Redacteuren Oscar Spaans, Jihane Chaara en Kiki Bolwijn zagen in de bioscoop hoe in het Vietnam van eind 19e eeuw, de 14-jarige May de derde vrouw wordt van Hung, een steenrijke en veel oudere grootgrondbezitter. Ze zagen onderdrukking, driedimensionale vrouwen, en de symboliek van rupsen die in vlinders veranderen.
Oscar: Ik zat met een apocalyptische kater in de bioscoop en moet zeggen dat de sereniteit van de beelden een hele gunstige uitwerking op me hadden. De maker vertrouwde op de beelden. Weinig uitleg, weinig dialoog. Heel fijn voor een beneveld brein.
Jihane: Ah ja, de film was esthetisch zo fijn om naar te kijken. Zo mooi, die natuurbeelden. Hoewel ik soms wel betekenis zocht achter die beelden.
Kiki: Dat vond ik ook erg fijn, dat er weinig uitgelegd werd. En ook al waren er veel dingen om betekenis achter te zoeken, het was niet zo dat een bepaald teken overduidelijk stond voor een bepaalde betekenis. Dat gaf rust, zodat de film een beetje voort kon dobberen.
Oscar: Je moest wel opletten - omdat er zo weinig uitgelegd werd, wist ik een paar keer niet zeker hoe de verhoudingen tussen personages lagen.
Kiki: Doordat de vrouwen weinig gezichtsuitdrukking mochten hebben, haalde ik soms gezichten door elkaar. Meestal herken ik personages door hun karakter of uitdrukking, maar deze vrouwen mochten dus niet veel uiten in het bijzijn van de mannen. Daardoor duurde het even voor ik de verhoudingen tussen iedereen kon plaatsen.
Jihane: Je hebt gelijk, alleen de kinderen mochten expressief zijn. En die ene zoon die de he-le tijd aan het huilen was.
Oscar: Daar had ik nog niet zo over nagedacht. Maar inderdaad, in zo’n hiërarchische gemeenschap speelden de vrouwen altijd een extreem ingetogen rol in het bijzijn van mannen.
Kiki: Dat jongste kind was zo lief, die zei dat ze later een man wilde worden. En dan die zoon die alles behalve de opgelegde taak van mannelijkheid en het bijbehorende huwelijk wilde aannemen.
Jihane: Terwijl ik daar een dubbel gevoel bij had hoor, de jongen die het huwelijk niet accepteerde. Omdat hij zijn huwelijkspartner daarmee ook echt naaide.
Kiki: Ik had op een gekke manier minder medelijden met hem, terwijl hij ook (anders dan het meisje) slachtoffer was van de situatie.
Deze film laat je dingen denken en dan beseffen: wat raar dat ik dat denk.
Oscar: Interessant dat hij als man ook slachtoffer werd van die hiërarchie, want hij werd echt verliefd op die andere vrouw en dat kon niet.
Jihane: Maar god, hij ging er ook wel ontzettend dramatisch mee om, zeg. Zeker omdat die vrouwen, die in zekere zin ergere dingen doorstonden, de héle tijd zo rustig waren.
Kiki: Hij doorbrak (met desastreuze gevolgen) het systeem waar iedereen zo onder te lijden had. Maar gek genoeg dacht ik: ga er nou mee door! Terwijl het verhaal van de vrouwen me juist aanging, en ik wilde dat ze bevrijd werden. Maar ik wilde ook dat hij ermee doorging. Dit is wat toxic masculinity doet.
Jihane: Dat is dus mooi, wat deze film doet, dat je dingen denkt en meteen daarna denkt: ‘wacht eens, dat is raar dat ik dat denk’.
Kiki: De vrouwen waren de sterkste wezens in deze film, zowel fysiek als mentaal. Toch werden ze behandeld en gebruikt als een broedplaats van de familie. In zo veel scenes zijn de vrouwen letterlijk liggend te zien, rustend, slapend of seksend.
Jihane: Dit is in mijn ogen ook echt een film over vrouwen en vrouwelijkheid (en wat dat dan betekent).
De mannen waren weinig interessant, zelfs die rebellerende zoon had niet mijn volledige sympathie.
Oscar: Het was sterk dat de film duidelijk ging over onderdrukte vrouwen, maar nergens belerend of moraliserend werd. Er werd een situatie binnen een bepaalde periode neergezet waarin die onderdrukking min of meer normaal was. Dat wij er vanuit de 21e eeuw naar kijken maakt het natuurlijk onvermijdelijk ongemakkelijk, maar door de context van dat tijdsbeeld vond ik het niet ál te schokkend.
Kiki: Voor mij ging het minder over vrouwelijkheid, maar inderdaad meer over de normalisering van onderdrukking die op ieder lid van de familie een ander effect heeft. In het einde zat een boodschap, of eerder een vraag: Is dit leven zo ondraaglijk, dat je maar beter je dochter er vroegtijdig van moet verlossen?
Jihane: Waarom het voor mij wel een film over vrouwelijkheid was: het gíng over vrouwen - de mannen waren weinig interessant, zelfs die rebellerende zoon had niet mijn volledige sympathie. Ik dacht de hele tijd aan zijn toekomstige bruid, en aan de diepe schaamte die zij zou voelen. Het ging over hoe vrouwen zich tot elkaar verhouden, over hoe verschillend ze zijn, maar door omstandigheden en verwachtingen toch dezelfde kant op gestuurd worden. Het voelde ook niet als iets dat zo veraf staat van de huidige wereld. Laten we wel wezen: er zijn heel veel vrouwen die een soortgelijk leven leiden. En hun dochters opvoeden, wetende dat hun leven hetzelfde zal zijn. En ik kan me alleen maar voorstellen wat voor kracht dat vergt.
Oscar: Mooi gezegd, en zeker van toepassing op het Vietnam van de late 19e eeuw waarin de film zich afspeelt.
Kiki: Dit is inderdaad geen verhaal van alleen die tijd. Vormen van onderdrukking geven veel ouders aan hun kinderen door, zelfs al hebben ze er zelf onder geleden.
Jihane: Gedurende de HELE film dacht ik trouwens: May is veertien, May is veertien. May is veertien!
Kiki: Ja godskolere wat is zij jong. De dochters van haar man waren bijna haar trouwleeftijd! Dat maakte het extra schrijnend, de manier waarop er werd omgegaan met de ongesteldheid van de oudste dochter. De moeders waren verheugd want het is hun ‘taak’ om vruchtbare kinderen voort te brengen, en toch weet elke (getrouwde) vrouw wat dat inhoudt.
Oscar: Dat ze veertien was maakte de huwelijksnachtscène bijzonder ongemakkelijk om naar te kijken.
Kiki: Dat was ook ongemakkelijk geweest als ze achttien was, dit is namelijk gewoon verkrachting.
Oscar: Natuurlijk. Maar bij een meisje van veertien wekt het nog meer ongeloof op.
Kiki: Klopt, vooral omdat hij zelf kinderen heeft van die leeftijd. Ze was zo overduidelijk nog een kind.
Oscar: Wat dachten jullie van de overgang na die scène naar de close-up van de zijderupsen?
Kiki: Vreselijk en fantastisch!
Jihane: Ik was sowieso veel bezig met die rupsen die later vlinders of motten werden. Je zag ze in hun cocon, en later als vlinder of mot. Full circle. Zoals wel meer het full circle-idee benadrukte: beelden van het heengaan met de boot bijvoorbeeld. Begin en einde werden aan elkaar verbonden.
Kiki: Inderdaad een heel rond verhaal. Ondanks het gruwelijke onderwerp en de tragiek van de levens van de vrouwen vond ik het ontzettend goed gedaan.
Oscar: Het was heel passend gevonden: de symboliek van de rupsen en vlinders, omdat het ook binnen het verhaal paste. Zijde is een kostbaar product, en dat was het toen zeker, dus dat verklaarde meteen de rijkdom van de familie.
Ik dacht: ‘Ah, maar jij ook, iedereen wil je en daardoor raak je in de problemen'.
Kiki: Erg mooi, die verbinding met zijde. Over symboliek gesproken: viel het jullie op dat er veel beelden plaatsvonden vanachter een verhulling? Bijvoorbeeld achter riet of gras, gordijnen of doeken.
Jihane: Mij niet, maar nu je ’t zegt: ja! Kunnen we het nu hebben over Mays gevoelens voor Xuan (de tweede vrouw van haar echtgenoot)? Ik had in de synopsis al gelezen dat May een obsessie met Xuan zou krijgen, en dat was ook wat het was, denk ik. Er zat weinig wederkerigheid in.
Oscar: Wel wederzijdse genegenheid denk ik. Maar een scheve verhouding, want Xuan zag haar meer als dochter, zoals ze zei.
Jihane: Het voelde zo grote-zus-achtig dat het me vertederde, maar ondertussen zag je hoe May Xuan zag. Toen Xuan zei dat haar eigen moeder ten onder was gegaan aan haar schoonheid, dacht ik: ‘Ah, maar jij ook, iedereen wil je en daardoor raak je in de problemen’.
Oscar: Ik vond dat één van de ontroerendste scènes. Begrijpelijk van May dat ze liefde gaat voelen voor een vrouw die voor haar zorgt, want vanaf de mannelijke zijde kwam weinig genegenheid.
Kiki: Ik zag die gevoelens wel aankomen - Mays affectie voor Xuan was volgens mij geen gevolg van het uitblijven van mannelijke affectie. Al vanaf de bruiloft was haar blik op Xuan gericht. Maar het viel me een beetje tegen: ik hoopte op meer lesbische wederkerigheid. Maar ergens was dit ook wel mooi. Mays affectie was in mijn ogen een mengeling van intieme liefde en behoefte aan de warmte van een moeder. Xuan zag vooral een dochter.
Oscar: Zou Xuan echt alleen moederlijke affectie voor haar voelen, of zei ze dat omdat ze het simpelweg niet kon maken tegenover de echtgenoot?
Kiki: Misschien dat liefde binnen hun familie (en familiebanden) wat vertroebeld was? Xuan had ook seks met de zoon van de eerste vrouw, die ze had zien opgroeien van kind naar tiener. Ook een beetje twijfelachtig. Wat vonden jullie trouwens van het jongste kind, die haar haren afknipte en een paard wilde hebben?
Oscar: Die had een geweldig expressief koppie. Knipte ze nou haar haar af omdat ze zichzelf onaantrekkelijk wilde maken? Was dat al nodig op zó’n jonge leeftijd? Ik mag hopen van niet.
Kiki: Zij was mijn favoriet. Toch maakte ze me ook bang: ze paste zo niet in het stramien van die wereld. Hoe zou haar familie reageren op een vrouw die volgens hen niet ‘correct’ is?
Jihane: Ik snap de zorgen, ik was ook benieuwd hoe haar verhaal verder zou lopen. Ik denk dat ze de haren afknipte omdat ze een jongen wilde zijn. Dat is tenminste hoe ik dat interpreteerde.
De mannelijke personages bleven wel een beetje van bordkarton.
Kiki: Ik denk dat ze meer op de mannen wilde lijken en minder op de vrouwen die constant weggevoerd en aangevoerd werden.
Oscar: Jihane, nog even over de mannen in de film, die jij allemaal oninteressant vond. Dat ben ik met je eens. Maar was dat niet ook een zwaktebod van de film? Zulke vlakke personages naast alle driedimensionale vrouwen.
Jihane: Hmm, ik vond het wel oké, dat de film niet zo draaide om de mannen en hun dromen en gevoelens. Juist omdat deze vrouwen in de ogen van de mannen waarschijnlijk alsnog tweedimensionaal waren. Alleen waren de rollen voor de kijker nu omgedraaid.
Oscar: Het had het verhaal denk ik wel meer diepgang gegeven als er íets werd aangestipt van wat er in de mannen omging. Ze bleven nu toch een beetje van bordkarton.
Kiki: Omdat de film een vrouwelijk perspectief biedt, komen de mannelijke behoeftes en dieptes minder aan bod. Al had ik het wel interessant gevonden om bijvoorbeeld iets meer te zien van de oudste zoon en zijn innerlijke belevenis. Het benadrukt vooral hoe ver de belevingswereld van vrouwen en mannen in deze context uit elkaar liggen.
Ongelijkheid onderdrukt iedereen binnen het systeem.
Oscar: Dat kan het inderdaad ook zijn: dat de mannen oppervlakkig waren in de ogen van de vrouwen – van waaruit de film nu eenmaal verteld werd.
Jihane: Precies, iedereen heeft een driedimensionale beleving, het is maar net waar de spotlights op gericht zijn. En het was oké dat de spotlights nu gericht waren op die vrouwen.
Oscar: Een paar keer kreeg ik zelfs een beetje medelijden met de man van May en Xuan. In zekere zin was hij ook slachtoffer van de hiërarchie - al hebben de vrouwen veel meer om over te klagen dan de mannen. Maar ook de mannen ontberen de diepgang van een gelijkwaardige relatie.
Kiki: Dat is zeker waar. Ongelijkheid onderdrukt iedereen binnen het systeem, al hebben sommigen meer te verduren dan anderen en hebben anderen weer bepaalde privileges te behalen bij de onderdrukking.
Jihane: Daar sta ik helemaal achter. Zouden jullie deze film aanraden?
Oscar: Ja, met name aan mensen met een kater.
Jihane: En zo is ook óns gesprek full circle.
The Third Wife is nu te zien met:
