Asset 14

Tussen servet en tafellaken

RE:: Tussen servet en tafellaken

Forum voor Democratie heeft met zijn lerarenkliklijn het hele land over zich heen gekregen. Leraren hebben het al zo zwaar, en ze hoeven zich niet te verantwoorden over vermeende indoctrinatie, volgens tegenstemmen. Maar hoe zit dat eigenlijk met de leerlingen? Die zijn best iets weerbaarder dan we denken, volgens Else Boer, docent Nederlands.

Bij het koffiezetapparaat gaat het de laatste pauzes vaak over indoctrinatie. Niet over hoezeer we daar als docenten tégen zijn, maar meer over hoe we het kunnen bewerkstelligen.
‘Ik laat mijn vwo 4 een stuk uit de Volkskrant lezen,’ zegt een collega. ‘Dat lijkt me een mooi begin.’
‘Ik zou mijn havo 4 wel willen indoctrineren,’ zeg ik. ‘Als zij kritiekloos wat harder gaan werken, worden we daar allemaal beter van.’ Instemmende collega’s, gelach, nog een bak koffie en terug naar de les.
Het is niet zo dat we allemaal zo’n fan zijn van indoctrinatie – het is eerder dat het indoctrineren van een klas met dertig mondige leerlingen nogal ingewikkeld is. Over het meldpunt van Forum voor Democratie zijn al veel dingen gezegd: het onderwijs heeft het al zwaar, het is een belediging van de professionaliteit van docenten en het is een bedreiging voor de veiligheid in het klaslokaal. Allemaal waar, maar wat tot hilariteit in de docentenkamer leidt, is dat niemand het over de leerlingen heeft – als die zo verschrikkelijk goed luisterden zou het beroep wel populairder zijn. En wat mij persoonlijk vooral verbaast is het idee dat een neutrale docent de beste docent is. Dat heeft maar weinig te maken met wat er in een klaslokaal gebeurt.

Nature of nurture
In mijn bovenbouwklassen geef ik een module met lessen over ‘Jeugd door de eeuwen heen’. De leerlingen lezen literaire teksten van middeleeuwen tot nu, die gaan over de manier waarop de jeugd in een bepaalde tijd werd gezien en behandeld. Voor de goede orde laat ik ook een aantal kunstwerken zien, het liefst uit de categorie ‘ugly Renaissance babies’. Jarenlang werden kinderen afgebeeld als een soort griezelige mini-volwassenen. Kinderen kwamen zo ongeveer gevormd ter wereld en moesten alleen nog in hun eigen vel groeien, dat was het idee.
Het tegenovergestelde daarvan komen we in latere eeuwen tegen. John Locke, een van de grondleggers van het empirisme, meende dat de mens een tabula rasa is. Het kind is een onbeschreven blad, dat na de geboorte wordt volgestopt met kennis. Vandaar dat er tijdens de verlichting ineens jeugdliteratuur ontstaat: de jeugd moest niet alleen opgroeien, maar ook opgevóed worden. Jantje moet léren dat hij geen pruimen mag eten, anders wordt het nooit wat met Jantjes normen en waarden.
Het idee dat leerlingen zo makkelijk te indoctrineren te zijn, lijkt te steunen op dat laatste beeld: de jongere als leeg vat, waar een linkse docent al zijn of haar normen en waarden in stort. Maar iedereen die wel eens een puber heeft gesproken weet dat het anders ligt. De waarheid ligt, zoals zo vaak, ergens in het midden: we worden gevormd door nature én nurture, we doen ideeën op omdat ze ons aangeboden worden, omdat we op zoek gaan, of we bedenken ze zelf. De veertienjarigen in mijn klas zijn geen mini-volwassenen die nog in hun vel moeten groeien, maar ze zijn ook zeker geen onbeschreven bladen.

De neutrale docent
Maar goed, dat hele meldpunt gaat natuurlijk over docenten en de manier waarop zij omgaan met de servet-noch-tafellakens in hun klas. Docenten moeten neutraal zijn en objectief, of in ieder geval zo neutraal en objectief mogelijk.
Dat lijkt me niet alleen onmogelijk, maar ook een vergissing om na te streven. Een goede docent stort namelijk niet alleen kennis over de leerlingen uit, maar heeft ook een band met die leerlingen. Sterker nog, vrijwel elke docent heeft op zijn opleiding de kreet ‘relatie vóór prestatie’ meegekregen. Om kennis over te dragen is meer nodig dan alleen die kennis zelf. Je móet als docent jezelf dus meenemen naar je werk. Een band aangaan met iemand die volledig neutraal en objectief is (als dat al mogelijk is) is namelijk een stuk lastiger dan met een normaal mens.
Daarnaast zijn veel onderwerpen die je met leerlingen bespreekt, zeker als mentor, persoonlijk van aard. Leerlingen vertellen over ruzie in het gezin, een dode hond of liefdesverdriet. Sommige leerlingen worstelen met hun geaardheid, anderen met de verwachtingen van thuis. Politiek is maar een van de onderwerpen die besproken worden, en waarover het gesprek mogelijk moet zijn. Docenten hoeven daarvoor hun eigen opvattingen niet thuis te laten – liever niet zelfs. Een echt gesprek heb je pas met twee deelnemers.

Als het meldpunt iets laat zien, is het hoe slécht leerlingen zich eigenlijk laten indoctrineren. Leerlingen zijn geen sponzen die de meningen van hun docenten klakkeloos opzuigen. En dat lijkt me ten dele ook een verdienste van het onderwijs: ik ken geen enkele leraar die kritisch denken wil ontmoedigen.
‘Waar stem jij eigenlijk op?’ vragen Jorik en Dennis uit vwo 3 aan me. Ze moeten eigenlijk zinnen ontleden en dit lijkt me een afleidingsmanoeuvre, dus ik antwoord: ‘Zeg ik niet.’
De afleidingsmanoeuvre slaagt toch omdat we het vervolgens hebben over waaróm ik dat niet zeg.
‘Omdat jullie anders mijn mening overnemen,’ zeg ik.
Daar moeten ze zo hard om lachen dat er van ontleden niks meer komt.

Mail

Else Boer schrijft korte verhalen, artikelen en essays. Haar debuutroman Ik wacht hier verschijnt in 2021.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer