In Re: kijkt hard//hoofd van een afstandje naar actuele zaken. Een verwarde jongen gijzelde een portier in de studio van de NOS en wij keken mee. Rutger verbaast zich over de flauwe grappen. Is het niet precies dit soort voortdurende distantie die ons allemaal zo verwart?
Ken je dat gevoel, dat je uit de bioscoop komt en nog helemaal in de film zit? Dat je nog niet goed het onderscheid kunt maken tussen de fictieve wereld die je in het donker heeft opgezogen, en de realiteit waarin wij leven? Het doet denken aan het verhaal over het eerste bioscooppubliek, dat angstig achteruit deinsde toen een trein op het scherm voorbijreed. Wij lachen nu schamper om de onnozelheid van de toeschouwers van het begin van de twintigste eeuw, maar de filmtechnieken ontwikkelen zich nog altijd met maar één doel: om ons zo heftig mogelijk te laten meeleven met deze magische kunstvorm.
Ik heb volgens de app TV Showtime, waarin ik alle series die ik volg of heb gevolgd trouw invul, 1348 uur en 10 minuten van mijn leven aan het bekijken van de avonturen van fictieve mensen gespendeerd. Ik heb veel meegemaakt in mijn leven; ik ben maffiabaas geweest, was lang onderdeel van een trouwe vriendengroep, heb overal in New York seks gehad en heb vele moorden opgelost. Zonder ook maar een spier te bewegen.
De ‘cover’ van het Facebook-profiel van Tarik Z. is een foto van Inception, een verwarrende film van Christopher Nolan, waarin mensen dromen binnendringen en verschillende lagen van onderbewustzijn doordringen. Het strakke pak van Tarik lijkt erg op de kledingstijl van de acteur Joseph Gordon-Levitt in deze film. In Inception raakt de hoofdpersoon (gespeeld door Leonardo diCaprio) zo verward door zijn droomreizen, dat hij op een gegeven moment niet meer weet wat echt is. Tot aan het einde van de film blijft ook de kijker in het ongewisse: was het allemaal een droom?
Ken je dat gevoel, dat je niet meer weet wat echt is, dat je in de war bent? Ik ken dat gevoel maar al te goed. Ik sprak net nog een vriendin via Skype: ze was opeens bij me in de kamer, maar tegelijk kon ik haar niet omhelzen en toen ik koffie ging zetten, liet ik haar op tafel achter. Onderweg naar de tram whatsapp ik met mijn vader. We praten niet echt en toch ook wel. En ik weet niet zeker of hij het wel is, en wie er meeleest. Soms sta ik op een feestje en voel ik diezelfde afstand tot mijn ervaring, terwijl ik nu iedereen kan aanraken en zeker weet dat ze er zijn. Toch? Of heb ik teveel gedronken, een trekje van die joint genomen, waardoor mijn waarneming toch weer niet te vertrouwen is?
Onmiddellijk na de eerste berichten en beelden van de NOS-gijzeling ontstond een enorme stroom grappen en gimmicks op Twitter. Dat die gast wel echt ‘vet gekleed’ was, dat die portier in beeld moest, dat de NOS eindelijk echt nieuws had, maar het dan niet uitzendt. Mensen gaven hoog op over #deportier, die een soort held werd. Ik keek ernaar en dacht: dit is dus precies het probleem. We zijn zo afgestompt door de gemediatiseerde wereld waarin we leven, dat we alleen nog maar gebeurtenissen kunnen verwerken door er een karikatuur van te maken. Zelfs als we een uniek inzicht krijgen in een intiem en breekbaar moment tussen een overduidelijk geesteszieke jongen en een man die voor zijn leven vreest. Zoals mensen die bij het zien van een verdrinkende vrouw als eerste impuls naar hun telefoon grijpen. Om het te filmen.
Joseph Gordon Levitt in Inception
Tarik leek op dezelfde paradoxale manier weer grip op de werkelijkheid proberen te krijgen: door een film na te spelen. De ironische afstand tot zijn ervaring, wilde hij met dezelfde ironische middelen te lijf gaan – uiteraard een gedoemde missie. Zijn verontrustende interpretatie van de Ice Bucket Challenge op Youtube, waarin hij het Gordon-Levitt-pak al aan heeft, zit vol met Hollywood-elementen: de dramatische dood, de coole transformatie, de letterlijke muziek en scènes uit Inception. Natuurlijk was zijn wapen nep. Daarom was de portier ook zo rustig: niet omdat hij over een bovennatuurlijke moed beschikt, maar omdat Tarik geen moment agressief was. Tarik was nog steeds een toeschouwer van zijn eigen film: ‘U blijft wel cool, dat vind ik wel tof.’ Hij speelde een onovertuigende rol en behield zelfs tijdens de gijzeling zijn goede manieren.
De psychiater Hjalmar van Marle zei op Radio 1 dat we beter op ‘verwarde mensen’ moeten letten, net als op verdachte pakketten in het station. Een vreemde uitspraak, die typerend is voor een land waar geestesziekte weer ouderwets onder het tafelkleed wordt geschoven, waar de minister van Gezondheid zonder ironie beweerde dat mensen met psychische problemen voortaan maar om raad bij de buren moeten gaan vragen. Zijn we niet allemaal een beetje in de war? En moeten we niet juist toenadering tot de ergste gevallen zoeken, in plaats van grappen over ze te maken en ze met achterdochtige blikken nog verder uit onze realiteit te bannen?
Ik denk aan de mensen die achteruit deinsden voor een filmtrein. Aan het begin van de twintigste eeuw volgden de technologische ontwikkelingen elkaar in rap tempo: de telefoon, de bioscoop, de trein, de auto. Tijdens deze periode was er ook een grote toename in de hoeveelheid psychiatrisch patiënten en kreeg de psychoanalyse grote bekendheid. Vrouwen leden aan ‘hysterie’ en verwarde mannen werden aan elektroshock onderworpen. Nu leven we in een minstens zo verwarrende tijd, waarin binnen tien jaar zoveel veranderd is aan hoe we de wereld waarnemen dat onze hersens het nauwelijks kunnen bijhouden. Geen wonder dat vooral mensen van mijn leeftijd (of jonger) massaal bij de psycholoog zitten: wij staan midden in die tornado, willen overal aan meedoen, en maken elke maand een overgang tussen iPhone 5 en 6, en iMax en 3D-films. Dat je daar van in de war raakt is geen aanstellerij, ook geen wereldramp, maar het is wel echt.
Ik ben regelmatig in de war en heb vaak het gevoel dat ik in een film speel en er mensen toekijken, zelfs als ik alleen ben. Misschien dat ik daarom zo verdrietig werd van de beelden van Tarik Z. in die studio van de NOS. Ergens herkende ik me in hem. Als we flauwe grappen maken om ons ongemak over geestesziekten te maskeren, wordt de afstand tussen onze ervaring en onze dagelijkse realiteit alleen maar groter. Dat is niet goed voor onze verwarring. Terwijl dit kijkje achter de schermen van een mislukte poging om fictie en werkelijkheid te laten versmelten, ons juist een kans geeft om onszelf eens goed wakker te schudden.