Asset 14

W.E.B. Du Bois beeldstatistiek tegen racisme

W.E.B. Du Bois beeldstatistiek tegen racisme 6

Klik hier voor grotere versie van de afbeelding hierboven

Tabellen die racistische leugens ontkrachten, grafieken die de opluchting van een bevrijding verbeelden en kaarten waaruit blijkt: ‘Black Lives Matter’. Het klinkt als het werk van een hedendaagse kunstenaar. Toch is mensenrechtenactivist en academicus W.E.B. Du Bois (1868-1963) daar eerder een voorloper van. Voor de wereldtentoonstelling in 1900 in Parijs maakte hij datavisualisaties om korte metten te maken met pseudowetenschappelijk racisme. Josje Kerkhoven bezocht de tentoonstelling en Rueben Millenaar reageerde met een illustratie geheel in de geest van Du Bois.

W.E.B. Du Bois en de werklast van emancipatie

Ruim een eeuw nadat ze voor het eerst werden getoond, hebben de beelden nog altijd grote zeggingskracht. Sommige infographics zijn dan ook wereldberoemd en van grote maatschappelijke betekenis, zoals het zwarte vlak dat het aantal tot slaaf gemaakte Afro-Amerikanen toont dat veel groter is dan het groene deel dat de vrije Zwarte bevolking vertegenwoordigd. Ook zijn er grafieken te zien over educatie, alfabetisme, (soorten) arbeid en werk, grondbezit en populatie.

Zijn gebruik van logica om racisme te ontkrachten is een inspiratiebron en voorbeeld voor antiracistische bewegingen in de 20ste en 21ste eeuw, en bij bezoek aan de tentoonstelling valt gelijk op dat de infographics allesbehalve rechtlijnig zijn en een enorme iconische kracht hebben.

Vaak spreekt een grafiek meteen voor zich door het sterke beeld. Ook zijn er juist subtiele verwijzingen naar vooroordelen verstopt in de beelden, begeleidende tekst, of in ‘onzichtbare informatie’. Een grafiek visualiseert bijvoorbeeld de toegenomen prijs voor boerengereedschap vanaf 1870, kort na de afschaffing van de slavernij: Zwarte mannen werkten het meest op het land, en moesten vanaf dat moment hun gereedschap zelf aanschaffen om te kunnen werken. De opgedreven prijs voor gereedschap maakte leven van werk op het land moeilijker.

Naast die grafiek laat Du Bois ook zien hoeveel Zwarte Amerikanen werken en in welke sectoren ze dat doen. Met zijn datavisualisaties liet hij zien dat Zwarte Amerikanen volwaardig deelnamen aan de maatschappij, ondanks racistische discriminatie en de daarbij horende onveiligheid.

De tentoonstelling op de Westergas is een hedendaagse hertaling van de toenmalige tentoonstelling in Parijs, en is samengesteld door het Londense House of Illustration. De Illustratie Ambassade en The Black Archives hebben de reizende tentoonstelling naar Amsterdam gehaald. Op deze plek is een hoofdstuk toegevoegd over het bezoek van W.E.B. Du Bois aan Amsterdam op verzoek van Vereniging Ons Suriname (VOS). Datajournalist Mona Chalabi maakte eigentijdse bewerkingen van de visualisaties van Du Bois, door in zijn beeldtaal de Zwarte gemeenschap na 1900 in beeld te brengen.

Zwarte Amerikanen werkten veel en hard, was de boodschap die Du Bois wilde overbrengen op zijn bevooroordeelde publiek. Hetzelfde geldt voor Du Bois zelf: hij stak veel aandacht en tijd in zijn datavisualisaties: ze zijn subtiel, er staan vergelijkingen in met Europese landen om het publiek in Parijs betrokken te houden, de teksten en beelden zijn aantrekkelijk en duidelijk, en altijd ‘neutraal’ van toon, voor zover dat bestaat.W.E.B. Du Bois beeldstatistiek tegen racisme 5

(Klik op afbeelding voor grotere weergave)

Op een van de begeleidende teksten in de huidige tentoonstelling wordt een grafiek ‘a snapshot of hardship’ genoemd, en in zekere zin zijn alle grafieken in de tentoonstelling snapshots. Snapshots van mensen die niet meer leven, waarop hun dromen en ambities zijn bewaard. De grafieken vormen het overblijfsel van een portret van een Afro-Amerikaanse generatie, door Du Bois voorzien van een ‘zelfbeeld’, dat de beelden die de witte racist van hen heeft, overstijgt en ontkracht. Zijn boek ‘The Souls of Black Folk’, dat een van de belangrijkste werken was voor de antiracistische bewegingen in deze en de vorige eeuw, schreef hij nadat hij terugkwam van de wereldtentoonstelling en een tentoonstelling zag van lichaamsdelen van gelynchte Zwarte mensen. Het moet hem duidelijk zijn geworden dat racisten zichzelf overtuigen, en zelfs niet naar logica luisteren als die hen in alle schoonheid en redelijkheid wordt aangereikt.

Ook in de nieuwe tentoonstellingen in Londen en Amsterdam is veel geïnvesteerd: een vormgeving die recht doet aan die van 1900 , extra werk van Chalabi, een nieuw gedeelte over VOS, en ook hier een selectie boeken van (voornamelijk) Zwarte auteurs. Werken aan de toekomst, en tegelijk de wonden van het verleden in kaart brengen; in principe herhaalt The House of Illustration het werk van Du Bois. Een logische zet in een wereld waarin racistische tegenwerking en kansenongelijkheid nog welig tieren.

Op meta-niveau wordt ‘Charting Black Lives’ daardoor zelf haast onderdeel van een grafiek, waarin de werklast van het informeren en onderwijzen over Zwarte geschiedenis wordt afgezet tegen de opbrengsten van dat werk. “This graph doesn’t show how hard [ethnic minorities] work but how hard they have to work.” Zegt Chalabi bij een van haar eigen grafieken, en dat gaat ook op voor de tentoonstelling waarvan haar werk deel uitmaakt.

Maatschappelijke emancipatie is een herhaling van zetten, waar een deel van de mensheid, in dit geval mensen van kleur, overduidelijk het meeste werk in steekt.

De reizende tentoonstelling ‘Charting Black Lives’, met (uitvergrote) kopieën van W.E.B. Du Bois’ werk, is tot 29 december te zien in het Meterhuis op het Westergasterrein in Amsterdam

Mail

Josje Kerkhoven is schrijver en redacteur

Rueben Millenaar is een illustrator die werkt in Groningen. Hij houdt zich het liefste bezig met maatschappelijke kwesties in beeld te krijgen. Vaker dan niet resulteert dat in het tekenen van naakte mensen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de launch van ons nieuwste magazine! Samen met je favoriete makers pluizen we dit stipje op de aardbol uit. Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Schroot voor de kunstkenner 1

Schroot voor de kunstkenner

Wat doet een beschilderd stuk schroot in het Stedelijk? Waarom ruikt het er opeens chemisch en zoet tegelijk? Het is het werk van Selma Selman, die opnieuw definieert wat kunst is en mag zijn. Ivana Kalaš is onder de indruk – en heroverweegt haar eigen positie. Zoetig en naar ijzer – dat aroma komt op... Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer