Asset 14

Verwarde mensen

In Re: kijkt hard//hoofd van een afstandje naar actuele zaken. Een verwarde jongen gijzelde een portier in de studio van de NOS en wij keken mee. Rutger verbaast zich over de flauwe grappen. Is het niet precies dit soort voortdurende distantie die ons allemaal zo verwart?

Ken je dat gevoel, dat je uit de bioscoop komt en nog helemaal in de film zit? Dat je nog niet goed het onderscheid kunt maken tussen de fictieve wereld die je in het donker heeft opgezogen, en de realiteit waarin wij leven? Het doet denken aan het verhaal over het eerste bioscooppubliek, dat angstig achteruit deinsde toen een trein op het scherm voorbijreed. Wij lachen nu schamper om de onnozelheid van de toeschouwers van het begin van de twintigste eeuw, maar de filmtechnieken ontwikkelen zich nog altijd met maar één doel: om ons zo heftig mogelijk te laten meeleven met deze magische kunstvorm.

Ik heb volgens de app TV Showtime, waarin ik alle series die ik volg of heb gevolgd trouw invul, 1348 uur en 10 minuten van mijn leven aan het bekijken van de avonturen van fictieve mensen gespendeerd. Ik heb veel meegemaakt in mijn leven; ik ben maffiabaas geweest, was lang onderdeel van een trouwe vriendengroep, heb overal in New York seks gehad en heb vele moorden opgelost. Zonder ook maar een spier te bewegen.

De ‘cover’ van het Facebook-profiel van Tarik Z. is een foto van Inception, een verwarrende film van Christopher Nolan, waarin mensen dromen binnendringen en verschillende lagen van onderbewustzijn doordringen. Het strakke pak van Tarik lijkt erg op de kledingstijl van de acteur Joseph Gordon-Levitt in deze film. In Inception raakt de hoofdpersoon (gespeeld door Leonardo diCaprio) zo verward door zijn droomreizen, dat hij op een gegeven moment niet meer weet wat echt is. Tot aan het einde van de film blijft ook de kijker in het ongewisse: was het allemaal een droom?

Ken je dat gevoel, dat je niet meer weet wat echt is, dat je in de war bent? Ik ken dat gevoel maar al te goed. Ik sprak net nog een vriendin via Skype: ze was opeens bij me in de kamer, maar tegelijk kon ik haar niet omhelzen en toen ik koffie ging zetten, liet ik haar op tafel achter. Onderweg naar de tram whatsapp ik met mijn vader. We praten niet echt en toch ook wel. En ik weet niet zeker of hij het wel is, en wie er meeleest. Soms sta ik op een feestje en voel ik diezelfde afstand tot mijn ervaring, terwijl ik nu iedereen kan aanraken en zeker weet dat ze er zijn. Toch? Of heb ik teveel gedronken, een trekje van die joint genomen, waardoor mijn waarneming toch weer niet te vertrouwen is?

Onmiddellijk na de eerste berichten en beelden van de NOS-gijzeling ontstond een enorme stroom grappen en gimmicks op Twitter. Dat die gast wel echt ‘vet gekleed’ was, dat die portier in beeld moest, dat de NOS eindelijk echt nieuws had, maar het dan niet uitzendt. Mensen gaven hoog op over #deportier, die een soort held werd. Ik keek ernaar en dacht: dit is dus precies het probleem. We zijn zo afgestompt door de gemediatiseerde wereld waarin we leven, dat we alleen nog maar gebeurtenissen kunnen verwerken door er een karikatuur van te maken. Zelfs als we een uniek inzicht krijgen in een intiem en breekbaar moment tussen een overduidelijk geesteszieke jongen en een man die voor zijn leven vreest. Zoals mensen die bij het zien van een verdrinkende vrouw als eerste impuls naar hun telefoon grijpen. Om het te filmen.

Joseph Gordon Levitt in Inception

Tarik leek op dezelfde paradoxale manier weer grip op de werkelijkheid proberen te krijgen: door een film na te spelen. De ironische afstand tot zijn ervaring, wilde hij met dezelfde ironische middelen te lijf gaan – uiteraard een gedoemde missie. Zijn verontrustende interpretatie van de Ice Bucket Challenge op Youtube, waarin hij het Gordon-Levitt-pak al aan heeft, zit vol met Hollywood-elementen: de dramatische dood, de coole transformatie, de letterlijke muziek en scènes uit Inception. Natuurlijk was zijn wapen nep. Daarom was de portier ook zo rustig: niet omdat hij over een bovennatuurlijke moed beschikt, maar omdat Tarik geen moment agressief was. Tarik was nog steeds een toeschouwer van zijn eigen film: ‘U blijft wel cool, dat vind ik wel tof.’ Hij speelde een onovertuigende rol en behield zelfs tijdens de gijzeling zijn goede manieren.

De psychiater Hjalmar van Marle zei op Radio 1 dat we beter op ‘verwarde mensen’ moeten letten, net als op verdachte pakketten in het station. Een vreemde uitspraak, die typerend is voor een land waar geestesziekte weer ouderwets onder het tafelkleed wordt geschoven, waar de minister van Gezondheid zonder ironie beweerde dat mensen met psychische problemen voortaan maar om raad bij de buren moeten gaan vragen. Zijn we niet allemaal een beetje in de war? En moeten we niet juist toenadering tot de ergste gevallen zoeken, in plaats van grappen over ze te maken en ze met achterdochtige blikken nog verder uit onze realiteit te bannen?

Ik denk aan de mensen die achteruit deinsden voor een filmtrein. Aan het begin van de twintigste eeuw volgden de technologische ontwikkelingen elkaar in rap tempo: de telefoon, de bioscoop, de trein, de auto. Tijdens deze periode was er ook een grote toename in de hoeveelheid psychiatrisch patiënten en kreeg de psychoanalyse grote bekendheid. Vrouwen leden aan ‘hysterie’ en verwarde mannen werden aan elektroshock onderworpen. Nu leven we in een minstens zo verwarrende tijd, waarin binnen tien jaar zoveel veranderd is aan hoe we de wereld waarnemen dat onze hersens het nauwelijks kunnen bijhouden. Geen wonder dat vooral mensen van mijn leeftijd (of jonger) massaal bij de psycholoog zitten: wij staan midden in die tornado, willen overal aan meedoen, en maken elke maand een overgang tussen iPhone 5 en 6, en iMax en 3D-films. Dat je daar van in de war raakt is geen aanstellerij, ook geen wereldramp, maar het is wel echt.

Ik ben regelmatig in de war en heb vaak het gevoel dat ik in een film speel en er mensen toekijken, zelfs als ik alleen ben. Misschien dat ik daarom zo verdrietig werd van de beelden van Tarik Z. in die studio van de NOS. Ergens herkende ik me in hem. Als we flauwe grappen maken om ons ongemak over geestesziekten te maskeren, wordt de afstand tussen onze ervaring en onze dagelijkse realiteit alleen maar groter. Dat is niet goed voor onze verwarring. Terwijl dit kijkje achter de schermen van een mislukte poging om fictie en werkelijkheid te laten versmelten, ons juist een kans geeft om onszelf eens goed wakker te schudden.

Mail

Rutger Lemm is schrijver, grappenmaker en scenarist. In 2015 verscheen zijn debuut, 'Een grootse mislukking'. Hij is een van de oprichters van Hard//hoofd.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Een goed passend hokje is nog steeds een hokje

Een goed passend hokje is nog steeds een hokje

Vorige week schreef Jochum een brief aan Ettie over zijn ervaring met queer-zijn, biseksualiteit en identiteit tijdens zijn jeugd. In deze brief reageert Ettie met haar eigen ervaring en vraagt ze zich af of iedereen queer zou kunnen zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer