Asset 14

Contact maken met geesten in de stad van de doden

Contact maken met geesten in de stad van de doden

Speakers met losse draden en lampen die fungeren als megafoons: de eerste Italiaanse soloshow van de Duits-Canadese kunstenaar Marlon Kroll (1992) is er voor hen die willen kijken, luisteren en ontvangen. Het was even zoeken naar Galleria Acappella die zich achterin een donkere parkeergarage schuilhoudt. Ik ontdekte tijdens mijn verblijf in Napels dat de meeste galeries zich aan het oog van de bezoeker lijken te onttrekken. Vaak moet je aanbellen op een hogere etage, stap je de woonkamer van de galeriehouder binnen, of moet je - zoals bij Galleria Acappella - een parkeergarage uitlopen om binnen te geraken. Hoewel ik even twijfelde rechtsomkeer te maken, werd mijn bezoek aan deze galerie zodoende nog specialer - meer insider dan dit zou het niet gaan worden.  De beelden en tonen die ik aanschouwde bleven nog wekenlang door mijn hoofd galmen en lieten mij nadenken over de rol van de kunstenaar in onze maatschappij. Dient die kunstenaar als doorgeefluik van kennis en ideeën of is kunst zelf het medium om nieuwe kennis te creëren? Kroll laat zien hoe kunst een mediërende rol kan spelen tussen onze zichtbare werkelijkheid en de latente aanwezigheid van spirituele krachten. Is dat ook niet precies het magische effect dat kunst op ons heeft, dat het je blootstelt aan een wereld die je eerder nog niet zag?

Kroll werd in zijn jeugd blootgesteld aan een wereld met een andere vorm- en beeldtaal dan die van de meeste kinderen. Hij werd opgevoed vanuit het antroposofische gedachtegoed van de Oostenrijkse pedagoog Rudolf Steiner (1861-1925) - bekend van het vrijeschoolonderwijs - waarbinnen wetenschap, kunst en spiritualiteit samenkomen. Op de vrije school die Kroll bezocht bestonden geen klassieke vierkante klaslokalen. In plaats daarvan waren er vijfhoekige ruimtes en ook hingen er veel geometrische vormen aan de muren. 'The doorway was often the only right angle', vertelt Kroll. De reden dat zijn moeder voor deze alternatieve opvoeding koos, was vanwege haar fascinatie voor spirituele bronnen. Ze geloofde dat de mens nauw verbonden was met de zon, de aarde, de maan en de sterren. Zijn moeder was waarzegster, gebedsgenezer, tarotlezer en kunstenares. Kroll werd opgevoed met het idee dat er onzichtbare krachten op aarde aanwezig waren. Vroeger verzette de kunstenaar zich tegen deze ideeën, hij wilde zijn spirituele vorming ontkennen. Na het overlijden van zijn moeder veranderde dit, hij wilde zijn alternatieve opvoeding onderzoeken en begrijpen. Hij creëerde abstracte beelden en installaties waarin alledaagse objecten opnieuw gecombineerd, aangepast en uitgewisseld werden. Hierbij valt te denken aan Nesting, een installatie gemaakt van dennenhout, multiplex en gekleurde lichten die vanuit twee gezichtspunten bekeken kan worden. Van buitenaf is een vleesachtig membraan te zien, van binnen wordt de bezoeker zelf onderdeel van het broedproces.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 2

Voor zijn solotentoonstelling ‘Receiver’ die van 30 september t/m 15 november 2022 in Galleria Acappella in Napels te zien was, maakte Kroll een combinatie van kleurige schilderijen en middelgrote installaties waarbij hij het contact met zijn overleden moeder probeert te herroepen. De kunstenaar hoopt met zijn werk ook toeschouwers in contact te laten komen met hun eigen overleden vrienden of familie. Het is aan het publiek om hun stemmen te ontvangen en ze te versterken. Deze tentoonstelling kwam tot stand vanwege een uitnodiging van galeriehouder Corrado Folinea van Galleria Acappella in Napels. Kroll liet zich inspireren door de bijzondere band die Napels heeft met de doden. Op 2 november wordt Allerheiligen namelijk groots gevierd in deze Zuid-Italiaanse stad. De Napolitanen herdenken op deze dag de vele slachtoffers die ze tijdens de zeventiende eeuw moesten betreuren, toen hun stad werd getroffen door vulkaanuitbarstingen, pestepidemieën en aardbevingen. De dode lichamen van deze slachtoffers werden naar de Kerk van het Vagevuur gebracht, waar hun beenderen werden bewaard. De lokale bevolking bad voor de zielen van al deze slachtoffers, of het nu bekenden voor hen waren of niet. Ze hoopten dat de doden niet te lang in het vagevuur hoefden te verblijven en daarmee sneller een plek in het paradijs zouden bemachtigen. Bovendien werd er goed voor de schedels gezorgd; ze werden opgepoetst en kregen een speciale plek in een klein altaar. Kroll raakte geïnspireerd door de manier waarop er in deze stad voor de doden werd gezorgd.

Kroll vormde objets trouvés om tot 'spirit mediums'

Galeriehouder Folinea hielp de kunstenaar bij het vinden van zijn objecten. Zo reed het duo op een scooter over de Via San Carlo tot aan het ouderlijk huis van de galeriehouder aan de rand van de stad. In de garage van dit huis vond Kroll oude speakers en een trompet. Kroll vormde deze objets trouvés om tot ‘spirit mediums’: installaties die communiceren tussen de beschouwer en de geesten van overledenen. Een voorbeeld hiervan is de wandsculptuur met de titel The conduit, het is een onderdeel van een speaker met losgekoppelde draden van een versterker. De sculptuur toont visuele overeenkomsten met die van een schedel. Deze installatie moet worden beschouwd als een spirit medium: het is een luidspreker die externe geluiden door de lucht laat zweven, een open mond die de stemmen van geesten kan doorgeven. Hoewel het gebruik van elektronische objecten in eerste instantie de antroposofische leer lijkt te ondermijnen, weet Kroll het spirituele hier te vermengen met technologie. Het zijn echter niet de elektromagnetische velden die in de Zuid-Italiaanse galerie worden geactiveerd, maar de signalen van geesten, meent Kroll. Naast moderne technieken, behandelt Kroll ook de klassieke kunstvorm met zijn schilderijen. Het roze schilderij San Carlo (the singer) toont enkele overeenkomsten met de concertzaal van het Napolitaanse San Carlo Theater, het oudste nog bestaande operatheater van Europa. In het schilderij kunnen we ons een opera-uitvoering van Vincenzo Bellini voorstellen. Of is het een strottenhoofd van een zanger waarin we de trillingen van zijn stem verbeeld zien? De tentoonstelling met de titel ‘Receiver’ is gemaakt voor hen die willen kijken, luisteren en ontvangen.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 4

Het werk van Kroll toont enkele overeenkomsten met dat van de Zweedse kunstenares Hilma af Klint (1862-1944), niet slechts vanwege de felle kleuren en geometrische vormen, maar ook en misschien juist vooral vanwege de spirituele boodschap. Kroll is groot bewonderaar van Af Klint. 'We share a common ground', zegt hij. Beide kunstenaars lieten zich inspireren door het antroposofische gedachtegoed en bovendien ontwikkelden ze allebei een fascinatie voor het leggen van contact met de doden. Zo nam Af Klint al op jonge leeftijd deel aan seances waarbij ze verbinding zocht met haar overleden zus. Later richtte ze een eigen spirituele beweging op waarmee ze contact zocht met geesten. Af Klint maakte metershoge werken met kleurige geometrische vormen waarin haar spirituele gedachten vorm kregen. Met haar abstracte beelden was zij, net als Piet Mondriaan (1872-1944) en Wassily Kandinsky (1866-1944), een pionier in de abstracte kunst van het begin van de twintigste eeuw. Toch duurde het langer dan bij haar mannelijke tijdgenoten voordat ook Af Klint de erkenning kreeg die haar toekomt. Hoewel de drie kunstenaars allen actief waren in dezelfde periode - ze stierven zelfs in hetzelfde jaar (1944) - kregen slechts de laatste twee al aan het begin van de twintigste eeuw erkenning voor hun nieuwe visie op de moderne kunst. Voor Af Klint is dit pas heel recentelijk, de laatste decennia,  het geval en de tijd lijkt nu pas rijp om haar ook in museale context in verband te brengen met de mannelijke pioniers van de abstracte kunst. Zo is vanaf april dit jaar de tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan in Tate Modern in Londen te zien en in het najaar in het Kunstmuseum Den Haag.

Contact maken met geesten in de stad van de doden 5

Het werk van Kroll laat zien hoe Af Klints gedachtegoed nog altijd resoneert. De Zweedse kunstenares beschouwde zichzelf als medium, een doorgeefluik van de boodschappen van geesten. Kroll gaat nog een stapje verder door niet slechts zijn eigen binnenwereld te tonen, maar ook zijn publiek aan te spreken. Hij ziet het als een uitdaging om toeschouwers in contact te laten komen met hogere machten. Toen Kroll de speakers en trompet aantrof in het ouderlijk huis van de Napolitaanse galeriehouder, ervaarde hij de aanwezigheid van zijn moeder. Dit duidt op de ontdekking van een gemis. ‘Every finding of an object is in fact a refinding of it,’ schreef Sigmund Freud (1856-1939) hier in 1905 al over. De surrealisten meenden dat gevonden voorwerpen symbool staan voor iets wat we ooit verloren hebben. Kroll vormde zijn objets trouvés om tot spirit mediums, ze geven uiting aan de intieme relatie van een kunstenaar en zijn overleden moeder. Tegelijkertijd nodigt Kroll zijn toeschouwers uit zelf op zoek te gaan naar het contact met overledenen. Wat blijft er over als we de elektronica loskoppelen? Luisteren we nog wel naar de doden? En hoe zorgen we voor ze? Receiver toont hoe verdrongen emoties worden omgezet in kunst die niet slechts persoonlijke van aard is, maar ook de toeschouwer uitnodigt (familie)relaties te doen herleven. Hopelijk is hem niet hetzelfde lot beschoren als Af Klint - wachten op iemand die zijn boodschappen ontvangt en versterkt - en vinden we Kroll in de nabije toekomst ook in de grote musea.

De tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan is van 20 april t/m 3 september 2023 in Tate Modern te zien en reist in oktober door naar het Kunstmuseum in Den Haag.

Verantwoording afbeeldingen:

  • Danilo Donzelli Photography
  • Courtesy of The Hilma af Klint Foundation

 

Mail

Martine Bontjes (1995) onderzoekt graag de rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis. Eerder schreef zij over dit onderwerp voor NRC, Article en The Florentine. Zij werkt in de Amsterdamse galeriewereld. Daarnaast biedt ze stadswandelingen in Amsterdam aan, waarbij ze de geschiedenis van de stad vertelt vanuit het perspectief van vrouwen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer