◊ entrée
Entrée
Gedurende het hele jaar zal hard//hoofd in het kader van zogenoemde Late Night Café's wederom samenwerken met Entrée. De zes edities van het Late Night Café zijn elk gekoppeld aan een eigen thema. Elke editie wordt aan redactieleden de opdracht gegeven een bijdrage te leveren, geïnspireerd op het thema van de betreffende avond. Het resultaat hiervan verschijnt op onze website en zal op de Late Nights eveneens onderdeel uitmaken van het programma. Dit keer is het thema 'Layers'.
De psychoanalyse van Sigmund Freud gold lange tijd als een revolutionaire tak van de psychologische wetenschap. De focus op het onderbewustzijn, op de symboliek van dromen en onze diepste verlangens, maakten dat velen Freud als een van de grootste denkers uit de geschiedenis van de mensheid zagen. Na zijn overlijden in 1939 zwol de kritiek echter aan, zeker nadat wetenschapsfilosofen als Thomas Kuhn en Karl Popper in de jaren ’60 strenge eisen voor ‘ware’ wetenschap formuleerden en de methodes van de psychoanalyse al snel niet meer serieus te nemen waren. Freud werd weggezet als een met seks geobsedeerde en aan de cocaïne verslaafde charlatan.
De laatste jaren is Freud echter aan een comeback bezig. Hij wordt steeds vaker voorzichtig geciteerd in publicaties, niet als natuurwetenschapper, maar als filosoof of zelfs kunstenaar. En inderdaad, Freuds denken is zo associatief en subjectief, dat het veel meer gemeen heeft met kunst dan met wetenschap. Voor het eigenwijze postmoderne publiek, dat de laatste jaren steeds meer genoeg krijgt van al die elitaire regels, lijkt Freud met zijn avontuurlijke, geile ideeën in een nieuwe behoefte te voorzien.
Met het onlangs uitgebrachte A Dangerous Method werd dan ook gepoogd om een nieuw soort ode aan de Weense kringen rond Freud te brengen, maar hier werden helaas alle clichés van Freuds werk zo bevestigd dat de film bijna toch een parodie leek; de gezochte symboliek (alles is een fallus) en de voortdurende nadruk op seksuele driften werkten vooral op de lachspieren. Ongeveer de voornaamste spieren die Keira Knightley inzette voor haar rol, waarvoor ze zonder twijfel de Oscar voor Best Jaw Acting verdient.
Een beter voorbeeld van de nieuwe betekenis van Freud vindt men in het werk van de Slavoj Zizek. De Sloveense filosoof heeft zich gespecialiseerd in de Freud-leerling Jacques Lacan en beschouwt de psychoanalyse nog altijd als een zeer relevante leer. Niet zozeer voor therapie, als wel als een geschikt narratief om over het menselijk verlangen te praten.
In de driedelige serie ‘Slavoj Zizek’s pervert guide to cinema’ neemt hij ons mee op een reis door de filmgeschiedenis, waarbij de loensende en slissende filosoof vaak zelf in het decor van de besproken scène plaatsneemt. Het zijn vaak films die ons een bepaald onbehagen bezorgen, zoals het werk van regisseurs als Hitchcock, Kubrick of Lynch of films als Alien of The Exorcist. In de voorbeeldscènes wordt veel gegild en er vloeit veel bloed. Zizek verschijnt vervolgens ten tonele om ons met zijn grappige accent (vooral de manier waarop hij ‘pervert’ van zijn tong laat rollen is onweerstaanbaar) te vertellen wat dit zegt over ons, de kijker.
Je begrijpt de helft niet en ook hier is er sprake van gezochte symboliek (Zizek favoriete onderwerp, het toilet, speelt een grote rol). Maar zo nu en dan slaat Zizek de spijker op zijn kop. Zoals in het geval van Psycho, waarbij hij de drie niveaus van het huis van de moordenaar vergelijkt met de psychoanalytische termen van Subject, Ego en Id. Je kunt niet stoppen met kijken, ook al snap je niet waarom, en zo nu en dan haak je even aan in zijn betoog. Ik heb bijvoorbeeld dit onthouden: “De mens kan de realiteit niet aan en vlucht in zijn dromen. Vervolgens kan hij zijn dromen niet aan en vlucht terug naar de realiteit.”
Het is grappig, het is eng, het leert je iets over de gelaagdheid van film en zijn kijkers, en je hebt weer zes klassiekers op je downloadlijstje staan. Hier zien we de ware Freudiaan aan het werk: iemand die wetenschap, filosofie en kunst mixt en zo tot een vreemd, maar fascinerend en zo nu en dan confronterend verhaal komt. Kijk maar, als je durft.
