Asset 14

Marina Abramovic

The Artist is Present is een performance waarin Marina Abramovic drie maanden lang iedere dag urenlang stilzat op een houten stoel. In hard//hoofd-kijkt gaat Sanne op zoek naar het verhaal achter deze performance.

Disclaimer: ik houd eigenlijk niet van videokunst. Als kunsthistoricus reiken mijn specialisaties niet verder dan, zeg, het jaar 1925; op het moment dat de Surrealisten aankomen met Un Chien Andalou begin ik innerlijk al te kreunen. Ik kan niet tellen hoe vaak ik dodelijk vermoeid in een museum- of galeriezaaltje naar bibberige beelden op kleine, veelal bovenop elkaar gestapelde schermpjes heb zitten kijken, zonder er een jota van te begrijpen. Videokunstenaars lijken de relatieve toegankelijkheid van het medium en de associaties van film met “gemakkelijk” vermaak, als excuus te gebruiken voor het creëren van de meest wazige concepten en installaties. En als iemand die ruim zeven jaar kunstgeschiedenis heeft gestudeerd, durf ik één ding met zekerheid te beweren: een kunstwerk waarbij je per definitie een A4'tje met uitleg nodig hebt om het te begrijpen, is geen goed kunstwerk.

Ondanks bovenstaande reserveringen wist ik meteen welk filmpje ik wilde bespreken voor deze rubriek.

Marina Abramavic (1946) is één van de kanonnen van de hedendaagse performancekunst (ze typeert zichzelf als “de grootmoeder”). In 1974 baarde ze opzien met Rhythm 0, waarin ze zich letterlijk overleverde aan het publiek: op een tafel lagen 72 objecten, zoals een roos en een veer, maar ook een mes en een pistool. Deze objecten mochten gebruikt worden en dat gebeurde dan ook: Marina werd gesneden en ontkleed, één persoon laadde zelfs het pistool.

Toen Marina in 1976 naar Amsterdam verhuisde, kreeg ze een relatie met de West-Duitse kunstenaar Ulay Laysiepen. Hun symbiotische verhouding uitte zich in gezamenlijke performances; zo kusten ze in Breathing In / Breathing Out net zolang tot alle zuurstof op was en ze beiden bewusteloos op de grond vielen; in Relation in Time (1977) waren hun haren met elkaar vervlochten. In 1988 besloten de twee na vele tumultueuze jaren uit elkaar te gaan. Het einde van hun liefde resulteerde in nog één laatste, legendarisch werk: The Lovers: The Great Walk. Ulay en Marina begonnen aan een spirituele reis, ieder aan een andere kant van de Chinese Muur. Toen ze elkaar na 2500 kilometer in het midden ontmoetten konden ze afscheid nemen. Marina noemde het “een persoonlijk drama [...] een einde als in een film. Want uiteindelijk ben je altijd alleen, wat je ook doet.”

The Lovers: The Great Walk

Vele jaren later, voorjaar 2010, New York. In het MoMa is een grote overzichtstentoonstelling van Marina’s werk georganiseerd, waarbij haar belangrijkste performances door anderen opnieuw worden uitgevoerd. Maar de grote publiekstrekker is Marina zelf: gedurende de volledige looptijd van de tentoonstelling is de kunstenares aanwezig voor haar langste performance ooit: The Artist is Present. Drie maanden lang zit ze iedere dag urenlang stil op een houten stoel, en kunnen bezoekers zo lang ze zelf willen tegenover haar gaan zitten, om zo deel uit te maken van het kunstwerk.

In een interview met Kunstbeeld zou Marina later vertellen dat ze van tevoren niet verwachtte dat er voortdurend iemand zou zijn om op de stoel tegenover haar plaats te nemen, maar er worden bezoekersrecords verbroken. Zelfs Lady GaGa komt kijken.

Op de openingsavond draagt Marina een rode jurk, haar lange haar in een vlecht. Ze sluit haar ogen voor de zoveelste bezoeker van die avond tegenover haar plaatsneemt. Het is Ulay.

Ze heeft hem die dag al eventjes gezien, maar ze had niet verwacht dat hij op de stoel zou komen zitten.
Er is een lachje van herkenning. Dan krijgt ze tranen in haar ogen. Echte, dikke tranen. Hun gezichten spiegelen elkaars emoties, de bijna tastbare oude liefde die ooit zo heftig en allesverterend was. Haar masker lijkt eventjes te breken – dan buigt ze voorover en strekt haar handen naar hem uit. En juist dat gebaar geeft haar de controle terug.

Zoals Emy Koopman al schreef: Marina “weet emoties in alle hevigheid te vangen en om te vormen tot een werk waarin je je eigen pijn herkent. Tegelijkertijd verbleekt jouw pijn bij die van haar, en dat maakt dat je er vrede mee kunt hebben.” In het MoMa keek Marina drie maanden lang iedere dag duizenden mensen recht in de ogen, ving ze hun pijn op. In dit ene moment tussen haar en Ulay krijgen haar eigen emoties even de overhand, en het gaat recht door je ziel.
Iedereen begint te klappen, Ulay zegt een paar voor ons onverstaanbare woorden en staat op.

Voor mij is het onmogelijk om hiernaar te kijken zonder te huilen.

Mail

Sanne Rispens

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer