Asset 14

Contact maken met geesten in de stad van de doden

Contact maken met geesten in de stad van de doden

Speakers met losse draden en lampen die fungeren als megafoons: de eerste Italiaanse soloshow van de Duits-Canadese kunstenaar Marlon Kroll (1992) is er voor hen die willen kijken, luisteren en ontvangen. Het was even zoeken naar Galleria Acappella die zich achterin een donkere parkeergarage schuilhoudt. Ik ontdekte tijdens mijn verblijf in Napels dat de meeste galeries zich aan het oog van de bezoeker lijken te onttrekken. Vaak moet je aanbellen op een hogere etage, stap je de woonkamer van de galeriehouder binnen, of moet je - zoals bij Galleria Acappella - een parkeergarage uitlopen om binnen te geraken. Hoewel ik even twijfelde rechtsomkeer te maken, werd mijn bezoek aan deze galerie zodoende nog specialer - meer insider dan dit zou het niet gaan worden.  De beelden en tonen die ik aanschouwde bleven nog wekenlang door mijn hoofd galmen en lieten mij nadenken over de rol van de kunstenaar in onze maatschappij. Dient die kunstenaar als doorgeefluik van kennis en ideeën of is kunst zelf het medium om nieuwe kennis te creëren? Kroll laat zien hoe kunst een mediërende rol kan spelen tussen onze zichtbare werkelijkheid en de latente aanwezigheid van spirituele krachten. Is dat ook niet precies het magische effect dat kunst op ons heeft, dat het je blootstelt aan een wereld die je eerder nog niet zag?

Kroll werd in zijn jeugd blootgesteld aan een wereld met een andere vorm- en beeldtaal dan die van de meeste kinderen. Hij werd opgevoed vanuit het antroposofische gedachtegoed van de Oostenrijkse pedagoog Rudolf Steiner (1861-1925) - bekend van het vrijeschoolonderwijs - waarbinnen wetenschap, kunst en spiritualiteit samenkomen. Op de vrije school die Kroll bezocht bestonden geen klassieke vierkante klaslokalen. In plaats daarvan waren er vijfhoekige ruimtes en ook hingen er veel geometrische vormen aan de muren. 'The doorway was often the only right angle', vertelt Kroll. De reden dat zijn moeder voor deze alternatieve opvoeding koos, was vanwege haar fascinatie voor spirituele bronnen. Ze geloofde dat de mens nauw verbonden was met de zon, de aarde, de maan en de sterren. Zijn moeder was waarzegster, gebedsgenezer, tarotlezer en kunstenares. Kroll werd opgevoed met het idee dat er onzichtbare krachten op aarde aanwezig waren. Vroeger verzette de kunstenaar zich tegen deze ideeën, hij wilde zijn spirituele vorming ontkennen. Na het overlijden van zijn moeder veranderde dit, hij wilde zijn alternatieve opvoeding onderzoeken en begrijpen. Hij creëerde abstracte beelden en installaties waarin alledaagse objecten opnieuw gecombineerd, aangepast en uitgewisseld werden. Hierbij valt te denken aan Nesting, een installatie gemaakt van dennenhout, multiplex en gekleurde lichten die vanuit twee gezichtspunten bekeken kan worden. Van buitenaf is een vleesachtig membraan te zien, van binnen wordt de bezoeker zelf onderdeel van het broedproces.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 2

Voor zijn solotentoonstelling ‘Receiver’ die van 30 september t/m 15 november 2022 in Galleria Acappella in Napels te zien was, maakte Kroll een combinatie van kleurige schilderijen en middelgrote installaties waarbij hij het contact met zijn overleden moeder probeert te herroepen. De kunstenaar hoopt met zijn werk ook toeschouwers in contact te laten komen met hun eigen overleden vrienden of familie. Het is aan het publiek om hun stemmen te ontvangen en ze te versterken. Deze tentoonstelling kwam tot stand vanwege een uitnodiging van galeriehouder Corrado Folinea van Galleria Acappella in Napels. Kroll liet zich inspireren door de bijzondere band die Napels heeft met de doden. Op 2 november wordt Allerheiligen namelijk groots gevierd in deze Zuid-Italiaanse stad. De Napolitanen herdenken op deze dag de vele slachtoffers die ze tijdens de zeventiende eeuw moesten betreuren, toen hun stad werd getroffen door vulkaanuitbarstingen, pestepidemieën en aardbevingen. De dode lichamen van deze slachtoffers werden naar de Kerk van het Vagevuur gebracht, waar hun beenderen werden bewaard. De lokale bevolking bad voor de zielen van al deze slachtoffers, of het nu bekenden voor hen waren of niet. Ze hoopten dat de doden niet te lang in het vagevuur hoefden te verblijven en daarmee sneller een plek in het paradijs zouden bemachtigen. Bovendien werd er goed voor de schedels gezorgd; ze werden opgepoetst en kregen een speciale plek in een klein altaar. Kroll raakte geïnspireerd door de manier waarop er in deze stad voor de doden werd gezorgd.

Kroll vormde objets trouvés om tot 'spirit mediums'

Galeriehouder Folinea hielp de kunstenaar bij het vinden van zijn objecten. Zo reed het duo op een scooter over de Via San Carlo tot aan het ouderlijk huis van de galeriehouder aan de rand van de stad. In de garage van dit huis vond Kroll oude speakers en een trompet. Kroll vormde deze objets trouvés om tot ‘spirit mediums’: installaties die communiceren tussen de beschouwer en de geesten van overledenen. Een voorbeeld hiervan is de wandsculptuur met de titel The conduit, het is een onderdeel van een speaker met losgekoppelde draden van een versterker. De sculptuur toont visuele overeenkomsten met die van een schedel. Deze installatie moet worden beschouwd als een spirit medium: het is een luidspreker die externe geluiden door de lucht laat zweven, een open mond die de stemmen van geesten kan doorgeven. Hoewel het gebruik van elektronische objecten in eerste instantie de antroposofische leer lijkt te ondermijnen, weet Kroll het spirituele hier te vermengen met technologie. Het zijn echter niet de elektromagnetische velden die in de Zuid-Italiaanse galerie worden geactiveerd, maar de signalen van geesten, meent Kroll. Naast moderne technieken, behandelt Kroll ook de klassieke kunstvorm met zijn schilderijen. Het roze schilderij San Carlo (the singer) toont enkele overeenkomsten met de concertzaal van het Napolitaanse San Carlo Theater, het oudste nog bestaande operatheater van Europa. In het schilderij kunnen we ons een opera-uitvoering van Vincenzo Bellini voorstellen. Of is het een strottenhoofd van een zanger waarin we de trillingen van zijn stem verbeeld zien? De tentoonstelling met de titel ‘Receiver’ is gemaakt voor hen die willen kijken, luisteren en ontvangen.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 4

Het werk van Kroll toont enkele overeenkomsten met dat van de Zweedse kunstenares Hilma af Klint (1862-1944), niet slechts vanwege de felle kleuren en geometrische vormen, maar ook en misschien juist vooral vanwege de spirituele boodschap. Kroll is groot bewonderaar van Af Klint. 'We share a common ground', zegt hij. Beide kunstenaars lieten zich inspireren door het antroposofische gedachtegoed en bovendien ontwikkelden ze allebei een fascinatie voor het leggen van contact met de doden. Zo nam Af Klint al op jonge leeftijd deel aan seances waarbij ze verbinding zocht met haar overleden zus. Later richtte ze een eigen spirituele beweging op waarmee ze contact zocht met geesten. Af Klint maakte metershoge werken met kleurige geometrische vormen waarin haar spirituele gedachten vorm kregen. Met haar abstracte beelden was zij, net als Piet Mondriaan (1872-1944) en Wassily Kandinsky (1866-1944), een pionier in de abstracte kunst van het begin van de twintigste eeuw. Toch duurde het langer dan bij haar mannelijke tijdgenoten voordat ook Af Klint de erkenning kreeg die haar toekomt. Hoewel de drie kunstenaars allen actief waren in dezelfde periode - ze stierven zelfs in hetzelfde jaar (1944) - kregen slechts de laatste twee al aan het begin van de twintigste eeuw erkenning voor hun nieuwe visie op de moderne kunst. Voor Af Klint is dit pas heel recentelijk, de laatste decennia,  het geval en de tijd lijkt nu pas rijp om haar ook in museale context in verband te brengen met de mannelijke pioniers van de abstracte kunst. Zo is vanaf april dit jaar de tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan in Tate Modern in Londen te zien en in het najaar in het Kunstmuseum Den Haag.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 5

Het werk van Kroll laat zien hoe Af Klints gedachtegoed nog altijd resoneert. De Zweedse kunstenares beschouwde zichzelf als medium, een doorgeefluik van de boodschappen van geesten. Kroll gaat nog een stapje verder door niet slechts zijn eigen binnenwereld te tonen, maar ook zijn publiek aan te spreken. Hij ziet het als een uitdaging om toeschouwers in contact te laten komen met hogere machten. Toen Kroll de speakers en trompet aantrof in het ouderlijk huis van de Napolitaanse galeriehouder, ervaarde hij de aanwezigheid van zijn moeder. Dit duidt op de ontdekking van een gemis. ‘Every finding of an object is in fact a refinding of it,’ schreef Sigmund Freud (1856-1939) hier in 1905 al over. De surrealisten meenden dat gevonden voorwerpen symbool staan voor iets wat we ooit verloren hebben. Kroll vormde zijn objets trouvés om tot spirit mediums, ze geven uiting aan de intieme relatie van een kunstenaar en zijn overleden moeder. Tegelijkertijd nodigt Kroll zijn toeschouwers uit zelf op zoek te gaan naar het contact met overledenen. Wat blijft er over als we de elektronica loskoppelen? Luisteren we nog wel naar de doden? En hoe zorgen we voor ze? Receiver toont hoe verdrongen emoties worden omgezet in kunst die niet slechts persoonlijke van aard is, maar ook de toeschouwer uitnodigt (familie)relaties te doen herleven. Hopelijk is hem niet hetzelfde lot beschoren als Af Klint - wachten op iemand die zijn boodschappen ontvangt en versterkt - en vinden we Kroll in de nabije toekomst ook in de grote musea.

De tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan is van 20 april t/m 3 september 2023 in Tate Modern te zien en reist in oktober door naar het Kunstmuseum in Den Haag.

Verantwoording afbeeldingen:

  • Danilo Donzelli Photography
  • Courtesy of The Hilma af Klint Foundation

 

Mail

Martine Bontjes (1995) onderzoekt graag de rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis. Eerder schreef zij over dit onderwerp voor NRC, Article en The Florentine. Zij werkt in de Amsterdamse galeriewereld. Daarnaast biedt ze stadswandelingen in Amsterdam aan, waarbij ze de geschiedenis van de stad vertelt vanuit het perspectief van vrouwen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
De sofaconstante

De sofaconstante

Uschi Cop schreef een claustrofobische verhalenbundel over zes levens die getekend zijn door een verlangen naar zingeving. De sofaconstante is een voorpublicatie van een van die verhalen uit haar bundel 'Zwaktebod'. Lees meer

Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik toch een mannenhater?’ 6

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik dan toch een mannenhater?’

Puck Lingbeek's vader stelt dat haar boosheid richting mannen haar interpretaties van kunst beïnvloedt. Puck is het daar niet mee eens, maar het zet het haar wel aan het denken. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Voesten

Voesten

"Misschien is dat man zijn hier: hetzelfde bewegen als de anderen." Voesten van Werner de Valk is een kort verhaal over een eiland met een duistere traditie en over het moeten bewijzen van mannelijkheid. Lees meer

Muze

Muze

Loren Snel schreef een roman over hoe samen te zijn met een ander en intussen trouw te blijven aan jezelf. Haar debuut verschijnt 25 oktober bij uitgeverij Prometheus. Hier lees je een voorpublicatie. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Jari

Jari

Dave Boomkens schreef een verhaal over troosteloosheid, onmacht en opgroeien. Over hoe je in een treurig flatgebouw, tussen de nieuwsprogrammering en sportwedstrijden door, een vriend kunt vinden en verliezen. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Geef de dag een naam

Geef de dag een naam

Op een hete zomerdag wordt Felipe zwetend wakker. Deze dag, die heet en broeierig is, brengt hem uit evenwicht, tot hij uiteindelijk doet wat hij gezworen had nooit te doen: hij begint te drinken. Een fragment uit de afstudeernovelle van Tiemen Hageman over het verleden proberen los te laten, het leven ruimte geven en adolescent worden. Lees meer

Aaah, het launchfeest!

Aaah, het launchfeest!

Na de lancering van ons derde papieren tijdschrift willen we onze lezers, schrijvers en makers graag uitnodigen om dit grote succes samen met Hard//hoofd te vieren op 26 oktober in Amsterdam. Lees meer

Tussen de randen van een aquarium

Tussen de randen van een aquarium

Wie ben je als je alles kunt zijn? In het fragmentarische afstudeerwerk van Ettie Edens veranderen mensen onder andere in een hoopje, een steen, een natuurkundedocent, water, iemand die limonade drinkt en een lantaarnpaal. Lees meer

Automatische concepten 71

We hebben een probleem met de derde helft

Een voetbalwedstrijd stopt officieel misschien op het veld, maar Marthe van Bronkhorst merkt in de trein dat het slinkse spel doorgaat. Lees meer

Mycelium

Mycelium

Wat als schimmelsporen zich met iedere adem dieper in je longen graven? Met ‘Mycelium’ won Olga Ponjee de juryprijs van Het Rode Oor 2023, de erotische schrijfwedstrijd van Vlaams-Nederlands huis deBuren. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer