Ella Kuijpers keek de animatiefilm ‘The Nose or Conspiracy of Mavericks’ (2019) van regisseur Andrey Khrzhanovsky. Een prachtig geanimeerde film die teruggrijpt op historische verhalen, verpakt in een dubbele raamvertelling. De film kan aan talloze interpretaties worden onderworpen, maar straalt juist in zijn absurditeit, aldus Ella.
Als The Nose or Conspiracy of Mavericks begint, twijfel je of je de juiste film voor je hebt. Hij begint namelijk in liveaction, maar na een paar minuten zie je de regisseur als een vliegtuigpassagier voorbijkomen en dan weet je dat je goed zit. De animatie start pas daarna, als je in een film duikt die een aantal passagiers tijdens een vliegreis bekijkt.
Ook die film is een raamvertelling, opgedeeld in drie korte verhalen die de regisseur dromen noemt. De animatiefilm toont publiek in een theaterzaal dat verschillende voorstellingen bekijkt, die elkaar willekeurig op lijken te volgen. Zij kijken in de eerste droom naar een vertaling van het verhaal De neus (1835) van de Russische schrijver Nikolaj Gogol. De tweede droom contextualiseert het verhaal over toneelschrijver Mikhail Bulgakov, die Stalin een brief stuurt nadat zijn werk door staatscensuur geen podium meer kan krijgen. De derde droom gaat over de ontvangst van Sjostakovitsj’ opera Lady Macbeth of the Mtsensk District, een film die in Sovjettijd sterk werd bekritiseerd.
Velen hebben zich al op dit verhaal losgelaten, op zoek naar de achterliggende boodschap.
In de film speelt De neus toch wel de hoofdrol. Velen hebben zich al op dit verhaal losgelaten, op zoek naar de achterliggende boodschap. Het gaat namelijk over een man die plots zijn neus verliest. Deze neus wordt later zelf een karakter dat eigenhandig en parmantig in uniform door de stad loopt, wat een absurde situatie creëert. De opmerking van de schrijver aan het eind van het verhaal, doet echter vermoeden dat alle interpretaties van het verhaal verspilde moeite zijn. Gogol stelt “Het vreemdste, het alleronbegrijpelijkste is wel hoe schrijvers in godsnaam zulke onderwerpen kunnen kiezen. Ik moet eerlijk bekennen dat dit mijn verstand te boven gaat” en “Ik weet niet wat ik ervan denken moet…”
Ook schijnbaar willekeurige verhalen zonder samenhang of duidelijk plot kunnen je culturele lusten bevredigen, zo blijkt in The Nose or Conspiracy of Mavericks. Dat gebeurt zeker als humor om de hoek komt kijken. Een wandelende neus, Stalin die zijn politieke medestanders vraagt niet flauw te vallen, telkens als zij onder zijn aandacht bezwijken en een patience spelende krantredacteur in Sovjettijd, spreken genoeg tot de verbeelding.
Het einde van de film is een serieus pleidooi voor de kracht van deze absurde, maar vermakelijke verhalen. Daarin zie je wat er gebeurt als er geen ruimte is voor kunst en vrijheid van denken. De onderdrukte positie van Russische kunstenaars van de avant-garde en intellectuelen in de Sovjettijd is het ultieme voorbeeld van een gebrek aan verbeeldingskracht, door Khrzhanovsky scherp in beeld gebracht.
Ik kies er daarom voor om de kracht van de film juist te zien in de plotloze vorm, de dubbele raamvertelling en de vermakelijke interpretaties van de afzonderlijke verhalen, in plaats van te zoeken naar een diepere betekenis van die verhalen of dromen. Want juist Khrzhanovsky’s humor en absurdisme tonen de kracht van zijn verbeelding.
‘The Nose or Conspiracy of Mavericks’ is binnenkort (online) te zien tijdens Kaboom Animation Film Festival van 31 maart t/m 5 april.