Twee documentairemakers op zoek naar de resten van ons koloniale verleden. "Alle Indonesiërs - jong, oud, man of vrouw, van welke klasse ook – willen blank zijn."" /> Twee documentairemakers op zoek naar de resten van ons koloniale verleden. "Alle Indonesiërs - jong, oud, man of vrouw, van welke klasse ook – willen blank zijn."" />
Asset 14

Resten van de kolonie II

In februari introduceerde Hard//hoofd het interdisciplinaire videoproject Empire van filmmakers Kel O’Neill en Eline Jongsma, waarin zij de sporen van het Nederlandse kolonialisme in vijf voormalige V.O.C.-handelscentra documenteren. Het eerste deel van Empire speelt zich af in Sri Lanka. Voor het tweede deel, waarvan hier een preview te zien is, reisden de filmmakers af naar Indonesië. Daar filmden ze Permadi, die met de “Niederlande Kampfgruppe” een Nederlandse divisie van de Waffen SS simuleert en Yaakov, die zich dankzij zijn Nederlands-joodse afkomst heeft bekeerd tot het in Indonesië niet erkende jodendom.

Hun verblijf in Sri Lanka was het startpunt van het Empire-project, vertelt Eline. Op zoek naar de laatste overblijfselen van Nederlands kolonialisme ontdekten ze de Burghers, een etnische minderheidsgroep die tot hun grote verbazing dezelfde genetische opmaak had als de Nederlands-Indiërs.
Eline: “Ik was overdonderd, ik had er geen idee van dat zij bestonden.”
Kel: “In sociologie heb je de termen ‘gemarkeerd’ en ‘ongemarkeerd’ om aan te geven of een fenomeen wel of niet uitvoerig is bestudeerd. Er is al veel geschreven over gemengd ras en koloniale nakomelingen, maar van de Burghers hadden wij nog nooit gehoord. Voor al onze verhalen zoeken we naar relatief ongemarkeerde onderwerpen, of dingen die op een nieuwe manier aan het voetlicht gebracht moeten worden.”

Bekijk de preview van deel II en het interview met Permadi

Opmerkelijk aan de personages in het Indonesië-segment is hun bewonderende kijk naar de voormalige kolonisator. Permadi en Yaakov verheerlijken Nederland en beschouwen de Westerse cultuur als superieur.
“Een belangrijke verklaring voor die verheerlijking is economische macht,” zegt Eline. “Maar wat mij opviel, en dat vond ik nogal verontrustend, is dat alle Indonesiërs die wij ontmoetten - jong, oud, man of vrouw, van welke klasse ook – ze willen allemaal blank zijn. Dat betekent niet per se dat ze Europees willen zijn, het gaat om huidskleur. Hoe witter je bent, hoe mooier je bent.”
Kel: “Een van de dingen die we met dit stuk willen laten zien is dat degenen die de Waffen SS nadoen tot op zekere hoogte Europa benijden, en dat is een direct gevolg van de Europese bezetting. Je hebt het in principe over een groep mensen die de ergste criminelen uit de geschiedenis van Europa verheerlijken, uitsluitend om het feit dat zij, de Nazi's, Europees zijn en daarom meer ‘geavanceerd’. Dat geloven ze omdat hun kolonisators ze dat eeuwenlang hebben bewezen met hun kracht. Het idee is dat ze wel meer geavanceerd moeten zijn, omdat ze een pistool hebben waarmee ze anderen gewas laten oogsten. Die mentaliteit ging niet zomaar weg toen de kolonisten vertrokken.”

Bekijk de journalistieke reportage over Yaakov
(geen onderdeel van de definitieve versie van het Empire project)



Yaakov en Permadi hebben allebei een beeld van Nederland dat ze proberen na te doen?

Kel: “Voor beide mannen is het een rollenspel en beiden zijn selectief in hun voorkomen.”
Eline: “En in de identiteit die ze zich aanmeten. Voor allebei is hun uniform iets dat verder gaat dan de synagoge of het trainingsveld. Het is iets waarmee ze leven en waar ze duidelijke ideeën over hebben.”
Kel: “Dat komt gedeeltelijk voort uit het ongemak dat ze ervaren met hun Indonesische identiteit.”

Is de manier waarop Yaakov en Permadi naar hun oude kolonisator kijken exemplarisch voor Indonesië, of zijn zij de uitzondering op de regel?
Kel: “Dat zie je vanzelf als je in Indonesië de televisie aanzet. Nederlandse afstammelingen runnen de entertainment industrie, omdat eenlichte huid hier aantrekkelijker wordt gevonden. Veel modellen, acteurs en zelfs grote regisseurs en schrijvers hebben Nederlands bloed. Een vriend zei tegen Eline: ‘Als je wat langer zou blijven had je een grote actrice kunnen zijn. Drie maanden en ze hadden je ontdekt.’”
Eline: “Maar aan de andere kant koestert men ook wrok tegen het Westen en tegen Nederlanders. Die twee kanten bestaan tegelijk. Dat zie je ook in het geval van Yaakov en Permadi.”
Kel: “Zijn Yaakov en Permadi representatief voor het land als geheel? Ja. Maar voor het hele land? Nee. Ze zijn representatief voor een enkel fenomeen dat ons opviel en dat wij hebben uitgelicht.”

Op jullie blog vertellen jullie over de Nazi-manie in Indonesië. Jullie kwamen afbeeldingen van Hitler en het swastikasymbool tegen op stickers, t-shirts en zelfs auto’s. Waar komt dit fenomeen vandaan?
Eline: “Er zijn verschillende redenen voor. De eerste is dat Indonesië een islamitische natie is en tegenstander van Israël. Dankzij Hitlers acties in de Tweede Wereldoorlog wordt door sommige jongeren geconcludeerd dat hij daardoor tegen een land als Israël zou zijn geweest. Daarnaast is het vergelijkbaar met het dragen van een Chinese communistische vlag op je tas. Je denkt dat het cool en opstandig is en vergeet de eigenlijke betekenis. Voor Indonesiërs is de Holocaust heel ver weg. Een andere vreemde reden voor de Nazi-manie is dat Indonesië in de jaren zestig met veel moeite de communistische partij heeft bestreden. En Hitler vocht tegen het communistische Rusland.”

Heerst er in Indonesië veel nostalgie over de Nederlandse koloniale tijd onder degenen die dat nog meegemaakt hebben?
Eline: “Absoluut. Er heerst veel nostalgie.”
Kel: “Een Chinees-Amerikaanse vriend vertelde ons een verhaal over zijn Indonesische grootmoeder, die Nederlands had gesproken toen ze opgroeide. Toen ze op haar sterfbed lag in Soerabaja en steeds meer in de war raakte, begon ze Nederlands te praten. Dus ze sprak de taal van haar kolonisator terwijl ze stierf. Dat is voor mij het meest hartverscheurende nostalgische verhaal dat ik ooit heb gehoord, want ze stierf eigenlijk in een land dat niet meer bestond. Hoewel ze het grootste deel van haar leven in onafhankelijk Indonesië had gewoond, ging ze op haar sterfbed terug naar Nederlands-Indië.”

Hoe hebben haar kinderen en kleinkinderen dat ervaren?
Eline: “Het is voor hen allemaal een beetje vreemd. De familie is later naar de V.S. verhuisd en onze vriend is Amerikaans. Etnisch gezien is hij Chinees, zijn familie komt uit Indonesië en hijzelf is Amerikaan. Hij was geloof ik wel nieuwsgierig, maar hij heeft helemaal geen sentimentele band met Nederlands-Indië. Het is ook niet iets waar de generatie van zijn grootouders over spreekt. Mijn grootmoeder heeft het er ook nooit over. Het is pijnlijk. Pijnlijke herinneringen aan een pijnlijk verleden.”
Kel: “Ook politiek ligt het gevoelig. Men is snel bang om het verkeerde te doen of te zeggen.”

Dat laatste bleek toen BPPI, de eerste locale partner van het project, en de culturele afdeling van de Nederlandse Ambassade in Jakarta, een potentiële financier, beiden afhaakten nadat duidelijk werd dat de film over een joodse Indonesiër zou gaan. De afwijzing werd gedaan op basis van ‘gevoelige onderwerpen.’ Ondanks dat er in de correspondentie nergens specifiek werd gerefereerd aan Yaakov of het jodendom, was het voor de filmmakers duidelijk dat deze beslissing was genomen uit angst voor reacties van islamitische fundamentalisten.
Eline: “Ik snap wel dat sommige dingen gevoelig liggen. Religie is heel belangrijk in Indonesië. Het was vast moeilijk voor een Nederlandse diplomaat om dit project onder ogen te krijgen, want als Nederlander wil je niet antisemitisch lijken. Maar de onprofessionele houding van de betreffende instellingen zat ons dwars. Het besluit om een kunstproject niet tentoon te stellen voordat het gemaakt is, is vrij extreem. Ook bleek later dat BPPI en de Ambassade onderling over ons gecorrespondeerd hadden en min of meer samen hadden besloten ons te laten vallen. Daardoor werd het uiteindelijk meer een principiële dan een financiële kwestie. Het geeft wel een interessant kijkje in de diplomatieke relaties tussen Nederland en Indonesië.”

Voelt filmmaken door dit voorval meer als een politieke bezigheid?

Eline: “Ik wil politiek niet schuwen. Wat we nu in India maken heeft ook een controversieel tintje. We kiezen het niet omdat het politiek is, maar omdat het interessant is, binnen ons project past. Dat je ergens over spreekt betekent niet meteen dat je politiek bezig wilt zijn. Het begint met nieuwsgierigheid naar een onderwerp.”

Bekijk de journalistieke reportage over de Burghers in Sri Lanka
(geen onderdeel van de definitieve versie van het Empire project)

- Dit interview is afgenomen door Kelli van der Waals. Bezoek voor meer informatie over het Empire project: http://sinisterhumanists.tumblr.com -

Mail

Videoredactie

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
We zijn tenminste allemaal nog mensen

We zijn tenminste allemaal nog mensen

Een zaterdag begin november, op perron 5 van Utrecht Centraal. Het is rond vijven en het perron ziet zwart van de mensen die net als ik naar Amsterdam willen. Ik zet me schrap voor het moment dat de trein arriveert en ik me tussen de lange stroom mensen naar binnen moet zien te wurmen. Als... Lees meer

Roku City/heterotopie/spiegels

Roku City / heterotopie / spiegels

Mel Kikkert schreef een multimedia verhaal over Roku een streamingdienst die in de VS ontstaan is. In 2017 bracht Roku een screen saver uit, die je zag als je niets aan het kijken was op hun service. Lees meer

De sofaconstante

De sofaconstante

Uschi Cop schreef een claustrofobische verhalenbundel over zes levens die getekend zijn door een verlangen naar zingeving. De sofaconstante is een voorpublicatie van een van die verhalen uit haar bundel 'Zwaktebod'. Lees meer

Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik toch een mannenhater?’ 6

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik dan toch een mannenhater?’

Puck Lingbeek's vader stelt dat haar boosheid richting mannen haar interpretaties van kunst beïnvloedt. Puck is het daar niet mee eens, maar het zet het haar wel aan het denken. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Voesten

Voesten

"Misschien is dat man zijn hier: hetzelfde bewegen als de anderen." Voesten van Werner de Valk is een kort verhaal over een eiland met een duistere traditie en over het moeten bewijzen van mannelijkheid. Lees meer

Muze

Muze

Loren Snel schreef een roman over hoe samen te zijn met een ander en intussen trouw te blijven aan jezelf. Haar debuut verschijnt 25 oktober bij uitgeverij Prometheus. Hier lees je een voorpublicatie. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Jari

Jari

Dave Boomkens schreef een verhaal over troosteloosheid, onmacht en opgroeien. Over hoe je in een treurig flatgebouw, tussen de nieuwsprogrammering en sportwedstrijden door, een vriend kunt vinden en verliezen. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Geef de dag een naam

Geef de dag een naam

Op een hete zomerdag wordt Felipe zwetend wakker. Deze dag, die heet en broeierig is, brengt hem uit evenwicht, tot hij uiteindelijk doet wat hij gezworen had nooit te doen: hij begint te drinken. Een fragment uit de afstudeernovelle van Tiemen Hageman over het verleden proberen los te laten, het leven ruimte geven en adolescent worden. Lees meer

Aaah, het launchfeest!

Aaah, het launchfeest!

Na de lancering van ons derde papieren tijdschrift willen we onze lezers, schrijvers en makers graag uitnodigen om dit grote succes samen met Hard//hoofd te vieren op 26 oktober in Amsterdam. Lees meer

Tussen de randen van een aquarium

Tussen de randen van een aquarium

Wie ben je als je alles kunt zijn? In het fragmentarische afstudeerwerk van Ettie Edens veranderen mensen onder andere in een hoopje, een steen, een natuurkundedocent, water, iemand die limonade drinkt en een lantaarnpaal. Lees meer

Steun Hard//hoofd en verzamel kunst! 

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Wij zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Sluit je ook aan bij Hard//hoofd en zorg dat wij talent een podium kunnen blijven bieden. Als je je vóór 31 december aanmeldt als kunstverzamelaar, ontvang je in januari al je eerste kunstwerk!

Word kunstverzamelaar