Hoe ervaren dieren pijn en wat heeft dat voor gevolgen voor ons?" /> Hoe ervaren dieren pijn en wat heeft dat voor gevolgen voor ons?" />
Asset 14

Dierenleed

Er werden afgelopen week Kamervragen gesteld over een onderzoek naar pijn bij dieren. Voelen dieren inderdaad pijn? En wat is daar precies voor nodig? Brankele onderzoekt het wel en wee van dierenleed.

Dierenartsen zonder grenzen

Als klein kind heb ik me wel eens vol overgave over een gewonde duif gestort. Samen met vriendinnetjes lieten we de dierenambulance komen, waarin het arme diertje werd afgevoerd. We waren er van overtuigd dat hij op de Intensive Care van het Onze Lieve Vogel Gasthuis terecht zou komen. De ambulancebroeders behandelden onze ongerustheid met uiterst respect en gaven het vleugellamme dier alle zorg die een volwassen paard ook zou krijgen. Erg nobel, maar er bestaan vast geen dierenartsen zonder grenzen. Er moet toch een bepaald minimum gesteld worden aan de relevantie van het te redden dier. Zo lang het zich in de categorie dierentuin– of huisdieren bevindt? Wij hadden vroeger wandelende takken… Lijkt me niet dat daar een stethoscoop voor uitgetrokken wordt. Een parelmoerkleurige sluierstaartgoudvis of award-winning Koikarper? Dat wordt lastig reanimeren.

Wat is dierenleed?

Waar trek je de grens; bij dieren die pijn kunnen voelen? Maar hoe weten we welke dieren dat zijn, en zijn er überhaupt dieren die geen pijnsensatie hebben? Bij mensen is het redelijk eenvoudig vast te stellen: vertrokken gezichten, ‘au!’-klanken, subjectieve verklaringen. Kom daar maar eens om bij een eekhoorn. Er bestaat veel onduidelijkheid over de pijnervaringen van dieren. Over grotere zoogdieren als paarden, honden of katten zijn de meesten het wel eens: die voelen pijn, want ze reageren ongeveer op dezelfde manier als mensen op pijnprikkels. Maar bij kleine zoogdieren als ratten, muizen of cavia’s wordt het al lastiger. Laat staan bij andere dierenklassen: voelt een slak pijn als er zout op hem gelegd wordt? En is de laatste levenservaring van een doodgemepte mug voltrokken van de pijnkreten? In hoeverre kunnen we spreken van dierenleed?

Vroeger werd er van uitgegaan dat dieren helemaal geen pijnsensaties kenden. Het verzet dat werd geboden bij het aanbrengen van verwondingen werd simpelweg toegeschreven aan een onwillekeurige reactie van het zenuwstelsel. Een bewuste pijngewaarwording zou daar echter niet bij gepaard gaan. Inmiddels is echter bekend dat bijvoorbeeld het gillen van biggetjes wanneer ze zonder verdoving gecastreerd worden, weldegelijk duidt op een onaangename ervaring - ongelooflijk. Intern gebeurt er bij dieren ook redelijk hetzelfde als bij mensen: een pijnprikkel leidt tot een verhoogde hartslag, een tijdelijke stijging van de bloeddruk en veranderingen in de stresshormoonniveaus.

Pijn: fysiek en emotioneel

Pijn bestaat uit twee componenten: een fysieke en een emotionele. Het eerste behelst een reeks signalen die via de zenuwen doorgegeven wordt aan de hersens, waardoor het organisme weet dat de betreffende prikkel vermeden moet worden. Dit is bij dieren fysiologisch te identificeren; zelfs ongewervelden als bloedzuigers en insecten bezitten een dergelijke primaire pijnrespons.

Het emotionele lijdensaspect is echter lastiger vast te stellen, aangezien de subjectieve gewaarwording van pijn moeilijk te bestuderen valt. Hoe kan je pijn lijden onderscheiden van simpele ontwijkreflexen? De emotionele waardering van een stimulus wordt immers bepaald in de hogere hersengebieden, niet in de pijnzenuwen zelf. Dat zou impliceren dat dieren met kleine, minder ontwikkelde hersens geen pijn kunnen lijden, wat ook weer wat rigoureus lijkt. Nog lastiger is de meer fundamentele kwestie die aan deze vraag ten grondslag ligt: hebben dieren bewustzijn. Het voelen van pijn vereist immers een zekere mate van zelfkennis; als je je niet bewust bent van je eigen lichaam en jezelf is het moeilijk in te denken dat je wel in staat bent pijn te voelen. Bij ons geldt hetzelfde: als je uit je bed valt tijdens je slaap doet het veel minder pijn dan wanneer je dat in wakkere staat zou overkomen. Aan de andere kant zou je niet zeggen dat een baby’tje, dat nog geen zelfbewustzijn heeft ontwikkeld, wars is van pijngevoelens.

Of en in welke mate dieren behept zijn met zelfbewustzijn is nog verre van duidelijk. Desondanks belichten onderzoeken weldegelijk een emotioneel aspect van pijn bij dieren die wat lager op de evolutionaire ladder staan. Wanneer een vis - na opgehengeld te zijn - teruggegooid wordt in het water, vertoont hij abnormaal gedrag. Hij heeft geen zin meer in eten en gaat stressvol in het rond zwemmen – de pijn is dus niet slecht een fysieke sensatie maar heeft psychologische effecten. Zo’n haak in de mond gaat vissen dus niet in de koude kleren zitten. Ook kreeften, van wie nog altijd gedacht wordt dat het pijnloze wezens zijn, blijken dat kokende water waar ze levend ingegooid worden toch niet zo relaxed te vinden.

Volgens sommigen is al dit gestresste spartelgedrag echter alsnog geen bewijs voor ‘pijnlijding’; de dieren zouden zich immers niet bewust zijn van de fysieke pijn en het daardoor niet voelen. Maar of het nou bewust is of niet, dieren reageren op pijn. Als ze jeuk hebben, krabben ze. Het lijkt absurd te ontkennen dat dieren jeuk kunnen hebben, puur omdat ze zich niet bewust zouden zijn van het concept jeuk en zichzelf. We leiden dit af aan het gedrag wat er op volgt; we weten hoe het voor ons voelt als we krabben, dus nemen we aan dat dieren hetzelfde voelen als ze krabben. Dat betekent echter niet dat eenzelfde gevoel geen ander gedrag kan veroorzaken. Mensen onderling kunnen verschillend op dezelfde prikkel reageren, dus verschillende soorten dieren onderling ook. Dat dieren niet huilen of kreunen bij pijn is geen bewijs dat ze geen pijn kunnen lijden; anders zouden stembandloze dieren als slangen of inktvissen bij voorbaat al pijnloos zijn.

Een pijnlijke kwestie

Afgelopen week is er een onderzoek gepubliceerd waarin pijnexpressie bij de muis is bestudeerd. Het blijkt dat muizen met pijn dezelfde gelaatstrekken vertonen als mensen: dichtgeknepen ogen, opgetrokken wangen en de neus omhoog. Nu weten wetenschappers dus dat ze de muizengrimas in de gaten moeten houden wanneer ze de pijnlijkheid van hun proeven willen controleren. Ironisch is wel dat dit inzicht pas verworven is nadat de arme muizenbeestjes chemicaliën ingespoten kregen of hun zenuwen werden beschadigd.

Iedereen hoeft niet opeens voor de Partij voor de Dieren te stemmen of vegetariër te worden. Maar het is wel belangrijk je te beseffen dat elk stuk vlees waar je je mee voedt, afkomstig is van een wezen dat pijn voelt, en pijn wordt aangedaan. En wetenschappers moeten de muisjes diep in de ogen kijken voordat ze hen een oor aannaaien, want uiteindelijk moeten zij hun wonden likken.

Mail

Brankele Frank

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
 1

Een luik naar het verleden

De opa van Emma Stomp vertrok vanuit Curaçao naar Nederland. In haar gedichten observeert ze het gemis dat dat met zich meebrengt. 'Koop een wollen muts tegen de regen en kou, bid tweemaal daags voor je examens, denk aan thuis maar niet te veel, weet dat alles uiteindelijk is voorbestemd.' Lees meer

Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

Kun je, met alles wat er gebeurt in de wereld, nog gelukkig zijn? Marthe van Bronkhorst vindt het antwoord en ontdekt een boel hoopvolle initiatieven Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer