Asset 14

Contact maken met geesten in de stad van de doden

Contact maken met geesten in de stad van de doden

Speakers met losse draden en lampen die fungeren als megafoons: de eerste Italiaanse soloshow van de Duits-Canadese kunstenaar Marlon Kroll (1992) is er voor hen die willen kijken, luisteren en ontvangen. Het was even zoeken naar Galleria Acappella die zich achterin een donkere parkeergarage schuilhoudt. Ik ontdekte tijdens mijn verblijf in Napels dat de meeste galeries zich aan het oog van de bezoeker lijken te onttrekken. Vaak moet je aanbellen op een hogere etage, stap je de woonkamer van de galeriehouder binnen, of moet je - zoals bij Galleria Acappella - een parkeergarage uitlopen om binnen te geraken. Hoewel ik even twijfelde rechtsomkeer te maken, werd mijn bezoek aan deze galerie zodoende nog specialer - meer insider dan dit zou het niet gaan worden.  De beelden en tonen die ik aanschouwde bleven nog wekenlang door mijn hoofd galmen en lieten mij nadenken over de rol van de kunstenaar in onze maatschappij. Dient die kunstenaar als doorgeefluik van kennis en ideeën of is kunst zelf het medium om nieuwe kennis te creëren? Kroll laat zien hoe kunst een mediërende rol kan spelen tussen onze zichtbare werkelijkheid en de latente aanwezigheid van spirituele krachten. Is dat ook niet precies het magische effect dat kunst op ons heeft, dat het je blootstelt aan een wereld die je eerder nog niet zag?

Kroll werd in zijn jeugd blootgesteld aan een wereld met een andere vorm- en beeldtaal dan die van de meeste kinderen. Hij werd opgevoed vanuit het antroposofische gedachtegoed van de Oostenrijkse pedagoog Rudolf Steiner (1861-1925) - bekend van het vrijeschoolonderwijs - waarbinnen wetenschap, kunst en spiritualiteit samenkomen. Op de vrije school die Kroll bezocht bestonden geen klassieke vierkante klaslokalen. In plaats daarvan waren er vijfhoekige ruimtes en ook hingen er veel geometrische vormen aan de muren. 'The doorway was often the only right angle', vertelt Kroll. De reden dat zijn moeder voor deze alternatieve opvoeding koos, was vanwege haar fascinatie voor spirituele bronnen. Ze geloofde dat de mens nauw verbonden was met de zon, de aarde, de maan en de sterren. Zijn moeder was waarzegster, gebedsgenezer, tarotlezer en kunstenares. Kroll werd opgevoed met het idee dat er onzichtbare krachten op aarde aanwezig waren. Vroeger verzette de kunstenaar zich tegen deze ideeën, hij wilde zijn spirituele vorming ontkennen. Na het overlijden van zijn moeder veranderde dit, hij wilde zijn alternatieve opvoeding onderzoeken en begrijpen. Hij creëerde abstracte beelden en installaties waarin alledaagse objecten opnieuw gecombineerd, aangepast en uitgewisseld werden. Hierbij valt te denken aan Nesting, een installatie gemaakt van dennenhout, multiplex en gekleurde lichten die vanuit twee gezichtspunten bekeken kan worden. Van buitenaf is een vleesachtig membraan te zien, van binnen wordt de bezoeker zelf onderdeel van het broedproces.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 2

Voor zijn solotentoonstelling ‘Receiver’ die van 30 september t/m 15 november 2022 in Galleria Acappella in Napels te zien was, maakte Kroll een combinatie van kleurige schilderijen en middelgrote installaties waarbij hij het contact met zijn overleden moeder probeert te herroepen. De kunstenaar hoopt met zijn werk ook toeschouwers in contact te laten komen met hun eigen overleden vrienden of familie. Het is aan het publiek om hun stemmen te ontvangen en ze te versterken. Deze tentoonstelling kwam tot stand vanwege een uitnodiging van galeriehouder Corrado Folinea van Galleria Acappella in Napels. Kroll liet zich inspireren door de bijzondere band die Napels heeft met de doden. Op 2 november wordt Allerheiligen namelijk groots gevierd in deze Zuid-Italiaanse stad. De Napolitanen herdenken op deze dag de vele slachtoffers die ze tijdens de zeventiende eeuw moesten betreuren, toen hun stad werd getroffen door vulkaanuitbarstingen, pestepidemieën en aardbevingen. De dode lichamen van deze slachtoffers werden naar de Kerk van het Vagevuur gebracht, waar hun beenderen werden bewaard. De lokale bevolking bad voor de zielen van al deze slachtoffers, of het nu bekenden voor hen waren of niet. Ze hoopten dat de doden niet te lang in het vagevuur hoefden te verblijven en daarmee sneller een plek in het paradijs zouden bemachtigen. Bovendien werd er goed voor de schedels gezorgd; ze werden opgepoetst en kregen een speciale plek in een klein altaar. Kroll raakte geïnspireerd door de manier waarop er in deze stad voor de doden werd gezorgd.

Kroll vormde objets trouvés om tot 'spirit mediums'

Galeriehouder Folinea hielp de kunstenaar bij het vinden van zijn objecten. Zo reed het duo op een scooter over de Via San Carlo tot aan het ouderlijk huis van de galeriehouder aan de rand van de stad. In de garage van dit huis vond Kroll oude speakers en een trompet. Kroll vormde deze objets trouvés om tot ‘spirit mediums’: installaties die communiceren tussen de beschouwer en de geesten van overledenen. Een voorbeeld hiervan is de wandsculptuur met de titel The conduit, het is een onderdeel van een speaker met losgekoppelde draden van een versterker. De sculptuur toont visuele overeenkomsten met die van een schedel. Deze installatie moet worden beschouwd als een spirit medium: het is een luidspreker die externe geluiden door de lucht laat zweven, een open mond die de stemmen van geesten kan doorgeven. Hoewel het gebruik van elektronische objecten in eerste instantie de antroposofische leer lijkt te ondermijnen, weet Kroll het spirituele hier te vermengen met technologie. Het zijn echter niet de elektromagnetische velden die in de Zuid-Italiaanse galerie worden geactiveerd, maar de signalen van geesten, meent Kroll. Naast moderne technieken, behandelt Kroll ook de klassieke kunstvorm met zijn schilderijen. Het roze schilderij San Carlo (the singer) toont enkele overeenkomsten met de concertzaal van het Napolitaanse San Carlo Theater, het oudste nog bestaande operatheater van Europa. In het schilderij kunnen we ons een opera-uitvoering van Vincenzo Bellini voorstellen. Of is het een strottenhoofd van een zanger waarin we de trillingen van zijn stem verbeeld zien? De tentoonstelling met de titel ‘Receiver’ is gemaakt voor hen die willen kijken, luisteren en ontvangen.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 4

Het werk van Kroll toont enkele overeenkomsten met dat van de Zweedse kunstenares Hilma af Klint (1862-1944), niet slechts vanwege de felle kleuren en geometrische vormen, maar ook en misschien juist vooral vanwege de spirituele boodschap. Kroll is groot bewonderaar van Af Klint. 'We share a common ground', zegt hij. Beide kunstenaars lieten zich inspireren door het antroposofische gedachtegoed en bovendien ontwikkelden ze allebei een fascinatie voor het leggen van contact met de doden. Zo nam Af Klint al op jonge leeftijd deel aan seances waarbij ze verbinding zocht met haar overleden zus. Later richtte ze een eigen spirituele beweging op waarmee ze contact zocht met geesten. Af Klint maakte metershoge werken met kleurige geometrische vormen waarin haar spirituele gedachten vorm kregen. Met haar abstracte beelden was zij, net als Piet Mondriaan (1872-1944) en Wassily Kandinsky (1866-1944), een pionier in de abstracte kunst van het begin van de twintigste eeuw. Toch duurde het langer dan bij haar mannelijke tijdgenoten voordat ook Af Klint de erkenning kreeg die haar toekomt. Hoewel de drie kunstenaars allen actief waren in dezelfde periode - ze stierven zelfs in hetzelfde jaar (1944) - kregen slechts de laatste twee al aan het begin van de twintigste eeuw erkenning voor hun nieuwe visie op de moderne kunst. Voor Af Klint is dit pas heel recentelijk, de laatste decennia,  het geval en de tijd lijkt nu pas rijp om haar ook in museale context in verband te brengen met de mannelijke pioniers van de abstracte kunst. Zo is vanaf april dit jaar de tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan in Tate Modern in Londen te zien en in het najaar in het Kunstmuseum Den Haag.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 5

Het werk van Kroll laat zien hoe Af Klints gedachtegoed nog altijd resoneert. De Zweedse kunstenares beschouwde zichzelf als medium, een doorgeefluik van de boodschappen van geesten. Kroll gaat nog een stapje verder door niet slechts zijn eigen binnenwereld te tonen, maar ook zijn publiek aan te spreken. Hij ziet het als een uitdaging om toeschouwers in contact te laten komen met hogere machten. Toen Kroll de speakers en trompet aantrof in het ouderlijk huis van de Napolitaanse galeriehouder, ervaarde hij de aanwezigheid van zijn moeder. Dit duidt op de ontdekking van een gemis. ‘Every finding of an object is in fact a refinding of it,’ schreef Sigmund Freud (1856-1939) hier in 1905 al over. De surrealisten meenden dat gevonden voorwerpen symbool staan voor iets wat we ooit verloren hebben. Kroll vormde zijn objets trouvés om tot spirit mediums, ze geven uiting aan de intieme relatie van een kunstenaar en zijn overleden moeder. Tegelijkertijd nodigt Kroll zijn toeschouwers uit zelf op zoek te gaan naar het contact met overledenen. Wat blijft er over als we de elektronica loskoppelen? Luisteren we nog wel naar de doden? En hoe zorgen we voor ze? Receiver toont hoe verdrongen emoties worden omgezet in kunst die niet slechts persoonlijke van aard is, maar ook de toeschouwer uitnodigt (familie)relaties te doen herleven. Hopelijk is hem niet hetzelfde lot beschoren als Af Klint - wachten op iemand die zijn boodschappen ontvangt en versterkt - en vinden we Kroll in de nabije toekomst ook in de grote musea.

De tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan is van 20 april t/m 3 september 2023 in Tate Modern te zien en reist in oktober door naar het Kunstmuseum in Den Haag.

Verantwoording afbeeldingen:

  • Danilo Donzelli Photography
  • Courtesy of The Hilma af Klint Foundation

 

Mail

Martine Bontjes (1995) onderzoekt graag de rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis. Eerder schreef zij over dit onderwerp voor NRC, Article en The Florentine. Zij werkt in de Amsterdamse galeriewereld. Daarnaast biedt ze stadswandelingen in Amsterdam aan, waarbij ze de geschiedenis van de stad vertelt vanuit het perspectief van vrouwen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Gedicht zoekt beeld (deel 1) 2

Poetry International X Willem de Kooning Academy: Gedicht zoekt beeld

Hoe kun je poëzie ook anders ervaren dan via de bundel of op het podium? Achttien studenten illustratie van de Rotterdamse Willem de Kooning Academie lieten zich inspireren door het werk van de dichters van het 53ste Poetry International Festival (9 – 11 juni Rotterdam). Hard//hoofd presenteert een selectie van hun illustraties in combinatie met de gedichten. Alle achttien zijn gedurende het festival te zien in een expositie in LantarenVenster en op de route tussen de festivallocaties op Katendrecht. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De diepte in

De diepte in

Wie heeft woorden nodig als je elkaar aan kunt raken? In dit verhaal van Martien van Agtmaal lees je over liefde diep in de zee. Lees meer

Mijn roodbewangde gezicht 2

Mijn roodbewangde gezicht

Het bekijken van jeugdfoto's dwingt Eva te reflecteren op één van haar onbewuste mechanismen: blozen. Lees meer

:De on//smakelijke week: De on//smakelijke mixtape

De on//smakelijke week: De on//smakelijke mixtape

Een (on)smakelijke, muzikale interventie: de redactie smolt wat smoezelige smikkelliedjes samen tot de on//smakelijke mixtape. Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

:De on//smakelijke week: Hoe je spijt kan loslaten (werktitel) 2

De on//smakelijke week: Deegman

Zuiver je van jouw on//smakelijke emoties met een literaire meditatie door Kiriko Mechanicus. Op het menu: spijt. Kneed alle spijt die je voelt tot een deegman, voordat je hem op 220 graden in de oven bakt. Eet smakelijk! Lees meer

schilderij van varkenskarkassen die aan haken hangen in een slagerij

De on//smakelijke week: Waar het vlees begint

Wat is de connectie tussen het vrouwelijk lichaam en vlees? Waarom kunnen we alleen van iets houden als we het kunnen aaien? Elianne van Elderen onderzocht het in dit gedicht over donshaartjes, de smaak van wondvocht en middelgrote zwarte honden. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

:De on//smakelijke week: De smakelijke aarde

De on//smakelijke week: De smakelijke aarde

Sinds vorig jaar voelt Aisha soms de behoefte om zand te eten. Ze gaat op zoek naar waar dit vandaan komt en hoe cultureel bepaald is wat we eetbaar vinden. ‘Is mijn zandbegeerte niet gewoon een hunkering naar verbinding naar iets dat ik ergens ben kwijtgeraakt?’ Lees meer

illustratie van een eettafel met escargots die nog leven, een spartelende octopus, wijn, oesters en een hand met een sigaret die naar eten grijpt.

De on//smakelijke week: Door ingrediënten bij elkaar te voegen, creëer je iets nieuws

Illustrator Feline Wigman laat zich inspireren door de sociale dynamiek en cultuur rond de eettafel. Ze is altijd gefascineerd geweest door wat vies is en toch lekker, of wat lelijk is en toch mooi. Jorne Vriens ging met haar in gesprek. Lees meer

De on//smakelijke week: Hoofdredactioneel

De on//smakelijke week: Hoofdredactioneel

Deze week staat Hard//hoofd in het teken van on//smakelijkheid. Hoofdredacteur Jochum Veenstra opent de week met een tekst over de aantrekkelijkheid van paté en de walging die hij er nu voor voelt. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Knieën

Knieën

‘Hij probeerde net zo breed te lopen als de rest, maar zijn benen bewogen anders.’ Een verhaal van Werner de Valk over een jongen zonder eilandersknieën, die de ondoordringbare mist opzoekt en er lachend in verdwijnt. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Mannen die over zichzelf praten

Mannen die over zichzelf praten

Na een aantal dates met een op zich interessante man twijfelt Eva of ze nog wel een keer met hem moet afspreken. Het probleem: hij praat te veel over zichzelf. Lees meer

De on//smakelijke maaltijd

De on//smakelijke maaltijd

Op 11 mei presenteren we ons eerste literaire programma van 2023! Met als thema De on//smakelijke maaltijd nodigen we je uit om de grens tussen het smakelijke en onsmakelijke te onderzoeken middels verschillende voordrachten en een gezamenlijk diner in Mediamatic. Lees meer

De dingen die we onszelf vertellen

De dingen die we onszelf vertellen

Aisha Mansaray vraagt zich af waarom mensen elkaars misstappen zo uitvergroten. Zeggen onze ergernissen misschien juist meer over onze eigen gebreken dan die van een ander? Lees meer

Illustratie van twee mensen die boven elkaar hangen en elkaar aankijken

Grenslaag

‘Terwijl ik naderde, zag ik de oude man: naakt op zijn rug, ogen gesloten. Zijn neus herkende ik eerst.’ Een magisch realistisch verhaal van Lieven Stoefs, waarin de hoofdpersoon als in een droom een lichaam in een mortuarium vindt. Lees meer

hands over face hands together

hands over face hands together

Puck Füsers liet zich inspireren door het werk van Keith Haring en schreef een gedichtenreeks vol springende hondjes en grommende koelkasten. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel