars het toch niet zouden begrijpen. Een andere mogelijkheid is dat in de tweede helft van de zeventiende eeuw, naast de narratieve weergave, het motief van de vrouw an sich opkwam. Onzedelijke literatuur en romans werden vanaf 1652 verboden. Een veilige optie was om vrouwen onherkenbaar in hun rol af te beelden.

Het is volgens Campbell maar de vraag in hoeverre Europese verzamelaars op de hoogte waren van de betekenis van de decoraties op hun Chinese dekselpotten en theeservies. Hoewel in Europa de verering van vrouwelijke goden werd gezien als iets heidens, wordt hier in de Chinese cultuur juist veel waarde aan gehecht. Godinnen houden de wereld in balans. Ze brengen de mensen voorspoed en geluk. Zij die goede daden verrichten ontvangen goddelijk hulp en inspiratie. Zo staat de onsterfelijke godin Ma Gu op de gekleurde schotel in een van de vitrinekasten (afb. 4) voor een lang leven. Zou de Europese opdrachtgever deze gelukwens hebben herkend? De karakteristieke lange vogelachtige vingernagels van deze ‘lange lijs’ ontbreken. Volgens het Rijksmuseum blijft het dan ook de vraag of de Europese opdrachtgever de gelukwens heeft begrepen.

Afb 4: Schotel met twee personen in een landschap, een familiewapen en een monogram, anoniem, ca. 1750 - ca. 1774.

Naast een zoektocht naar de Europese verzamelgeschiedenis werpt de tentoonstelling Meer dan schoonheid nieuw licht op de ontwikkelingen in de Chinese vrouwengeschiedenis. Wat was nu bijvoorbeeld precies de rol van de moeder in een traditioneel huwelijk? De porseleinen schotel met een kleurig glazuur (afb.5) geeft inzicht in de overgang van de periode waarbij de moeder slechts als verzorger voor haar kinderen werd beschouwd, naar haar bijkomende rol als onderwijzeres. Dit past binnen een algemene ontwikkeling van de groei van geletterdheid richting het einde van de Ming-dynastie. Moeders hadden namelijk een belangrijke taak: zij moesten ervoor zorgen dat hun zoons het ambtenaren-examen zouden behalen. Keizerin Wu Zetian (624-705) had de regels omtrent het examen aangepast, zodat het behalen ervan niet langer uitsluitend mogelijk werd voor de elite, maar ook voor gezinnen uit de lagere kringen. Een geletterde vrouw huwen die haar toekomstige zoon hierin kon begeleiden werd hierdoor interessanter. Geletterde vrouwen golden hierdoor niet meer als bedreiging, maar als competente en toegewijde moeders voor hun kinderen.

Afb 5: Schotel met twee vrouwen en drie jongens in een omheinde tuin, anoniem, ca. 1740 - ca. 1760.

Tot slot is de tentoonstelling een kleine geschiedenisles van de eeuwenlange handelsrelaties tussen China en Europa, en de gevolgen die dergelijke culturele uitwisseling teweeg heeft gebracht. De export van Chinees keramiek leidde dan wel tot intensivering van de handelsbetrekkingen, maar toch blijft het de vraag in hoeverre verzamelaars zich daadwerkelijk verdiepten in de grondslag van hun collectie. En welke opvatting zullen zij hebben gehad over de Chinese cultuur? Doordat het Rijksmuseum de verschillen toont tussen het porselein dat voor de binnenlandse markt werd geproduceerd versus het porselein dat geëxporteerd werd, daagt het zijn bezoekers uit kritisch te reflecteren op de Europese verzamelgeschiedenis. Daarbij is de nieuwe focus op de rol van vrouwen in de collectie van meerwaarde. Meer dan schoonheid geeft inzicht in de geschiedenis van de Chinese vrouw en toont daarmee de noodzaak van cultureel bewustzijn.

De tentoonstelling Meer dan schoonheid is van april 2022 tot april 2023 te zien in het Aziatisch paviljoen van het Rijksmuseum.

Afbeeldingen
Alle afbeeldingen uit dit artikel zijn afkomstig uit de collectie van het Rijksmuseum. Hieronder staan van al deze afbeeldingen de websitelink, waar meer informatie over de objecten te vinden is. De websitelink van afbeelding 3 toont niet de kant van de vaas die in dit artikel wordt beschreven, omdat het museum op de website uitsluitend het andere perspectief van de dekselpot toont.
Afb 1: https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/AK-RBK-16290
Afb 2: https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/AK-NM-6462
Afb 3: https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/AK-RBK-14944-B
(Het objectnummer van de in het artikel omschreven kant van de vaas is AK-RBK-14944-B-03). Foto: eigen beheer museum.
Afg 4: https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/AK-NM-1378
Afb 5: https://www.rijksmuseum.nl/nl/zoeken/objecten?set=AK-RBK-14748#/AK-RBK-14748-C,3

Mail

Martine Bontjes (1995) onderzoekt graag de rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis. Eerder schreef zij over dit onderwerp voor NRC, Article en The Florentine. Zij werkt in de Amsterdamse galeriewereld. Daarnaast biedt ze stadswandelingen in Amsterdam aan, waarbij ze de geschiedenis van de stad vertelt vanuit het perspectief van vrouwen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
De verdwenen kosmonaut

De verdwenen kosmonaut

Duizenden kilometers van de kosmonaut vandaan zit Igor, uitkijkend over de stad, terwijl hij luistert naar de ruis op de tv, naar de beukende eurodance plaat die nog naklinkt in zijn oren en naar een stem die hem probeert te overtuigen terug te komen. In De verdwenen kosmonaut van Thijs van der Heijden raakt een... Lees meer

Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer