Massamoord in een esthetisch spektakel." /> Massamoord in een esthetisch spektakel." />
Asset 14

Waltz with Bashir

 waltz_with_bashir1

WALTZ WITH BASHIR (Israël, Ari Folman: 2008) is de meest spectaculaire en tegelijkertijd meest gruwelijke animatiefilm die ik in tijden heb gezien. Een film die rechtstreeks door je oogvlies je hersenen binnendringt en daar in één van je kwabben lange tijd blijft rondhangen. Deze film wil iets van zijn publiek, maar wat precies? Is het een geschiedenisles, een politieke film? Is het ‘Anti war’, een bemiddelaar? Documentaire of fictie? Is het vooral een visueel spektakel met een vette soundtrack? Of is het een bord spaghetti, dat je met geduld uit elkaar moet trekken en vakkundig met één hand om je vork moet draaien, zonder de tomatensaus op je shirt te kliederen?

Stap 1: het uit elkaar trekken. In een notendop vertelt deze Israëlische animatiefilm het verhaal van de Israëlische soldaat Ari Folman (inderdaad, de film is autobiografisch) die tijdens de invasie van Israël in Libanon in 1982 toeziet hoe twee Palestijnse vluchtelingenkampen door de christelijke Falangisten worden uitgemoord en zich hier later niets meer van kan herinneren. De traumatische oorlogsbeleving van de filmregisseur staat centraal. Folman heeft deze oorlogservaringen totaal verdrongen en probeert zijn geheugen te reconstrueren via interviews met medeveteranen, waardoor de film trekken heeft van een documentaire. Kortom, deze film gaat over Joden, die zagen hoe Christenen Palestijnen afslachtten en hier een trauma aan over hielden. Wat leren we hiervan? Oorlog, zoals iedere oorlog, is nutteloos. Deze subtekst is heel degelijk, bijna banaal of prozaïsch.

Deze lezing doet de film geen recht aan, want WALTZ WITH BASHIR is anders dan de meeste oorlogsfilms. Het kent geen glamour en overwinning, zoals in de gemiddelde Amerikaanse oorlogfilm en het is niet anti- of pro-Israël. Ethische categorieën als goed en kwaad ontbreken. Sterker nog, in plaats van ethische vraagstukken aan te snijden, kiest de regisseur een esthetische strategie, die daar als leer van het schone zoveel minder geschikt voor lijkt. Animatie lijkt hier namelijk ingezet als stijlmiddel. De visuele stijl van de film is absoluut fantastisch, zelfs bijna poëtisch, geschapen om er een esthetisch genot aan te beleven. Is ze in werkelijkheid geschapen met deze verwachting? Nee. De stijl en thematiek van WALTZ FOR BASHIR vallen samen in een voor het werk noodzakelijke vorm. Hoe werkt dat precies?

Animatie geeft complete artistieke vrijheid, omdat je niet beperkt wordt door een budget. Alles wat je je verbeeld, kan gerepresenteerd worden, bijvoorbeeld een reusachtige blote vrouw als bootje op zee. Vind die maar eens. De regisseur wilde niet alleen een film maken over oorlog, maar vooral over de complexiteit van het menselijke geheugen en traumaverwerking. Animatie maakt het mogelijk om in het hoofd en in het verleden van de getraumatiseerde hoofdfiguur, in dit geval de regisseur zelf, te kruipen. In de film zijn niet alleen de herinneringen van Folman, maar ook de herinneringen van zijn medeveteranen vertekend tot surrealistische associaties. In de film bieden deze surrealistische droomsequenties weerstand aan het verhaal. Ze representeren een proces van dissociatie met het verleden; de merkwaardige paradox van een traumatische ervaring, die zowel herinnerd als vergeten wordt.

Het gaat nog verder (dit is het vakkundige vork-gedeelte). Door deze film te maken suggereert Folman dat animatie het enige bruikbare werktuig is om onrepresenteerbare historische gebeurtenissen te representeren. Hij gaat ethische dilemma’s omtrent massavernietiging te lijf vanuit de esthetiek, die daar, zoals gezegd, zoveel minder geschikt voor lijkt. Bij een trauma van deze omvang falen ethische categorieën als goed en kwaad. Helemaal in een situatie waarin iedereen op een bepaalde manier medeplichtig is. Een tegenstelling als goed/kwaad wordt in een dergelijke oorlogssituatie zelfs betekenisloos. Om de toeschouwer in staat te stellen deze gruwelijkheden bewust te ervaren, om ons te laten voelen, om steen weer tot steen te maken, bestaat datgene wat wij kunst noemen.

WALTZ WITH BASHIR staat wat dat betreft in de traditie van de Russisch Formalisten. Nu niet denken: gatver nee, want het is heel interessant. De methode die Folman hanteert doet namelijk denken aan het procédé dat uit het Russisch Formalisme stamt: ‘ostranenie’ (afgeleid van het Russische woord strannie, dat vreemd betekend). Vorm is voor formalisten niets meer of minder dan de concrete vorm, die tot een proces van artistieke waarneming voert. De kunst heeft tot doel de mens een ervaring van het object te geven. We voelen bijvoorbeeld niet meer zoveel bij het begrip oorlog of massavernietiging. In de woorden van de Formalisten: zonder opvallende vorm ‘vervluchtigt het leven en verdwijnt het in het niets’. De begrippen zijn te normaal en de beelden op het journaal, van moeders zonder kinderen en kinderen zonder beentjes en moeders, hebben we te vaak gezien.

Het komt dus harder aan als we zien hoe moeders en kinderen vet spectaculair worden afgeslacht, namelijk prachtig getekend en onder begeleiding van een toffe soundtrack. Massamoord in een vorm waar we esthetisch genot aan beleven. Dat voelt pervers. Deze tegenstrijdigheid werkt vervreemdend en daardoor indringend. Het verdwijnt niet in het niets. Hoewel ik vind dat de animatievorm het realisme niet aantast, kiest de regisseur er toch voor om op het einde over te schakelen naar echt materiaal, real footage. Dit om persé te vermijden dat het publiek de zaal zou verlaten, denkend: wow, dit was een vette animatiefilm, gruwelijk! In de woorden van Folman: ‘Ik wil dat iedereen weet, dat achter deze prachtige tekeningen, de te gekke muziek, echte mensen schuilen. Ze zijn vermoord. Er waren kinderen bij. Er waren vrouwen. Vijfduizend mensen.’ Draai dat maar eens om je vork zonder te spetteren.

Mail

Annabel

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer