Asset 14

Tussen servet en tafellaken

RE:: Tussen servet en tafellaken

Forum voor Democratie heeft met zijn lerarenkliklijn het hele land over zich heen gekregen. Leraren hebben het al zo zwaar, en ze hoeven zich niet te verantwoorden over vermeende indoctrinatie, volgens tegenstemmen. Maar hoe zit dat eigenlijk met de leerlingen? Die zijn best iets weerbaarder dan we denken, volgens Else Boer, docent Nederlands.

Bij het koffiezetapparaat gaat het de laatste pauzes vaak over indoctrinatie. Niet over hoezeer we daar als docenten tégen zijn, maar meer over hoe we het kunnen bewerkstelligen.
‘Ik laat mijn vwo 4 een stuk uit de Volkskrant lezen,’ zegt een collega. ‘Dat lijkt me een mooi begin.’
‘Ik zou mijn havo 4 wel willen indoctrineren,’ zeg ik. ‘Als zij kritiekloos wat harder gaan werken, worden we daar allemaal beter van.’ Instemmende collega’s, gelach, nog een bak koffie en terug naar de les.
Het is niet zo dat we allemaal zo’n fan zijn van indoctrinatie – het is eerder dat het indoctrineren van een klas met dertig mondige leerlingen nogal ingewikkeld is. Over het meldpunt van Forum voor Democratie zijn al veel dingen gezegd: het onderwijs heeft het al zwaar, het is een belediging van de professionaliteit van docenten en het is een bedreiging voor de veiligheid in het klaslokaal. Allemaal waar, maar wat tot hilariteit in de docentenkamer leidt, is dat niemand het over de leerlingen heeft – als die zo verschrikkelijk goed luisterden zou het beroep wel populairder zijn. En wat mij persoonlijk vooral verbaast is het idee dat een neutrale docent de beste docent is. Dat heeft maar weinig te maken met wat er in een klaslokaal gebeurt.

Nature of nurture
In mijn bovenbouwklassen geef ik een module met lessen over ‘Jeugd door de eeuwen heen’. De leerlingen lezen literaire teksten van middeleeuwen tot nu, die gaan over de manier waarop de jeugd in een bepaalde tijd werd gezien en behandeld. Voor de goede orde laat ik ook een aantal kunstwerken zien, het liefst uit de categorie ‘ugly Renaissance babies’. Jarenlang werden kinderen afgebeeld als een soort griezelige mini-volwassenen. Kinderen kwamen zo ongeveer gevormd ter wereld en moesten alleen nog in hun eigen vel groeien, dat was het idee.
Het tegenovergestelde daarvan komen we in latere eeuwen tegen. John Locke, een van de grondleggers van het empirisme, meende dat de mens een tabula rasa is. Het kind is een onbeschreven blad, dat na de geboorte wordt volgestopt met kennis. Vandaar dat er tijdens de verlichting ineens jeugdliteratuur ontstaat: de jeugd moest niet alleen opgroeien, maar ook opgevóed worden. Jantje moet léren dat hij geen pruimen mag eten, anders wordt het nooit wat met Jantjes normen en waarden.
Het idee dat leerlingen zo makkelijk te indoctrineren te zijn, lijkt te steunen op dat laatste beeld: de jongere als leeg vat, waar een linkse docent al zijn of haar normen en waarden in stort. Maar iedereen die wel eens een puber heeft gesproken weet dat het anders ligt. De waarheid ligt, zoals zo vaak, ergens in het midden: we worden gevormd door nature én nurture, we doen ideeën op omdat ze ons aangeboden worden, omdat we op zoek gaan, of we bedenken ze zelf. De veertienjarigen in mijn klas zijn geen mini-volwassenen die nog in hun vel moeten groeien, maar ze zijn ook zeker geen onbeschreven bladen.

De neutrale docent
Maar goed, dat hele meldpunt gaat natuurlijk over docenten en de manier waarop zij omgaan met de servet-noch-tafellakens in hun klas. Docenten moeten neutraal zijn en objectief, of in ieder geval zo neutraal en objectief mogelijk.
Dat lijkt me niet alleen onmogelijk, maar ook een vergissing om na te streven. Een goede docent stort namelijk niet alleen kennis over de leerlingen uit, maar heeft ook een band met die leerlingen. Sterker nog, vrijwel elke docent heeft op zijn opleiding de kreet ‘relatie vóór prestatie’ meegekregen. Om kennis over te dragen is meer nodig dan alleen die kennis zelf. Je móet als docent jezelf dus meenemen naar je werk. Een band aangaan met iemand die volledig neutraal en objectief is (als dat al mogelijk is) is namelijk een stuk lastiger dan met een normaal mens.
Daarnaast zijn veel onderwerpen die je met leerlingen bespreekt, zeker als mentor, persoonlijk van aard. Leerlingen vertellen over ruzie in het gezin, een dode hond of liefdesverdriet. Sommige leerlingen worstelen met hun geaardheid, anderen met de verwachtingen van thuis. Politiek is maar een van de onderwerpen die besproken worden, en waarover het gesprek mogelijk moet zijn. Docenten hoeven daarvoor hun eigen opvattingen niet thuis te laten – liever niet zelfs. Een echt gesprek heb je pas met twee deelnemers.

Als het meldpunt iets laat zien, is het hoe slécht leerlingen zich eigenlijk laten indoctrineren. Leerlingen zijn geen sponzen die de meningen van hun docenten klakkeloos opzuigen. En dat lijkt me ten dele ook een verdienste van het onderwijs: ik ken geen enkele leraar die kritisch denken wil ontmoedigen.
‘Waar stem jij eigenlijk op?’ vragen Jorik en Dennis uit vwo 3 aan me. Ze moeten eigenlijk zinnen ontleden en dit lijkt me een afleidingsmanoeuvre, dus ik antwoord: ‘Zeg ik niet.’
De afleidingsmanoeuvre slaagt toch omdat we het vervolgens hebben over waaróm ik dat niet zeg.
‘Omdat jullie anders mijn mening overnemen,’ zeg ik.
Daar moeten ze zo hard om lachen dat er van ontleden niks meer komt.

Mail

Else Boer schrijft korte verhalen, artikelen en essays. Haar debuutroman Ik wacht hier verschijnt in 2021.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
Lees meer
het laatste
Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

 1

Tijd voor een dekoloniale Indië-herdenking!

Benjamin Caton organiseert jaarlijks op 16 augustus een dekoloniale Indië/Indonesië-Nederland Herdenking, omdat een grote en groeiende groep mensen zich niet gezien voelt door de Nationale Indië-herdenking, een dag ervoor. Lees meer

Nieuws in beeld: Van Trump mag de FBI de pot op

Van Trump mag de FBI de pot op

Elf 'topgeheime' documenten nam de FBI mee van Donald Trumps landgoed. Hij wil ze terug. Lees meer

Nieuws in beeld: Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Sommige loofbomen begonnen vorige maand al hun bladeren af te stoten - veel vroeger dan normaal. Lees meer

Nieuws in beeld: Iedereen voor? Hallo?

Iedereen voor? Hallo?

De weinige Tunesiërs die kwamen opdagen voor het referendum, stemden massaal voor meer macht voor de zittende president. Lees meer

Nieuws in beeld: We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

Hoelang kunnen we nog boven de zelfgegraven afgrond blijven bungelen? Lees meer

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Netflix zet in Inventing Anna een oplichtster op een voetstuk. Emma Stomp zet daar vraagtekens bij. Lees meer

Nieuws in beeld: We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

Om de gasvoorraden te ontzien, mogen de (uiterst vervuilende) kolencentrales jarenlang op volle toeren draaien. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel